Интерактивті тақтамен жұмыс істеуде пайдаланылатын жаттығулар жүйесі

Бастауыш сыныпта практикалық әдістер тобының жиі пайдаланылатыны - әр түрлі жаттығулар. Өйткені бастауыш сыныптарда тілден берілетін білім негізінен практикалық тұрғыда болып келеді, яғни жаттығулар негізгі қызмет атқарады. Сондықтан грамматикалық орфографиялық ережелерді оқушыға түсіндіру үшін әдетте, жаттығу материалдарын жетекшілікке аламыз.

Жаттығулар – білімді бекітудің, іскерлік пен дағдыны игерудің және оқушылардың ой-өрісін дамытудың негізгі әдісі. Бұл әдісті жаттығу жұмысында тиімді қолдану үшін біріншіден, жаңа материалды (әсіресе, ережелерді, анықтамаларды) саналылықпен меңгеру, есте сақтау, екіншіден, алған білімдеріне сүйеніп, тапсырмаларды орындау, жаңа мысалдар іздестіру, дәлелдеу қажет. Сондықтан грамматиканы оқытуда жаттығу жұмысының мәні зор. Оқушылар грамматикалық материалдарды оқулық пен бағдарламаға сай білгендерімен (терминді меңгереді, анықтамаларды индуктивтік жолмен есте қалдырады), жаттығу жұмыстары жүргізілмесе, ол ұзаққа бармайды, ұмытылып қалады. Сондықтан мұғалім оқушыларға грамматикадан саналы да терең, тұрақты да берік білім бергісі келсе, жаттығу дағдыларын қалыптастыратын және қалыптасқан дағдыны тілдің басқа да кездескен құбылыстарына тасымалдай алатын (ережелерді жаңа фактілерге қолдана алатын) жаттығу әдістерін білуі тиіс. Жаттығу нәтижесінде оқушылар алған теориялық білімдерін практикада тез, әрі дәл қолдана алу дағдысына ие болады.

Қазақ тілінен жаңа сабақты түсіндіріп болғаннан кейін, сол берілген білімді оқушының санасына бекіту үшін жаттығудың бірнеше түрін: ауызша, жазбаша, сондай-ақ тақтаға шығарып, кітаппен жұмыс істеу, сурет, карточкалар, техникалық құралдарды пайдалану т.б. бірнеше әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, жаттықтырудың тиімді әдісін іздестіру қажет.

Білімді бекіту үшін жүргізілетін жаттығудың бірнеше түрі дұрыс та, қызықты ұйымдастырылса, оқушы білімі солғұрлым берік және есте қалып нығая береді. Осылайша түрлендіріп оқытудың әдістері оқушыларға сапалы білім беруге қол жеткізеді 53, 40б.

Ауызша жаттығу қазақ тілі материалдарын тікелей көрсету негізінде орындалады. Сондықтан дыбыс заңдылықтарының жасалу жолдарын түсіндіруде мына секілді көрсету аппаратына назар аударылады:

- дыбыстың жасалуын дыбыстау мүшелерінің қызметі арқылы көрсету;

- дыбыстардың өзіндік ерекшеліктерін эксперименттік фонетиканың материал-дары негізінде тәжірибелеу.

Сабақты осы әдіспен өткізуде оған қойылатын мына сияқты талаптарды ескерген жөн: қазақ тілі материалдарының мақсаты, тақырып айқындылығы, көрнекі құралдардың күні бұрын дайын болуы, материалды қалай түсіндірудің жұмыс барысы және керекті сөйлемдер мен мәтіндердің тақтаға жазылуы. Сондықтан да тәжірибе әдісінде оқушы мен мұғалімнің белсенді қарым-қатынасы тікелей сезіледі. Мәселен, а – о дыбыстарының айтылу ерекшелігін түсіндіргенде, о дыбысы еріннің алға қарай сүйірленіп, созылуынан пайда болатынын айтады т.б. Мұнан кейін мұғалім осы дыбыстардың жасалуын оқушылардың өздеріне айтқызып, тәжірибе жасатады. Оқушылардың көздерін жеткізіп, саналы меңгерту мақсатында бұл дыбыстардың сөз ішінде буынға бөліп талдау арқылы сөйлеу мүшелерінің әрекетін ұқтырады.

Бастауыш сынып оқушыларына грамматикалық ұғымдарды меңгерту үшін түсіндіргенді қайталап айтып беруге баулу әдісі ойдағыдай нәтиже бермейді. Бұл әдіске машықтанған оқушылар көбінесе грамматикалық ұғымдарды жаттап, еске сақтауға бейім болады. Ал жаттап алынған білім мен дағды көп уақыт өтпей-ақ ұмтылады.

Жаттығу тек оқулықта берілген жаттығу түрімен шектелмейді. Сонымен бірге жаттығу мына сияқты жұмыс түрлері бойынша да жүзеге асады:

1. 
   мұғалімнің дайындаған карточкалары бойынша;
   
2. 
   мұғалімнің арнайы жинап жүрген мысалдары негізінде;
   
3. 
   картинка және сурет негізінде;
   
4. 
   сызбалар мен кестелер бойынша;
   
5. 
   арнайы дайындалған мәтіндер бойынша;
   
6. 
   дидактикалық материалдар негізінде.
   

Интерактивті тақтамен жаттығулар орындау барысында оқушының білім меңгеруі барысында маңызды орын алады, өйткені жаттығулар қандай да бір қызметтің, іс-әрекеттің негізін қалайды. Осындай маңызды қызметі бар жаттығу оқушының теориялық білім алуында тиімді нәтижелерге қол жеткізу үшін, оларды тиімділікпен жасау, нәтижелі орындау шарттарын ғылыми негізде анықтау қажет.

Оқушылардың тілі дамыған сайын мұғалімнің жетекшілігі азайып, жаттығуларды балалар өз бетімен орындайды. Алғашында мұғалім балаларға бақылау үлгісін көрсетіп, ойын жетектеп тиісті сөздерді ауыздарына салып, басшылық етеді. Жаттығу балалардың ойын дамытатындай болуы тиіс.

«Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту методикасы» деген кітапта: «Түрлі жаттығулар жүйесін үзбей жүргізу нәтижесінде оқушылардың қазақ тілінен алған білімі жетілдіріледі, өздігінен жұмыс істеудің машықтары қалыптасады» деп көрсетіледі.

Жаттығулар оқушының білім меңгеруі барысында маңызды орын алады, өйткені жаттығулар қандай да бір қызметтің, іс-әрекеттің негізін қалайды. Осындай маңызды қызметі бар жаттығу оқушының теориялық білім алуында тиімді нәтижелерге қол жеткізу үшін, оларды тиімділікпен жасау, нәтижелі орындау шарттарын ғылыми негізде анықтау керек.

Жаңа тақырып түсіндірілгеннен кейін жаттығу жұмыстары орындалады.Жаттығу нәтижесінде оқушылар алған теориялық білімдерін практикада тез де дәл қолдана алу дағдысына ие болады.Оқушының білімін нақтылайды, әрі нығайтады; әрі өздігінен жұмыс істеуге жаттықтырады, ой қабілетін арттырады. Шәкірттердің алған білімдерін бекіту мақсатында жүргізілетін жаттығуларда мынадай талап қамтылуы керек.

Қазіргі таңда электрондық - есептеу техникаларын кеңінен пайдалану сол немесе өзге елдердің экономикасы мен технологиясын дамыту көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Компьютерлік техниканың үдемелі, қарқынды дамуына байланысты қоғамның ақпараттану процесі дамудың материалдық, энергетикалық қөздеріне қарағанда маңызды факторға айналуда. Сондықтан, мектеп алдына оқытудың дәстүрлі әдістемелерінің қайта қаралуын талап ететін жаңа міндеттер қойылады: ол өсер ұрпақты қоғамның толық комьютеризациялау шартындағы жұмысқа, өмірге дайындау.

Бастауыш мектептің білім саласындағы комьютеризация мәселесі біріншіден, комьютерлік оқудың тиісті материалдық базасын, яғни техникалық күрделіліктерден хабары жоқ пайдаланушыға қажетті операцияларды жүргізуге мүмкіндік беретін сенімді, кеңінен таралған комьютерлерді жасау, екіншіден, оқушыларды информатика мен есептеу техникалары негіздерімен таныстыру, үшіншіден, компьютерді оқу процесінде қолданудың бағдарламалық, оқу-әдістемелік және ұйымдық қамтамасыз етілуін әзірлеу және пайдалану болып табылады.

Оқушылардың білімі мен дағдыларын бақылау үшін интерактивті тақтаны пайдалану бақылаудың дәстүрлі әдістері мен құралдарында табылатын көптеген кемшіліктерді жояды. Бұл компьютердің бақылаулық дәстүрлі құралдарының алдында келесі артықшылықтары негізінде мүмкін болып табылады:

1. 
   Ол оқу ақпаратының ұсыну мүмкіндігін елеулі түрде кеңейтеді.
   

2. 
   Компьютер оқу мотивациясын күшейтуге мүмкіндік береді. Дұрыс
   

3. 
   Оқу материалдарын ұсынумен бірге жауаптарды тіркеп қана қоймай,
   

4. 
   Жұмыс барысында оқушылар тарапынан жасалатын қателерге
   

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» жаңа Заңында «Жастардың жалпы орта білімін одан әрі жетілдіру және жалпы білім беретін мектептің жұмыс жағдайын жақсарту туралы» қаулысында «Бастауыш мектеп балаларды жан-жақты дамытудың негізін қалауға: шапшаң түсініп, мәнерлеп оқудың, есептей білудің, сауатты жазудың, жақсы сөйлеудің, мәдениетті мінез-құлықтың берік дағдыларының қалыптастырылуын қамтамасыз етуге тиіс. Ол оқуға және қоғамдық пайдалы еңбекке адал көзқараспен Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге тиіс» делінген.

Олардың білім негізі бастауыш сыныптарда қалыптасатыны барша жұртқа аян. Сол үшін бастауыш сыныптағы оқу-тәрбие жұмысына аса күшті назар аударуымыз керек. Оқу процесін жетілдіріп, сабақ сапасын арттырудың әдіс-тәсілдері көп.

Интерактивті тақтамен жұмыс істеу - ол заттар мен құбылыстардың өзіне тән жаратылыс бітімін, сыр сипатын, сезім мүшелері арқылы көзбен көріп, қолмен ұстап, құлақпен естіп қабылдауға баулитын дидактикалық үрдіс.

Ұлы Абай: «Адам баласы.... көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілімен татып, мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады» деген даналығы педагог классиктердің пікірлерімен ұштасады. Сонымен қатар, қазақ халқының тұңғыш ағартушысы Ы. Алтынсарин шәкірттердің барлық сезім мүшелері- көз, қол, есту қабілетін, тілді, зейінді дағдыландыру баланың барлық қабілетін көрнекілік арқылы, жаттығулар арқылы жұмыс істеу керектігі жайында әдістемелік нұсқау береді.

Сонымен, интерактивті тақтаны пайдалану сабақтың негізгі тапсырмаларын білуді жеңілдетеді, заттар жөніндегі мәліметтерді, деректерді есте берік сақтауға ықпал жасайды. Оқушылар өтетін тақырыппен жұмыс жасауға әуес, ынталы келеді. Сондықтан да, интерактивті тақтамен жұмыс жасау оқушылардың белсенділігін дамытуға әсер етеді, олардың назарын белгілі бір бағытқа жұмылдырады. Білімді игеру үстінде оқушының ақыл-ойын дамытуға, ғылыми білімді игертуге, деректерді есте сақтауға әрбір сабақ үстінде интерактивті тақтаны пайдалану қажет-ақ. Өйткені, берілген тақырып бойынша жаңа сабақты түсіндіру, өткен материалды қайталау не бекіту кезінде пайдалану әрбір сабақтың әсерлігін және мазмұнын арттырып, оқушыға қызықты, жалықтырмай игеруге септігін тигізеді.

Сабақта интерактивті тақтаны дұрыс пайдалану мазмұнды ұғымдардың қалыптасуына көмектеседі, оқушылардың логикалық ойлау және сөйлеу қабілетін дамытуға, нақтылы құбылыстарды қарастыру және талдау негізінде, кейін практикада қолданылатын тұжырымдарға келулеріне көмектеседі.

Сонымен, оқуда интерактивті тақтаны пайдалану арқылы оқушылардың білімі нанымы болады. Сонымен қатар интерактивті тақтамен орындалатын жаттығулар оқушылардың білімді меңгеруін жеңілдетеді, деректерді есте сақтауға ықпал жасайды.

1. 
   Белгілі бір жаттығуларды орындау үшін оқушылардың сол жаттығуларды орындай алатындай білімі болуы жөн.
   
2. 
   Жаттығу оқушының тілге қызығуын, ынтасын арттыруға тиіс.
   
3. 
   Жаттығу кездейсоқ болмай, белгілі бір жүйемен келуі, ұсынылуы қажет.
   
4. 
   Шығармашылықты талап ететін жаттығулар көбірек болуы қажет.
   

Интерактивті тақтада орындалатын тапсырмалар бір мақсатқа бағытталған, өзара байланысты әрекеттердің тұтастығын көрсетеді. Ол әрекеттер тілдік және ой операциясының күрделенуіне байланысты болады.

Дамыта оқыту жүйесіндегі қай деңгейдегі жаттығу болса да, оның орындалу логикасы мынадай қадамдардан тұрады:

1. 
   оқушы өзі танып – білуі тиіс болып отырған таным нысанын басқалардан айқын ажыратып алады;
   
2. 
   оқушы өзінің танып-білуі тиіс таным объектісінің сыртқы белгілермен саналы түрде танысады;
   
3. 
   оқушы нақты қандай заңдылықты «ашу» қажеттігін оқу міндеті ретінде өзіне дұрыс белгілеп алады.
   

Оқушыға орындайтын грамматикалық-тілдік жаттығулардан кейбір үлгілер көрсетейік.

Үлгі: дәрігер қалам

........... .........

............. ............

1. Алдияр далаға шықты. 2. Күн бұлттанды.

3. Ағаштың жапырақтары сарғайды. 4. Айсұлу сабаққа дайындалды. 5. Темірлан мектепке ерте барды.
3-жаттығу. Бірінші бағанға у дауысты болатындай, екінші бағанға дауыссыз болатындай сөздер жаз.

Үлгі: қурай тауық

.......... ..........

.......... ..........

.......... .........

Буындар тақырыбын өткен кезде мынадай тапсырмалар беруге болады.
4-жаттығу. Берілген буындардан сөз құрастырып жаз.

Ар -…, өк -…, қа -…, жа -…, ү -…, … - кі, … -рек, … - лат.

Б…ын, қ…лақ, жа…ын, ш…ақ, сә…ір, …ршық.

1) Ти десем, тимейді,

Тиме десем тиеді.

2) Аттан биік,

Қойдан аласа.

7-жаттығу. Орны ауыстырылған сөздерден сөйлем құрастырып жаз.

1. 
   атама, тақия, мен, сыйладым.
   
2. 
   қияр, тұздады, Мадина.
   
3. 
   түнде, болады, бүгін, аяз.
   
4. 
   бұзуға, құстардың, болмайды, ұясын.
   

Тақырыбы: «Су - тіршілік көзі».

Тірек сөздер: Сусыз – тіршілік жоқ, судың пайдасы, суды үнемдеу.
9-жаттығу. Бас әріппен жазылған сөздердің астын сыз. Неліктен бас әріппен жазылғанын түсіндір.

Әсем – үздік оқушы. Ол қаладан ауылға қонаққа келді.

• 
  Алыс жолдан жол жүріп келдің,
  
• 
  Үлкендерге сәлем беріп, амандас,-деді апасы Әсемге. Қонақ қыз Бәтен, Патша апаларға, Бақтыгерей, Сәбит аталарға барып сәлемдесті.
  

Осы көрсетілген грамматикалық - тілдік, сөйлеу, рефлексиялық жаттығуларды орындату барысында мұғалім мынадай дидактикалық- әдістемелік міндеттерді шешеді.

-сөз құрамының сөйлем және мәтін құру қызметін біледі;

-сөз мағыналары меңгереді;

-шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында түрлі шығармашылық жаттығулар орындайды.

2.3 Бастауыш мектептің қазақ тілі сабағында қолданылатын интерактивті әдістердің тиімділігін айқындау жөніндегі тәжірибелік-эксперименттік зерттеу

Зерттеу жұмысында ұсынылған теориялық деректерді негіздеу мақсатында эксперименттік тәжірибе жұмысы жүргізілді, онда бастауыш сыныптың қазақ тілі сабағында қолданылатын интерактивті әдістердің тиімділігін дәлелдеу көзделді

Эксперименттің мақсаты алға ұсынылған болжамды тексеру және бағыттау, бекіту болып табылады, яғни, егер оқыту әдістерінің мәнін сипатайтын түсініктер мен деректерді меңгеру қамтамасыз етілсе; бір әдістілік пен біржақты асыра сілтеушіліктен арылуды көздейтін тәжірибелер пайдаланылса; оқыту әдістерін таңдау және жетілдіру жолдары қолдау тапса, оқыту әдістерін мақсатты, жүйелі және жоспарлы ұйымдастырып зерттеуге болады, бұл бастауыш сынып оқушыларын оқытудың тиімді, интерактивті әдістерді таңдауға, жетілдіруге және қолдануға сәйкес келеді. Болжам нақты интерактивті әдістерді таңдай отырып, жұмыстың тиімділігі мен нәтижелілігін анықтаудан тұрады 56.

Педагогикалық эксперименттің маңызы, мақсаты мен мазмұны, ішкі құрылымы мен олардың жүргізілу тәртібі және нәтижелері талданып, сынып оқушыларына қазақ тілін оқытуда интерактивті оқыту әдістерінің сапалылығы мен нәтижелілігі практика жүзінде сыннан өткізілді. Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту әдістерін таңдап алуда эксперименттен өткізілу жолы анықтау кезеңі, қалыптастыру және бақылау кезеңдерінен тұрады. Олардың әрқайсысының өткізілу жүйесі сақталып, мазмұны нақтыланды.

Педагогикалық эксперимент тірек ретінде алынған Атырау қаласындағы №3 мектепте жүргізілді.

Экспериментті жүзеге асыру барысында қолданылды:

• 
  Сабақты өткізудің интерактивті әдістері;
  
• 
  Интерактивті тақтамен орындалатын жаттығулар жүйесі;
  
• 
  Оқушылардың сөздік қорын белсендендіруге бағытталған тапсырмалар.
  

Жинақталған материалдарды қорытып, талдай отырып, келесі тенденцияларды байқадық.

Эксперименттің бірінші кезеңі - анықтау кезеңі деп аталды. Бұл кезеңде интерактивті оқыту әдістерінің ерекшеліктері мен теориялық негіздемелері туралы танысулар жүргізіліп, мектеп жоспарынан тыс, өз тарапымыздан сауалнамалық тест ұйымдастырылды (қосымша А).

Сауалнамалық тестіге бастауыш сынып мұғалімдері қатысты. Бұл әдіс мұғалімдердің оқыту әдісі туралы көзқарасын айқындады: 20 мұғалім оқыту әдісін теориясы мен практикасын байланыстырып, жете білу қажет десе, 28 практикалық тұрғыда әдісті жетілдіру қажеттігін, ал 42 оқыту әдістері туралы толығырақ білгісі келетіндігін жеткізді.

Педагогикалық эксперименттің бастапқы сатысы білім беру жүйесіндегі оқыту әдістерінің қазіргі жай-күйін ашып, сондай-ақ мұғалімдердің оқыту әдістерінің алуантүрі және олардың салыстырмалы айырмашылығы туралы білімдерінің өте жоғары деңгейде еместігін көрсетті.

Эксперименттің қалыптастырушы кезеңінде біз келесі міндеттерді қойдық:

• 
  Бастауыш мектептің оқу үрдісіндегі интерактивті оқыту әдістерінің тиімділігін тексеру;
  
• 
  Бастауыш мектеп оқушыларының білім деңгейін айқындауға мүмкіндік беретін қазақ тілі пәнінен сабақ жоспарын құру;
  
• 
  Бастауыш сынып мұғалімдерінің сабақтарына қатысып, олардың іс-
  

Интерактивті оқыту әдістерінің тиімділігіне түйін жасайтын зерттеу үрдісінде алынған мәліметтерді математикалық өңдеу.

Қалыптастырушы эксперимент әдістемесі интерактивті оқыту әдістерін қолдануға негіз болатын формалар мен әдістерді қолданудан тұрады. Осы міндеттерді жүзеге асыру сынып сабақтарын ұйымдастыру арқылы жүрді.

Бақылау топтарында қазақ тілі пәні бойынша сабақтар дәстүрлі әдістермен (сынып жетекшісінің жоспары бойынша) жүзеге асты, ал эксперимент топтарында осы пән бойынша интерактивті әдістер таңдаулы түрде алынып жүргізілді.

Экспериенттің қалыптастырушы кезеңінің материалдары 4 сынып оқушыларының ауызша және жазбаша жұмыс жасау барысында интеллектуальды деңгейінің көрсеткіші ретінде шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған. Интерактивті сабақты құру негізінде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетін қалыптастыру жөніндегі жүйелі жұмыстың қажеттілігін айқындайтын әдістемелік тұжырымдама жатыр. Осы орайда бірқатар сабақ үлгілерін қарастырайық.

Ашық сабақ 4 «б» сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Қыстырма сөз 189-192 жаттығу

Сабақтың мақсаты.

Білімділігі: Оқушыларға қыстырма сөз туралы түсінік беру. Сөйлем ішінен қыстырма сөздерді таба білуге үйрету.

Дамытушылығы: Баланың логикалық ойлау қабілетін жаттығулар орындау арқылы дамыту. Шығармашылық қабілетін,байқағыштық қабілеттерін, сөздік қорларын дамыту.

Тәрбиелілігі: Ұқыптылыққа, тиянақтылыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Интерактивті тақта, тірек сызбалар, түрлі-түсті фишкалар.

I Кіріспе бөлім: а) Ұйымдастыру кезеңі; (Сәлемдесу)

Хормен: Жақсы оқып сабақты

Әдеп сақтау сәніміз.

Сәлем бердік сіздерге

Бас иіп бүгін бәріміз.

ә) Психологиялық дайындық;

б) Сабақтың топтық сайыс түрінде өтетінін хабарлау.

1) Ереже сұрау

188 – жаттығуды тексеру.

ә) Жаңа сабақты түсіндіру. Сөйлем талдау арқылы.

б) Тірек сызба.

Қаратпа сөз Одағай сөз

в) Оқулықпен жұмыс 189-жаттығу. Екі бағандағы сөйлемдерді салыстырып,оқу.

- Не байқадың?

Құрамында сөйлем мүшесі емес сөздерді табу.

р б «қысқасы» сөзінен сөз

е ә қыстырма сөз қосып

сөйлем құрау.

і с

сөйлем құра.

Шығармашылық тапсырма: Өлеңді қара сөзге айналдырып, шағын мәтін жазу.

III Қорытынды бөлім: Жаңа сабақты бекіту. Пысықтау сұрақтарын беру.

- Қыстырма сөз дегеніміз не?

- Қыстырма сөз сөйлемнің қай жерінде келеді?

- Қыстырма сөзді алып тастаса сөйлемнің мағынасы өзгере ме? (мысал келтір)

IV Үйге тапсырма беру: Ереже жаттау,192-жаттығу.

V Оқушылар білімін бағалау:

Үш топтағы конверттерден жиналған фишкаларды санау арқылы топтың ұпайын шығару.

Қызыл - 5, көк - 4, жасыл -3

ә) Топтық сайысқа баға беру,марапаттау.

б) Оқушылар пікірін тыңдау, әрқайсысының қарсылас тобына талдау жасау.
Сабақтың тақырыбы: Білімді тиянақтау. Сан есім.

Сабақтың мақсаттары: Сан есім туралы алған білім мен білігін оқушылар есіне толық қалыптастыру және оны күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету. Жан-жақты білім беру.

Тәрбиелік мәні: Шапшаңдыққа, ұқыптылыққа, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Ұйымдастыру кезеңі.

Өтілген сабақтармен жұмыс. Үй тапсырмасын сұрау. Сөз таптарының анықтамасын қайталап шығу.

Сан есімді атап өту. Сан есімді атап көрсету.

Заттың санын, ретін білдіретін сөздерді сан есім дейміз. Сан есімдерге Қанша? Неше? Нешенші? деген сұрақтар қойылады: бес, жеті, жүз екінші, он алтыншы.

Сан есімге байланысты жаттығу орындаймыз.

412-жаттығу. Сандарды жазумен жазамыз.

5 - бес, 6 - алты, 7 - жеті, 10 - он, 20 - жиырма, 90 - тоқсан.

18 - он сегіз, 23 - жиырма үш, 54 - елу төрт, 66 - алпыс алты, 77 - жетпіс жеті.

2. Үйге тапсырма. 413-жаттығу.

Сергіту сәті.

Оң қолымда бес саусақ,

Сол қолымда бес саусақ.

Қосып едім екеуін

Болып шықты он саусақ.

Кітаппен жұмыс. 414-жаттығу. Көп нүктенің орнына сан есімдерді мұғалімнің көмегімен жазумен жазып, сызып шығу:

Асқар сегіз жаста. Шопан – қойшы, бәйге – жүлде

Түсіндіру. Бағалап шығу.

145-жаттығу. Оқу, сан есімді табу. Тақтадан орындау.

Ер бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі.

Қыңыр – қайсар деген сөзді білдіреді.

Интерактивтік тақтамен жұмыс.

Қай көшеде тұрасың?

Үйіңнің нөмері нешінші?

Пәтеріңнің нөмері нешінші?

Отбасыңда қанша адам бар?

417-жаттығу. Суретке қарап әңгіме құру.

Жұмбақ.

Әр бұтақта 30 жапырақ бар.

Бір жағы қараңғы, бір жағы жарық.

(12 ай, 30 күн, күн мен түн)

А) Сөйлем дегеніміз не?

Ә) Хабарлы сөйлем дегеніміз не?

Б) Лепті сөйлем дегеніміз не?

В) Жалаң сөйлем дегеніміз не?

Г) Жайылма сөйлем дегеніміз не?

Жай сөйлем Құрамалас сөйлем

Күн жылынды. Күн жылынды да,

Қар еріді. қар еріді.

Жер көгерді. Жер көгерді де,

Мал өріске шықты. мал өріске шықты.

Кестенің бірінші бағанындағы сөйлемдер оқушыларға ауызша талдатылады. Талдау барысында оқушылар бұл сөйлемдердің бәрі де жай бір ғана ойды білдіретін жай сөлем екенін айтып тұрлаулы мүшелерді табады. Содан соң кестенің екінші бағанындағы сөйлемдерге оқушылардың назарын аударып, алдыңғы сөйлемдермен салыстыра отырып, олардың екі жай сөйлемнен құралып күрделі ойды білдіріп тұрғаны, әр жай сөйлемнің, өз бастауышы мен баяндауышы бар екені, жай сөйлемдердің ара-жігі бір-бірінен үтір арқылы бөлінетіні байқалады.

Оқулықтағы 150-жаттығудағы осы мақсатқа пайдалануға болады.

151-жаттығу. Өлеңді оқы, құрмалас сөйлемдерді тап, әрбір құрмалас сөйлем құрамында неше жай сөйлем барын анықта.

«Сөйлемді аяқта» ойынын ойнату.

Мен далаға.....

Қалың қарды...

Төңіректі қараңғылық...

Аспанда жұлдыздар...(жымыңдай бастады).

Содан соң жай сөйлемдерді құрмалас сөйлемге айнадыра айтқызу.

53-жаттығу. Құрмалас сөйлемдерді оқып, неше жай сөйлемнен тұратынын айт.

Сәуле бармай, Әсия келмейді.

Қарлығаш төмен ұшса, күн жуады.

Жаз ыстық болса, қыс суық болады.

Құрмалас сөйлемдердің бірінші жай сөйлемнің баяндауышын тап.

Шығармашылық жұмыс.

Әр топқа құрмалас сөйлемге байланысты мақал-мәтел айтқызу.

Таңмен көзін ашады, әлемге нұр шашады.

Құрмалас сөйлемнің ішіндегі жай сөйлемдердің арасына үтір қойып, көшіріп жаз.

Сабақты бекіту сұрақтары. Оқушылардың білімін бағалау. Үйге тапсырма беру - 152-жаттығу.

Мұғалімдердің сабақ үлгілерін талдай отырып, олардың негізінен оқыту әдістері классификациясын білім көзіне қарай және оқушылардың танымдық қызметі сипатына қарай қолданатынын байқадық. Кейде олар осы екі классификациядан да алынған әдістері тобын қарастырады, сонда мұғалім нақты сабақта оқыту әдісі ретінде ішінара-ізденіс әдіс, әңгіме, әңгімелесу, жаттығу, репродуктивтік әдіс деп ажыратады, ал соның ішінде әңгіменің өзі ішінара-ізденіс, ал жаттығу репродуктивтік болатынын түсінбейді. Оқыту әдістерін білім көзіне қарай ажыратып және оқушылардың танымдық іс-әрекетінің сипаты турасында түсініктемесін қосып жазғанда, дидактикалық тұрғыда сауаттырақ болар еді.

Мұғалім үшін ең басты мәселе – оқыту әдісін дұрыс таңдау. Ал оқыту әдістерін тиімді таңдау барлық көзделген шарттарды (мақсат, мазмұн, оқушының жас және жеке ерекшелігі, мұғалімнің жеке тұлғасы) және оқыту әдістерінің мықты және әлсіз тұстарын, яғни оқыту міндеттері мен оларды қалай шешу жолдарын қарастырады 32,92б.

Бақылау және эксперимент топтары арасында білім сапасы тестілеу арқылы салыстырылды. Нәтижесінде экспериментальды топ бақылау тобына қарағанда тест тапсырмаларын тез және сапалы орындады. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесі төмендегідей болды.

Эксперимент топтың оқушылары белсенді және бастамашыл болып, оқу материалын меңгеруде жоғары деңгейді көрсетті. Бақылау және эксперимент топтарындағы оқушылардың экспериментке дейінгі және эксперименттен кейінгі білім деңгейін көрнекі диаграмма түрінде ұсынамыз.

Диаграммадан көріп отырғанымыздай, экспериментальды топ оқушыларының білім пайызы бақылау топтарына қарағанда жоғары (сурет 5).

Эксперименттің соңғы бақылау кезеңінде анықтау экспериментінің кезінде қорытынды бақылау кесіктері жүргізілді, оның нәтижесі бойынша білімді меңгеру коэффициенті шығарылды (кесте7 ).

Кесте 8 - Оқушылардың білімді меңгеру деңгейін анықтау экспериментінің көрсеткіші

Деңгей	Эксперименттің басында		Эксперименттің аяғында
	Эксперим.топ	Бақылау тобы	Эксперим.топ	Бақылау тобы
Жоғары	13%	6%	38%	7%
Орташа	35,7%	43,4,0	51%	44,5%
Төмен	51,3%	50,6	11%	48,5%

Экспериментке дейін Эксперименттен кейін

Жоғары Орташа Төмен

Қорытынды

Интерактивтік оқыту қатысушылардың күтілетін проблемаларды шешуде мотивациясын арттырады, одан әрі қарайғы ізденіс белсенділігіне эмоциональды түрткі болады, оларды нақты әрекетке жетелейді. Интерактивтік оқытуда оқушылардың әрқайсысы жетістікке жететіні, топтық жұмыстың жалпы нәтижесіне өз үлестерін қосатындығы ешкімді бей-жай қалдырмайды, оқыту үрдісі мағыналы және қызықты бола түседі.

Сонымен қатар, интерактивтік оқыту проблемалық стуацияларды өзінше көріп, одан шығу жолдарын жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырады: өз ұстанымын, өзінің өмірлік құндылықтарын негіздеу – өзгелердің көзқарасын тыңдай білу, ынтымақтаса білу, серіктестік қарым-қатынасқа түсу секілді қасиеттерін дамытады.

Интерактивтік оқыту барысында педагог ақпарат көзінің бірі ретінде көмекші қызметін атқарады; оның қызметінде басты назарда индивид ретіндегі жеке оқушы емес, бірін бірі ынталандырып, белсендендіріп отыратын, өзара әрекеттесуші оқушылар тобы болуы қажет.

Осылайша, мұғалімнің проблемалық-ізденушілік әдістерін меңгеруі – бұл оқушылардың шығармашылық-ізденушілік іс-әрекетін ұйымдастырудың ең дұрыс жолы, демек, бұл - интерактивтік оқыту.

Бүгінде мұғалімнің шығармашылық қабілетін дамыту үшін оқытудың репродуктивті әдістерінен продуктивті әдістеріне көшу өте маңызды, онда оқушы оқылған құбылысты түсінгендігін көрсетіп қана қоймай, тапсырмалардың себеп-салдарлы байланысын аша отырып, шешімін табады, оқылған материалды тәжірибемен, өмірмен байланыстырады.

Осы орайда оқушылардың дербес шығармашылық іс-әрекетін қамтамасыз ету үшін мұғалім «кез-келген бала жетістікке ұмтылады» деген ұстанымда тек бағыттаушы әсерлермен шектелуі қажет.

Сабақтарда жетістік ситуацияларын құру үшін келесі ережелерді ұстанған жөн:

• 
  Барлық оқушылар материалды меңгеруге, біліктілік пен дағдыны игеруге қабілетті;
  
• 
  Оқушылар мұғалімнің өздеріне сенетінін білуі тиіс;
  
• 
  Мұғалім танымдық белсенділікті көтермелеуі қажет; білімді ешқашанда дайын күйінде ұсынбай, оқытуда проблемалық-ізденіс ықпалын қолданады; механикалық түрде еске сақтау емес, түсініп алуға көңіл бөледі.
  

Зерттеу жұмысымызда:

- білім беру жүйесінде интерактивтік оқыту әдістерін қолдану проблемасының жай-күйін талданды;

- бастауыш сыныптағы қазақ тілін оқытуда интерактивтік әдістерді қолдану маңызы анықталды;

- «интерактивті әдіс» ұғымы ғылыми негізделді, оның сабақтағы рөлін анықталды;

- қазақ тілін оқытуды жетілдіруге бағытталған интерактивтік оқыту технологиясын тиімді қолданудың дидактикалық негіздері жасалды.

- бастауыш сыныптың қазақ тілі сабақтарында интерактивті оқыту әдістерін жүзеге асыру жолдарының тәжірибесін талданды.

Эксперимент барысында мұғалімдермен сауалнама-тест жүргізіп,

интерактивті оқыту әдістері туралы түсініктерін, білімін, біліктілігін анықтадық. Озат тәжірибелі мұғалімдердің сабақтарына қатыстық және өз тарапымыздан сабақ үлгілерін талқыладық. Оқушылардың оқу үлгерімін, екі топта нақты бір тақырыпты өту әдіс-тәсілдері мен оқушылардың білім деңгейін салыстырмалы талдадық.

Интерактивтік тақтаны қолдану барысында әдеттегі сабақ тиімділігі және сабақ қарқыны арта түседі, бейне әрекет, ақпаратты шұғыл алу мүмкіндігі ашылады. Интерактивтік тақта көмегімен оқыту дәстүрлі оқыту әдістерінен айтарлықтай ерекшеленеді, десек те, сабақты нәтижелі өткізудің негізі бірдей. Ең алдымен, кез-келген сабақтың, оның ішінде интерактивтік технологияларды қолдану арқылы өткізілген сабақтың анық жоспары мен құрылымы болуы, нақты мақсаттар мен нәтижелерге жетуі тиіс. Осының барлығы оқушылардың материалды жақсы меңгеруіне және оны өзінің осыған дейін білетіндерімен сәйкестендіруге көмектеседі. Мұғалім мен оқушының интерактивтік шығармашылығы шектеусіз. Ең бастысы оны қойылған оқу мақсаттарына жету үшін бағыттай білу маңызды.

Жүргізілген зерттеу жұмысымызды түйіндей отырып, мынандай ұсыныстар айтуға болады:

1. 
   Бастауыш сыныпта денсаулық сақтай отырып білім беру үрдісін практикалық тұрғыда жетілдіру қажет.
   

Интерактивтік әдістерді және АКТ-ды қолдана отырып, қазақ тілі сабағын жүйелі өткізу оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту міндеттерін ойдағыдай шешеді деген түйін жасауға мүмкіндік береді.

Сонымен бастауыш сынып оқушыларын оқытуда интерактивті әдістерді тиімді қолдану жолдары ғылыми-теориялық және педагогикалық тұрғыдан айқындалып, негізделді. Берілген ұсыныстар бастауыш сыныптардың оқу үрдісінде тәжірибеден өткізіліп қолдау тапты. Орындалған жұмыстың ғылыми-теориялық деңгейі алынған нәтижелермен дәлелденді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы және оны жүзеге

асыру жөніндегі негізгі құжаттар. – Астана, 2000.

1. 
   Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі және әл-ауқатының артуы» атты Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы, 1997
   
2. 
   Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы //Егемен Қазақстан, 16 қазан,2004ж.
   
3. 
   ҚР бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты. Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны мен тұжырымдамасы. Алматы. 1998.
   
4. 
   Байтұрсынов А. Шығармалар жинағы. – Алматы, 1989
   
5. 
   Қазақстан Республикасы Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы бастауыш білім. –Алматы: РОНД, 2002. -136-бет.
   
6. 
   Моляко В.А. Психологические проблемы творческой одаренности.//Киев. Знамя. 1995.
   
7. 
   Занков Л.В. Наглядность и активизация учащихся в обучении - М.:
   

8. 
   Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной
   

9. 
   Закон РК «Об образовании» от 27 июля 2007 года № 319-III
   
10. 
    Богоявленская Д.Б. Психология творческих способностей. – М.:
    

11. 
    Новые педагогические и информационные технологии в системе
    

Петров - М.: Издательский центр «Академия», 2004

12. 
    Выготский Л.С. Вопросы детской психологии. - С.-Пб.: Союз, 2002.
    
13. 
    Лордкипанидзе Д.О. Принципы организации и принципы обучения.
    

14. 
    Бабанский Ю.К. Методы обучения в школе - М.: Просвещение 2006г.
    
15. 
    Ковалева Т.М. Инновационная школа: аксиомы и гипотезы. – М.:
    

16. 
    Кажигалиева Г.А., Васенкова М.В. О принципах и методах
    

школе//Педагогика, 2005, №2.

17. 
    Зверев А. 10 и 90 - новая статистика интеллекта Знание - сила -
    

18. 
    Роджерс К. Вопросы, которые я бы себе задал, если бы был учителем
    

др. - 2005г.,

19. 
    Низамова, М.Н. Когнитивные предпосылки усвоения русской
    

=Менеджмент в образовании. – 2005. - № 2. – С.71-75.

20. 
    Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной
    

21. 
    [Эльконин Д.Б. Психология обучения младшего школьника. –М.:
    

22. 
    Выготский Л.С. Вопросы детской психологии.– М.:Педагогика, 1983. – т.4ю – 358с.
    
23. 
    Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. – М.: Педагогика,
    

24. 
    Занков Л.В. Избранные педагогические труды. – М.: Педагогика,
    

25. 
    Козыбаев, Е.Ш. Какой быть модели образования XXI // Начальная
    

26. 
    Назарова, Г. Дидактические познавательные игры / Г. Назарова
    

27. 
    Нестандартные задания на уроках русского языка.// Русская
    

28. 
    Майтанова Н.Е. Возможности индивидуального подхода к учебной
    

Н.Е. Майтанова, С.Н. Муканова, К.Ж. Туребаева // Начальная школа

Казахстана. - 2004. - № 5. – С. 6-11.

29. 
    Гишкевич, Л.А. Русский язык. 3 класс : урок – соревнование : [тема :
    

глассных в корне слова»]// Начальная школа Казахстана. - 2004. - №

4. – С. 42-49.

30. 
    Айкинбаева, Г.К. Одаренные дети: выявление, обучение и развитие /
    

31. 
    Богоявленская Д.Б. Психология творческих способностей. – М.:
    

32. 
    Булдыбаева, С. «Кто быстрее? Кто лучше? Кто больше?» :
    

«Звуки и буквы»] / Сынып жетекшісі= 2005. - № 3. – С.31.

33. 
    Ильичева, О.Н. Имя существительное : нестандартный урок //Орыс
    

язык и литература: преподавание в школе, колледжах и вузах. – 2005.

- № 3. – С. 12-

34. 
    Каражигитова, Т.А. Личностно - ориентированное обучение –
    

берудегі менеджмент. – 2005. № 2. с. 193-196.

35. 
    Сухомлинский В.А. О воспитании - М.: Просвещение, 1975г.
    
36. 
    Ушинский К.Д. О наглядном обучении. – И Чучин-Русов А.Е.
    

37. 
    Шаталов В.Ф. Точка опоры. - М.: Педагогика, 2007г.-160с.
    
38. 
    Шилов И.И. Литература для учителя // Казахстан 2003г. №9 стр.57-59
    
39. 
    А.А. Аладьина, М.Е. Минайдарова, Х.Т.Абдрахманова Роль интерактивных методов обучения в формировании креативной личности, Таразский государственный педагогический институт, г.Тараз
    
40. 
    Горлова Л.А. Нетрадиционный урок – урок творчества: [из опыта работы школы-гимназии № 12 г. Талдыкоргана. Предлагаются схемы, выводы по итогам] / Л.А. Горлова // Открытая школа (РК).- 2005. - № 3. – С. 18-19.
    
41. 
    Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы: «Өлке» баспасы, 2005.
    
42. 
    Құлмағамбетова Б. «Қазақ тілі» сабағында техникалық құралдарды пайдалану. Алматы, 1975.
    
43. 
    Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. Алматы, 2001
    
44. 
    Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы. Алматы: Ана тілі, 1991.
    

1. Әдіс дегеніміз –

А) педагог пен оқушылардың оқыту мақсатына қол жеткізуге бағытталған іс-әрекеті

В) танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру жолдарын көрсететін логикалық категория

С) бұл мұғалімнен оқушыларға білім беруші ой ағыны бағыты

Д) барлық жауаптар дұрыс.

2. «Қай әдіс жақсы?» еңбегінің авторы:

А) Ы.Алтынсарин В) А.Байтұрсынов

С) Я.Коменский Д) Л.Занков

3. Көрнекілік әдістер тобына жататыны:

А) демонстрация, иллюстрация, кітаппен жұмыс

В) демонстрация, иллюстрация, бақылау

С) суреттер, түрлі жаттығулар, мәтінмен жұмыс

Д) барлық жауап дұрыс

4. Оқу-тәрбие үрдісін оңтайландыру, оптимизациялау теориясының авторы:

А) Ю.К.Бабанский В) М.И. Махмутов

С) М.Н. Скаткин Д) И.Я. Лернер

5. Дискуссия дегеніміз:

А) оқыту принциптері В) оқыту заңдылықтары

С) оқыту формасы Д) оқыту әдістері

6. Бейне әдісінің модификациясын көрсетіңіз:

А) «электронды» мұғалім бақылауымен оқыту В) дәріс

С) әңгімелеу Д) иллюстрациялау

7. Оқушылардың ойлауын дамытуға неғұрлым әсер ететін әдіс:

А) жоспар құру В) репродуктивті әңгімелесу

С) эвристикалық әңгімелесу Д) жатқа жаттап алу

8. Оқытудың практикалық әдісін көрсетіңіз:

А) мазмұндау В) тәжірибе

С) пікірталас Д) дәйек сөз келтіру

9. Оқыту мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізудің жолы:

А) оқыту әдістері В) өздігінен білімін көтеру

С) оқыту әдістемесі Д) өзін-өзі тәрбиелеу

10. Оқыту әдісін анықтайтын факторлар:

А) жас шамасы, оқыту мақсаты, оқу қабілеттілігі, оқу материалының көлемі мен күрделілігі

В) жас шамасы С) оқыту мақсаты

Д) оқу материалының көлемі мен күрделілігі

11. Жаттығу, зертханалық жұмыс, практикалық жұмыс:

А) көрнекілік әдістер В) сөздік әдістер

С) практикалық әдістер Д) кітаппен жұмыс

12. Оқыту әдістерін жіктеудің негізгі шарты

А) әдістердің оқыту заңдылықтары мен принциптеріне сәйкестігі

В) әдістердің оқушылардың оқу мүмкіншіліктеріне сәйкестігі

С) әдістердің мұғалімдердің мүмкіншіліктеріне сәйкестігі

Д) барлық жауап дұрыс

13. «Оқыту әдістері ішінде ғылымилық таным әдістерін көрсетіңіздер, білім алушылардың ойлауын дамытыңыздар, оларға ізденімпаздық, шығармашылық, танымдық еңбекке қарай бағыт беріңіздер» ережесі мына принципке жатады:

А) беріктік В) көрнекілік

С) ғылымилық Д) теорияның практикамен байланысы

14. Әдіс пен тәсіл туралы сіздің түсінігіңіз?

А) екі ұғым бірдей В) тәсілдің әдіске қатысы жоқ

С) тәсіл - әдістің құрамды бөлігі Д) барлық жауап дұрыс

15. Өз тәжірибеңізде жиі қолданатын әдістеріңіз:

А) сөздік әдіс В) көрнекілік әдісі