Білім берудегі менеджердің көшбасшылық және көшбасшылық
жүктеу/скачать 21,81 Kb.
|
5-тапсырма Муканова
|
Білім берудегі менеджердің көшбасшылық және көшбасшылық қасиеттері 1)Көшбасшылық теориялары Көшбасшылық теориясы кейбір адамдардың қалай және қалай көшбасшы болатынын түсіндіруге тырысады. Мұндай теориялар көбінесе көшбасшылардың сипаттамаларына баса назар аударады, бірақ кейбір адамдар әр түрлі жағдайларда өздерінің көшбасшылық қасиеттерін жақсарту үшін қабылдай алатын мінез-құлықты анықтауға тырысады. Көптеген көшбасшылық теориялар пайда болғанымен, көпшілігі сегіз негізгі түрлердің бірі ретінде жіктелуі мүмкін: Ұлы адам теориялары көшбасшылық қабілет тән болып табылады - бұл ұлы көшбасшылар дүниеге келмей, жасалмайды деп есептейді. Бұл теориялар көбінесе ұлы көшбасшыларды ерлік, мифтік деп санайды және қажет болғанда көшбасшылыққа көтерілуге дайын. «Ұлы адам» сөзі сол кезде қолданылды, себебі сол уақытта көшбасшылық адамның сапасы, әсіресе әскери басшылық тұрғысынан алғанда, ойластырылған болатын. 2. Тұжырым теориясы Ұлы Адам теорияларына ұқсас сияқты, ұстаным теориясы адамдарға басшылыққа лайықты жақсырақ ететін кейбір қасиеттер мен қасиеттерді мұра деп есептейді. Теориялық теориялар жиі көшбасшылармен бөліскен белгілі бір жеке тұлғаны немесе мінез-құлық қасиеттерін анықтайды. Мысалы, экстраорция , өзін-өзі бағалау және батылдық сияқты қасиеттер - ұлы көшбасшылармен байланысты болуы мүмкін барлық қасиеттер. Егер айрықша ерекшеліктер көшбасшылықтың басты ерекшеліктері болса, онда сол қасиеттерге ие, бірақ көшбасшы емес адамдарға қалай түсіндіреміз? Бұл мәселе көшбасшылықты түсіндіру үшін тәндік теорияларды қолданудағы қиындықтардың бірі болып табылады. Көшбасшылыққа тән қасиеттерді иеленетін көптеген адамдар бар, бірақ олардың көпшілігі көшбасшылық ұстанымдарын іздестірмейді. 3. Төзімділік теориялары Көшбасшылықтың төзімділік теориясы қоршаған ортаның нақты айнымалыларына назар аударады, олар қандай нақты көшбасшылықтың стилі жағдайға жақсы сәйкес келетінін анықтай алады. Осы теорияға сәйкес, ешқандай көшбасшылық стилі барлық жағдайларда жақсы емес. Ақ және Ходжсон көшбасшыларының зерттеушілері шынымен тиімді көшбасшылық тек көшбасшының қасиеттері туралы ғана емес, мінез-құлық, қажеттіліктер мен контекст арасындағы дұрыс теңгерімді ұстап тұру туралы айтады. Жақсы көшбасшылар өздерінің ізбасарларының қажеттіліктерін бағалауға, ахуалды қолдана отырып, өздерінің мінез-құлқын тиісті түрде реттеуге қабілетті. Жетістік көптеген көшбасшылардың, көшбасшылық стилі, ізбасарларының қасиеттері мен жағдайларын қоса алғанда, байланысты. 4. Ситуациялық теория Ситуациялық теориялар лидерлер жағдайлық айнымалыларға негізделген іс-әрекеттің ең жақсы бағытын таңдауға ұсыныс жасайды. Басшылықтың әртүрлі стильдері шешім қабылдаудың белгілі бір түрлеріне сәйкес болуы мүмкін. Мысалға, көшбасшы топтың ең білімді және тәжірибелі мүшесі болған жағдайда авторитарлық стиль ең қолайлы болуы мүмкін. Басқа жағдайларда, топ мүшелерінің білікті мамандары болса, демократиялық стиль тиімдірек болады. 5. Қабылдау теориясы Көшбасшылықтың жүріс-тұрыс теориялары ұлы көшбасшылар жасалмайды деп есептеледі. Оны Ұлы адам теориясының флип-жағы деп санайық. Божественизмге негізделген бұл көшбасшылық теориясы ақыл-ойдың қасиеттеріне немесе ішкі мемлекеттерге емес, көшбасшылардың іс-әрекеттеріне бағытталған. Осы теорияға сәйкес, адамдар оқыту мен бақылау арқылы көшбасшы болуға үйрене алады. 6. Қатысушы теория Қатысушы көшбасшылық теориялары идеалды көшбасшылық стилі басқалардың назарын өзіне аударатындығын білдіреді. Бұл көшбасшылар топ мүшелерінің қатысуын және салымдарын ынталандырады және топ мүшелеріне көмектеседі және шешімдерді қабылдау үдерісіне аса көңіл бөледі. Қатысушы теорияларда, алайда, көшбасшы басқалардың кіруіне рұқсат беру құқығын сақтайды. 7. Басқару теориялары Басқару теориясы, сондай-ақ транзакциялық теория ретінде белгілі, қадағалаудың, ұйымның және топтың жұмысының рөліне көңіл бөледі. Бұл теория теориялық негізде жетістіктер мен жазалау жүйесі бойынша көшбасшылыққа ие. Басқару теориясы көбінесе бизнесте қолданылады; қызметкерлер табысты болған кезде олар марапатталады; олар сәтсіздікке ұшырағанда, олар сөгіс немесе жазаланады. Транзакциялық көшбасшылық теориясы туралы көбірек біліңіз. 8. Қатынас теориясы Өзара қарым-қатынас теориясы трансформациялық теория ретінде белгілі, жетекшілер мен ізбасарлар арасында қалыптасқан байланыстарға негізделген. Трансформациялық көшбасшылар топ мүшелеріне тапсырманың маңыздылығы мен жоғары пайдасын көруге көмектесу арқылы адамдарды ынталандырады және шабыттандырады. Бұл көшбасшылар топ мүшелерінің жұмысына назар аударады, сонымен қатар әрбір адам өзінің әлеуетін орындайды. Бұл стилі бар көшбасшылар көбінесе этикалық және моральдық стандарттарға ие. 2) Білім берудегі көшбасшылық Көшбасшылар адамзат тарихының барысында барлық мәдениетте орын алған. Египет иероглифінің арқасында «көшбасшыны» білдіретін символдың бес мың жыл бұрын болғанын біле аламыз. «Көшбасшы» (leader) сөзі ағылшын тілінен аударғанда «жетекші, бірінші, алда жүруші» деген мағынаны білдіреді. Бұл мойындалған үлкен беделге ие және ықпал ете алатын әрекетті басқаруда көрінетін қандай-да бір топтың (ұйымның) бет бейнесі (субъектісі) . Бұл маңызды жағдаяттарда жауапты шешім қабылдауға құқығы бар топ мүшесі. Көшбасшылыққа мыңдаған жылдар бойы тарихшылар мен философтар тарапынан үлкен қызығушылық танытылды. Дегенмен көшбасшылықты терең зерттеу жиырмасыншы ғасырдың басында басталды. Бұл қазіргі таңда әрбір адамның өмірінде маңызды рөлге айналуда. Адамзат тарихы көрсеткеніндей, дәл осы көшбасшылар адамның іс-әрекеті мен оқиғаларға шешуші ықпал етуге қабілетті, сонымен бірге дәл осы көшбасшылар әлемге түбегейлі ықпал етеді. Соңғы жүз жылда ғалымдар мен ақындар «көшбасшылыққа» жүздеген анықтама ұсынды. Бір америкалық ғалым көшбасшылықтың үш жүз елуден артық анықтамасын шығарды (2). Яғни бүгінгі күні көшбасшылықтың бірыңғай ғылыми түсінігі жоқ. Ресейлік психолог ғалым Р.Л.Кричевский аталған жағдайға екіұшті қарайды (3, б.6). Ол бір жағынан сыни қарап, «көшбасшылық туралы түсінікте қарама-қайшылықтың болуын, теориялық және эмпирикалық жасақтамалардың жеткіліксіздігін» аталған феноменнің анық және айқын еместігін түсіндіреді. Сондай-ақ, Р.Л.Кричевский басқа қырынан қарап, «талқыланып отырған құбылыстың қиындығын, оның аспектілерін зерттеудің және шынайы қызмет ету формаларының көп жоспарлы екенін түсіну» негізінде жатқанын белгіледі. Сонымен қатар барлық көшбасшылықтың анықтамасы оның маңызды белгілерін көрсететінін атап өту қажет. Оның тарапынан көшбасшылықтың тұлғаның тиімділігін тудыратын сипат, бағындыруға жеткізетін өнер, сендіру формасы, билікке қатынас, рольдік дифференциация, құрылымды тудыратын процес, әрекет немесе мінез-құлық, топтық өзара әрекет нәтижесі, ықпалды жүзеге асыру, әлеуметтік перцепция процесі ретіндегі анықтамаларды берген. Қазіргі таңдағы ғаламдану үрдісі білім беруге ықпалын тигізуде. Әлемдегі болып жатқан өзгерістер пән мұғалімдерімен, әлеуметтік педагогтерден өзгерісті енгізу бойынша әрекеттің нақты алгоритмінің болуын, көшбасшылықтың басқару дағдыларын дамытуын, топты құра білуін, әріптестері арасында қарым-қатынас жасай алуын, топтық өзара әрекетті ынталандыруды арттыруын және оқыту мен оқуда жоғары нәтижеге жету үшін әріптестерінің жауапты болуын талап етуде. Зияткерлік бәсекелестік жағдайында қазіргі таңдағы мұғалімге және әлеуметтік педагогқа қойылатын міндетті талаптардың бірі-үздіксіз өзін жетілдіру, педагогикалық ізденіс пен шығармашылық болып табылады. Пән мұғалімдері мен әлеуметтік педагогтердің кәсіби табыстылығы көбінесе оның өзінің және оқушыларының шеберліктері мен қажеттіліктерінің деңгейіне, ойлау тәсілі мен көшбасшылығының дамуына байланысты. «Сыныптағы мұғалім нмесе әлеуметтік педагог – бұл формальды емес басшы, оны оқушылары көшбасшы деп мойындауы мен мойындамауына оның кәсіби табыстылығы ғана емес, сонымен бірге оқушыларының сенімінің деңгейіне, басқаларға ықпал ету мүмкіндігіне, оның репутациясына және іскерлік имиджіне байланысты» (4). Мектептегі жақсы басшылардың, мектептің барлық деңгейінде тиімді топтар құрудың және мұғалімдер мен әлеуметтік педагогтердің көшбасшылығы мен оқушылардың бойында көшбасшылық қасиеттерін дамытудың маңыздылығы өте қажет. Себебі, қазіргі таңдағы қоғамға қажетті көшбасшыларды тек пән мұғалімдері мен әлеуметтік педагогтер – көшбасшы етіп тәрбиелей алады. Осыған орай, жиырма бірінші ғасырда мұғалімдер мен әлеуметтік педагогтердің жетістікке жететін, өзімен бірге тарта алатын және гуманист, шығармашыл адамдарды айналасына ұйымдастыра алатын көшбасшы болуы тиіс. Мұғалім-немесе әлеуметтік педагог көшбасшы қандай болуы тиіс? Бұл сұрақ қазақстандық мектептер үшін өте өзекті. Ол үшін білім беру бағдарламасы бойынша мұғалімдер мен педагог психологтер және әлеуметтік педагогтер біліктілікті арттыру курстарынан өтуі тиіс. Мәселен, үшінші деңгей курсын оқитын мұғалімдер сабақ беретін сыныптарында көшбасшылық қасиеттерін байқатуы тиіс. Сыныпта жүргізілетін субъект-субъек ретіндегі қатынаста оқушыларды өзімен бірге тарту керек. Екінші деңгей мұғалімдері сыныпта және мектепте, ал бірінші деңгей мұғалімдері екеуімен қоса кәсіби желілік қоғамдастық аясында да көшбасшы болуы қажет. Әдетте мұғалім, әлеуметтік педагог менеджер позициясын ұстанады. Сондықтан тренерлер мен оқытушылар, әлеуметтік педагогтар - көшбасшылық пен менеджментке қатысты тақырыптарды өтуге, осы түсінікті қалыптастыруға байланысты тапсырмаларды орындауға ерекше мән бергені жөн. Әлеуметтік-психологиялық құбылыстар мәңгі бізбен бірге. Бұл қабылдау, еліктеу, түсіну, ұсыныс, көшбасшылық, сендіру, қарым-қатынас, тіпті одан да көп қамтиды. Барлық осы әдетте, өз кезегінде, психология орталық құбылыс болып саналады байланыс процесінде, көрінеді. Алайда, бәрі - тәртіппен. ресми рәсімделген кезде, жеке және институционалдық және тұлғааралық - әдетте бірнеше деңгейде қаралады әлеуметтік-психологиялық құбылыстар Айта кету керек бірінші нәрсе. Ал шын мәнінде, барлық байланыс, негізінен, оқыту сапасын жақсарту және арнайы құбылыс ретінде жұмыс құралы ретінде қарастырылады. Ол оның жеке психологиялық және әлеуметтік құрылымын, шағын топты және бүкіл команда қалыптастыру процесінде болып табылады. Көшбасшылықтың сегіз негізгі теориялары Көшбасшылық теориясы кейбір адамдардың қалай және қалай көшбасшы болатынын түсіндіруге тырысады. Мұндай теориялар көбінесе көшбасшылардың сипаттамаларына баса назар аударады, бірақ кейбір адамдар әр түрлі жағдайларда өздерінің көшбасшылық қасиеттерін жақсарту үшін қабылдай алатын мінез-құлықты анықтауға тырысады. Көшбасшылық психологиясы туралы ерте пікірталастар жиі мұндай дағдылар адамның туып-өскен қабілеті жай екенін көрсетеді. Кейбір жаңа теориялар белгілі бір ерекшеліктерге ие адамдардың табиғат көшбасшылары болуына көмектесуі мүмкін екенін болжайды, бірақ бұл тәжірибе мен жағдайлық ауыспалы да маңызды рөл атқарады. жүктеу/скачать 21,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|