«Биологиялық экология» пәнінің оқу-әдістемелік материалдары №3 басылым ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 230,51 Kb.
|
2c908bb6-082b-11e7-bfa7-a692e7d05c5eбиологи экология лекция
| Дәріс сабақ № 16
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯЛАР Сукцессия деп – табиғи және антропогенді факторлардың әсерінен бір территорияда биоценоздардың белгілі бір ретпен алмасуын айтады. Экологиялық сукцессия белгілі бір уақыт бөлігінде бірнеше кезеңдерден өткеріп іске асады, алғашқы кезеңдері бірінші қоныстанушылар кезеңі деп аталады, бұл процесс тұрақтанған жүйеге дейін іске асады тұрақтанған жүйені климакс деп атайды. Сондықтанда сукцессия белгілі бір территориядағы бірін-бірі ретімен алмастыратын бірлестіктер. Сукцессия пайда болу үшін бос кеңістік қажет. Біріншілік және екіншілік сукцессиялар деп екіге жіктеледі. Біріншілік сукцессия – ең алғашында бос субстратта пайда болған бірлестіктерді айтады, екіншілік сукцессия осы субстраттағы бірлестіктерді осы абиотикалық жағдайларға недәуір адаптацияланған келесі бір бірлестіктердің алмастыруын айтады. Біріншілік сукцессия бірлестікті ең басынан бастап қалыптасуын бақылауға мүмкіндік береді. Мұндай сукцессиялар селден кейін немесе өрттен кейін қалған орындарда пайда болады. Шыршалы орман деп солтүстік аймақтарда экожүйенің соңғы климаксты кезеңін айтады. Ең басында мұндай жерлерде ақ қайың орманы болады, қайыңдардың өсу жылдамдығы қылқан жапырақтыларға қарағанда 10-12 есе жылдам болғандықтан олардың көлеңкесінде шыршалар мен қарағайлар өседі. Қайыңдардың түбінде өздерінің микроклиматы пайда болады, ал шыршалар өз беттерімен өздеріне қолайлы жағдайларда өсе береді. Біртіндеп қайыңдар шыршаларға бәсекеге төтеп бере алмай қылқан жапырақтылар оларды ығыстырып шығарады. Екіншілік сукцессия көбінесе адам әрекетінің салдары болып табылады. Біріншілік сукцессия 1000 жылды қамтыса, екіншілік сукцессия 150-250 жылды қамтиды. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ — бір биоценоздың (бірлестіктің) басқа биоценозбен ауысып отыруы. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ кауымдастықтың, яғни экожүйенің биоталық құрауыштарының ықпалымен жүреді. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ биоталық қауымдастық пен физикалық орта арасында тепе-теңдік орнайтын, экожүйенің реттелген дамуы, оны болжауға болады. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ бірнеше кезеңнен өтеді, солардың барысында биоталық қауым-дастықтар бірінен соң бірі алмасып жатады. Сукцессия кезіндегі түрлердің алмасуының себебі, популяциялар коршаған ортаны өзгер-туге ұмтыла отырып, өзге популяция үшін қолайлы жағдайлар жасайды. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ барысында организмдердің түрлік популяциялары және олардың арасындағы функциялық байланыстардың түрлері бірін-бірі белгілі заңдылыққа сәйкес кезеңді түрде және қайталанып алмастырып отырады. Сукцессия өсу, тұрақтану, климакс сатыларынан тұрады. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ СУКЦЕССИЯ -ның автотрофты, гетеротрофты, аутогенді, аллогенді, фитогенді, зоогенді, ландшафты, алапатты, антропогенді түрлері бар. Оңтайлы жағдайда кез келген сукцессия түрі бәсең дамитын климакстық қауымдастықтың пайда болуымен аяқталады. №1 Бақылау сұрақтар мен тапсырмалар Синэкология нені зерттейді? Биоценоз туралы не білесіз? Биотоп дегеніміз не? Экожүйе түсінігінің анықтамасын айтыңыз. Бірлестік құрылымы дегеніміз не? Бірлестіктің түр және морфологиялық құрылымын сипаттаңдар? Трофикалық байланыстар дегеніміз не? Бірлестіктердің трофикалық құрылымдары және өнімділіктері туралы айтыңыздар. Автотрофты және гетеротрофты ағзаларға қандай ағзалар жатады? Тірі ағзалар арасындағы биотикалық байланыстардың барлығын қандай топтарға бөлуге болады? Нейтрализм және аменсализм дегенімз не? Комменсалдар деп қандай ағзаларды айтады? Комменсализмге мысал келтіріңдер. Симбиоз дегеніміз не? Симбиотикалық өзара әрекетке мысал келтіріңдер. Бәсекелестік түраралық қатынас ретінде, мысал келтіріңдер. Түраралық және түрішілік қатынас бәсекелестігіне мысал келтіріңдер, айырмашылығы неде? Жыртқыштық пен паразиттікке антибиотизм ретінде сипаттама беріңіздер. №2 Бақылау сұрақтар мен тапсырмалар Пирамидалардың бір бірінен қандай айрмашылықтары бар? Ең тиімді пирамиданы атаңыз, түсіндіріңіз? Негізгі әдебиеттер: 1. Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. А., 2003 2. Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаев Г.З. Экология., А., 2001. 3. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология А., 2003. 4. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология., А., 2002. 5.Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқашы курсы А, 2010 жүктеу/скачать 230,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|