Өзара іс-қимыл қақтығыстары

111 
араздық пен алауыздыққа оңай өтеді. Ортақ істің болмауы өзінің өзімшіл мақсаттарын 
көздейтін адамдарды бір адамның ұтысы екіншісін ұтуды білдіретін бәсекелестік жағдайына 
қояды. Бұл тұлғааралық қатынастарды ушықтырмай қоймайды. 
Жеке-прагматикалық 
мүдделердегі 
айырмашылықтар 
пәндік-іскерлік 
келіспеушіліктермен жасырылады немесе ұзақ пәндік-іскерлік келіспеушіліктер бірте-бірте 
жеке бастың арсыздығына әкеп соқтыратын жағдайлар да болады. Бұл ретте "өткен күнмен" 
жеке мүддесінде алшақтықтар іздестіріледі және тіркеледі. 
Қақтығыстардың туындауының себебі байланысушылардың қарым-қатынасын түзетуге 
кедергі келтіретін қарым-қатынастағы жойылмайтын мағыналық кедергілер болып 
табылады. Қарым - қатынастағы мағыналық кедергі - бұл өзара іс-қимылға қатысушылар 
үшін болып жатқан оқиғалардың мағыналарының және атап айтқанда, серіктестерге 
айтылған талаптардың, өтініштердің, бұйрықтардың өзара түсіністігі мен өзара іс-қимылына 
кедергі келтіретін мағыналарының сәйкес келмеуі. 
Мысалы, ересектер мен баланың өзара қарым-қатынастарындағы мағыналық тосқауыл, 
баланың ересектердің талаптарының дұрыстығын түсіне отырып, осы талаптарды 
қабылдамауы салдарынан туындайды, өйткені олар оның тәжірибесіне, көзқарастары мен 
қатынастарына жат. Жиі мағыналық кедергі балаға қатысты тәрбиелік әсер етудің дұрыс 
емес тактикасы салдарынан пайда болады. 
Егер педагог оқушының психологиясын білсе және назарға алса, оның мүдделері мен 
нанымдарын, жас ерекшеліктерін, өткен тәжірибесін ескерсе, оның болашағы мен 
қиындықтарымен санасса мағыналық кедергілерді жоюға болады екен. 
Балалар мен ересектердің өзара түсіністігін дұрыс жолға қою үшін шешілетін басты 
міндет мынадай түрде тұжырымдалуы мүмкін: балаларды ересектер тілін пайдалануға 
үйрету және ересектерді балалардың тілін түсінуге үйрету. Бұл жерде баланың тілін дамыту 
міндеті емес, ол туралы жоғарыда айтылған, оның сөздік қорын көбейту немесе сөйлеу мен 
жазу нормаларын меңгеру емес. Тілді қолдану және дамыту мәндердің қалыптасуымен 
шектелмейді. Жалпы қабылданған мәндер жүйесінен басқа, адамның санасының басқа да 
фактілері сияқты сөздер жеке мағынаға ие, кейбір ерекше мәнге ие, әркім үшін жеке. 
Мағыналар мен жеке мәннің арақатынасы А.Н.Леонтьевтің еңбектерінде терең зерттелді. 
"Мағынаға қарағанда жеке мәндер... өзінің жеке" өзінің «психологиялық емес» болуы мүмкін 
емес. 
Егер сыртқы сезімталдық мағына субъектісінің санасында объективті әлемнің 
шындығымен байланыстырылса, онда тұлғалық мән оларды осы әлемдегі өзінің шынайы 
өмірімен, оның уәждерімен байланыстырады. 
Жеке басының мәні адам санасының құмарлығын тудырады. Жеке басты мән, яғни адам 
үшін ерекше маңыздылық қызмет мақсатын оны жүзеге асыру себептерімен 
байланыстырады, яғни оның қажеттілігі айқын көрінеді. 
Бірдей сөздер, әрекеттер, жағдайлар түрлі адамдар үшін әртүрлі мағынаға ие болуы 
мүмкін. Мұғалімнің оқушыға:"Тағы да сен үзіліс кезінде Петровпен төбелестің бе ?"-деген 
ескертуі екеуі үшін де бірдей мағынаға ие. Мағыналар деңгейінде өзара түсіністікте 
ешқандай қиындықтар жоқ: ол да, екіншісі де әңгімеде не айтылып жатқанын түсінеді. Бірақ 
олардың тұлғалық мәні әртүрлі болуы мүмкін. Мұғалім үшін төбелес - мектеп тәртіпбін бұзу. 
Оқушы үшін, мүмкін, бұл Петровтың мұны әлсіз санап қорқыту жолын кесудің тағы бір 
әрекеті шығар. 
Ересектерде баланың тек жалпыға мәлім сөздер мәндерін ғана емес, сонымен қатар 
тиісті адамгершілік және дүниетанымдық құндылықтарға бағытталған өздері қабылдаған 
жеке тұлғалық мәндер жүйесін меңгеруіне барлық негіз бар. Бұл тілек балалармен ортақ тіл 
табудың міндетімен ақталды, онсыз келісу және қақтығысты болдырмау қиын. Бұл 
мақсаттан айырылмай (балалардың ересек адамның тілін меңгеруі, оның тұлғалық мағынасы 
жүйесіне еніп), ересек адам баланың тұлғалық мағынасының тереңдігіне үнілуге тырысу 
керек. Бұл ретте өзін қарым-қатынас жасайтын адаммның орнына қою, онымен бірдей бола 
білу маңызды рольге ие. Педагогтің оқушының тұлғалық мәні жүйесіне енбеуі және енгісі 

112 
келмеуі - педагогикалық қарым-қатынас саласындағы тұлғааралық қақтығыстардың ықтимал 
негізі (Бисембаева А. К.). 

жүктеу/скачать 2,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: