Білім беру бағдарламасы Телібеков Б. А. «ҚР Қылмыстық құқығы»
- ТАҚЫРЫП . Жаза жүйесі және түрлері
жүктеу/скачать 403,76 Kb.
|
УМКД ҚР Қылмыстық құқығы (Жалпы бөлімі) Телибеков Б.А. 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Жазалар жүйесі түсінігі және маңызы
| 15- ТАҚЫРЫП . Жаза жүйесі және түрлері
Дәріс жоспары 1.Жазаның жүйесі және түрлері 2.Жазаның түсінігі 3.Жазаның мақсаттары Дәріс тезистері Жазалар жүйесі түсінігі және маңызы Жазалар жүйесі дегеніміз – қылмыстық заңмен белгіленген және сот үшін міндетті болатын жазалардың салыстырмалы ауырлығын есепке ала отырып белгілі тәртіппен (барынша қатаңнан неғұрлым төмен қатаңдыққа қарай) орналасқан жаза түрлерінің толық тізімдемесі. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде жазалар жүйесі 39-баптың 1-бөл. анықталған. Жоғарыда аталған анықтаманы талдау келесі негізгі сәттерді бөліп қарасытыру мүмкіндігін береді:. жазалар жүйесі қылмыстық заңмен көзделген; сот құқық қолдану тәжірибесінде аталаған тізімді қатаң орындауға міндетті; жазалар жүйесі – бұл жаза түрлерінің толық тізімі және сот одан басқа жазаларды қолдана алмайды. Жазалардың түрлерінің тізімі олардың ауырлығына байланысты орналасқан. Жалпы алғандағы жазалар жүйесі және жазаның әрбір жеке түрі сотқа сотталған адамды түзету үшін неғұрлым мақсатқа лайықты шараларын таңдау мүмкіндігін беретін кінәліге ықпал етудің құралдарынан тұрады. Осы жүйеге сәйкес, соттар ауыр және аса ауыр қылмыс жасаған адамдармен қатар, неғұрлым аз қауіпті қылмыстар жасаған тұлғалара да ауырлығы бойынша алуан түрлі жазаларды қолдануға құқылы. Осылайша, жаза түрлерінің алуан түрлілігі қылмыстың да, қылмыскердің де қоғамдық қауіптіліген ескеру және жаза мақсаттарына қол жеткізуге септігін тигізетін әділ жазаны тағайындау мүмкіндігін береді. Заң шығарушы жазаның түрлерін неғұрлым аздан барынша көпке қарай принципі бойынша орналастырды. Мұндай тәртіп жеке қылмыстық әрекеттердің олардың маңыздылығына қарай жазаны таңдауды жеңілдетеді, ал сотқа жазалаушылықты нақты қылмыстың жағдайларымен және осы қылмысты жасаған кінәлінің ерекшеліктерімен салыстырып шамалау мүмкіндігін берді. Жазалар жүйесі құқық қолдану қызметі үшін айтарлықтай маңызға ие. Осылайша, жазалардың түрлерінің олардың әрқайсысын қолданудың нақты шектері мен қолданылуының тәртібі белгіленген толық тізімі сот қызметіндегі заңдылық пен объективтілік принциптерін сақтауға себін тигізеді. Оған қоса, қолданылып отырған жазалар жүйесі соттарды нақты істің және кінәлінің тұлғасының ерекшеліктерінен шыға келе жаза түрін жеке таңдау мүмкіндігіне бағыттайды. Жазаны мемлекеттік күштеу шарасы ретінде жоққа шығармастан, ақыр аяғында, адамға, оның сезімдері мен ойларына, идеяларына және көзқарастарына, оның өзінің жеке мінез-құлқын қалыптастыруға ықпал етудің әдісі ретіндегі мақсатқа бағытталған тәрбие ғана оның тұрақты көзқарастарын, дағдылары мен құқықтық дағдыларын қалыптастыруға ықпал ете алатындығын атап өткен жөн. Қоғамдық өмірдің қазіргі креалийлері жазаның құдіретіне сенімнің жойылуымен сипатталатындағын және осыған байланысты ғалымдар орын алған жағдайдан шығудың жолдарын іздеп жатқандығын ескерген жөн. Бұдан күштеу мен мәжбүрлеу принциптеріне емес, сендіру және мәжбүрлеудің үйлесуіне негізделетін жазалау теориясы ерекше маңызға ие бола бастайды. Бұл теорияға сәйкес, жаза, қылмыскерлікпен күресудің маңызды және әлі қажетті құралы бола отырып, сонымен бірге жалғыз емес, және басты емес, тек қосалқы шарасы болып табылады. Қоғамның әлеуметтік өміріндегі жазаның рөлі жоғары гуманизммен және адамға деген қамқорлықпен анықталуы тиіс. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде бұл ережелер ескерілген, және жазалардың түрлерінің тізімі бұрын қолданылған заңнамамен салыстырғанда, айтарлықтай өзгерді. Жазаның бір түрлері сақталды, ал басқаларынан заң шығарушы бас тартты. Оған қоса, жүйеге қылмыстық жазаның жаңа түрлері негізделген түрде енгізілді: қоғамдық жұмыстар, бас бостандығын шектеу және т.б. Жазаның кейбір түрлерінің атаулары өзертілді, және сәйкесінше олардың мазмұны да өзгерді. Мысалы, тәртіптік батальонға бағыттау түріндегі жаза тәртіптік әскери бөлімде ұстаумен алмастырылды. Төмен тиімділігі мен мақсатқа сәйкессізділігінің себебінен Қылмыстық кодексте 1959 жылдың Қылмыстық кодексінде орын алған қоғамдық ұялту, жасалған зиянды жою міндеттерін арту, жер аудару, көшіру, қызметтен босату, тәрбие-еңбек профилакторийіне бағыттау, ата-аналық құқытардан айыру секілді жазаның түрлері жоқ. Қазіргі қылмыстық жаза жүйесінде сотталған адамға физикалық қасіреттерді шектіруден тұратын жазалаудың түрлерінен, сондай-ақ сотталған адамды мүгедек ететін және ар-ұжданы мен қадір-қасиетін төмендететін жазалар жоқ. Бұл өзінің сазалық бағыттылығына қарамастан қатігездікті шектеуге талпынуға тиіс қылмыстық заңнаманың гуманизмінің куәсі болып табылады. Қылмыстық кодексте көзделген қылмыстық жазалар белгілі белгілері бойынша жіктелуі мүмкін. Осылайша, тағайындаудың тәртібіне байланысты жазалар үш топқа бөлінеді: 1) негізгі, 2) қосымша, 3) негізгі, сондай-ақ қосымша жаза ретінде қолданылатын жазалар (ҚК 39-бабы). Негізгі жазалар – тек дербес түрлер ретінде тағайындыла алатын жазаның түрлері, оларды басқаларына қосымша ретінде қосуға болмайды, олармен жазаның мақсаттарына қол жеткізу байланысты болады. ҚК 39-бабына сәйкес жазаның негізгі түрлері мыналар: қоғамдық жұмыстарға тарту, түзету жұмыстары, әскери қызмет бойынша шектеулер, бас бостандығын шектеу, қамау, тәртіптік әскери бөлімде ұстау, бас бостандығынан айыру, өлім жазасы. Қылмыс жасаған тұлғаға ҚК Ерекше бөлімінде норма санкциясында анықталған негізгі жазалардың тек біреуі ғана қолданылуы мүмкін. Қосымша жазалар дегеніміз – бұл негізгі жазаға қатысты қосалқы сипатқа ие жазаның түрлері және олар тек негізгі жазаны қолдану жазалаудың мақсаттарын қамтамасыз етпейтін жағдайда ғана қолданылады. Қосымша жазаларға жазаның тек екі түрі ғана жатады: арнайы, әскери немесе құрметті атақтан, класстық шеннен, дипломатиялық рангтен, квалификациялық класстан және мемлекеттік наградалардан айыру және мүлікті тәргілеу. Қосымша жазаны қолдану кезінде келесі талапатар орындалуы тиіс: қосымша жазалар дербес тағайындала алмайды, тек негізгі жаза түрлеріне қосылады; қосымша жазалар негізгілеріне заңда аталған жағдайларда неғұрлым ауыр қылмыстарды жасау кезінде қосылады. Қосымша жаза негізгі жаза түріндей бола алмайды, бұл бір жаза заңмен рұқсат етілген мерзімнен немесе шамадан үлкеніне артылатындыған білдіретін еді. Басты жазалау элементтері негізгі жазаның элементтерімен бірдей болатын қосымша жазаны тағайындауға болмайды (мысалы, белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға қосымша белгілі қызметтерге ие болу құқығынан айыру). Егер жасалған қылмыс жіктелетін заң қосымша жазаны міндетті түрде тағайындауды көздесе, осындай жазаны қолданбау тек ҚК 55-бабында көзделген жағдайлар (осы қылмыс үшін көзделген жазаға қарағанда неғұрлым жұмсақ жазаны тағайындау) болған кезде ғана орын алуы мүмкін. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының «Жазаны тағайындау кезінде соттардың заңдылықты сақтауы туралы»1993 жылдың 24 маусымындағы №3 Қаулысының 16-тармағында соттардан қосымша жазаларды тағайындау мәселелеріне көңіл бөлуді күшейту қажеттілігі талап етіледі, бұл негізгі және қосымша жазаның дұрыс үйлесімі оның нәтижесінде жекеленуі приницпін жүзеге асыруға, жазаның мақсаттарына табысты қол жеткізуге септігін тигізетіндігін білдіреді./1/ Айыпұл төлеу және белгілі бір қызметке ие болу құқығынан айыру немесе белгілі қызмет түрімен айналысу құқығынан айыру секілді жазаның түрлерін сот тек жазаның негізгі түрлері ретінде ғана тағайындап қана қоймай, ҚК 40-бабында (айып төлеу), ҚК 41-бабында (белгілі қызметке ие болу және белгілі қызметпен айналысу құқығынан айыру) белгіленген қалған жағдайларда басқа жазаның түрлеріне қосымша тағайындай алады. жүктеу/скачать 403,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|