Ботаника Оқу әдістемелік құралы

Жасыл немесе виргин традесканциясының, элодея өсімдігінің не кез келген бөлме өсімдіктерінің жапырақтарының өңінен уақытша препарат дайындап, ол жасушаларынан лейкопластар мен хлоропластардың орналасуына, реңіне бақылау жүргізіп, лейкопластар мен хлоропластарға табиғи рең беріп суреттерін салу.

Спирогираның тұрақты препаратынан хромотофордың пішінін, реңін бақылап, суретін салу.

Жас немесе формалин ерітіндісіне нықтандырылған итмұрын, қызыл бұрыш, шетен, долананың піскен жемістерінің жұмсақ бөліктерінен уақытша препараттар дайындап, хромопластардың пішініне, реңдерін бақылап, хромопластардың суреттерін салу.

Жарықта тұрған картоп түйнегінен лейкопластың хлоропластқа айналғанын бақылау.

Қайталау сұрақтарына жауап бере отырып, салған суреттеріне талдау жасау.

1. 
   Пластидтер өсімдіктердің қандай мүшелерінде кездеседі?
   
2. 
   Пластидтердің қандай түрлері бар?
   
3. 
   Хлоропласта қандай пигменттер кездеседі, жасыл түс қандай пигментке тән?
   
4. 
   Хлоропласт өсімдік жасушаларында қандай қызмет атқарады?
   
5. 
   Өсімдіктердің қандай мүшелерінің жасушаларынан хлоропласты кездестіруге болады?
   
6. 
   Хлоропластарда қандай пигменттер кездеседі?
   
7. 
   Хромопластың биологиялық мәні неде?
   
8. 
   Лейкопласт өсімдіктердің қандай мүшелерінің жасушаларында кездеседі?
   

10 Пластидтердің негізі не болып табылады?

- клетканың бөліну тәсілдерімен танысу

1. 
   Амитоз
   
2. 
   Митоз
   

Амитоз кезінде аналық ядро, сол сияқты клетканың қалған органеллалары ешқандай құрылымдық өзгеріске ұшырамай, жай ғана екіге бөлінеді, нәтижесінде екі жас клетка пайда болады. Бұл клеткаларға ядро заттарының бөлінуі тең қатынаста емес, сондықтан олардың биологиялық теңдігі қамтамасыз етілмейді. Амитоз жоғары сатыдағы өсімдіктерде сирек кездеседі. Төменгі сатыдағы өсімдіктер балдырларға, саңырауқұлақтарға және физиологиялық белсендігі төмен клеткаларға жатады. Сол сияқты амитоз «кәрі» және ауру ұлпалардың клеткаларына тән деген жорамал да бар.

Клетка мен ядроға бөліну жолын толық байқау үшін, препаратты мұқият қарау керек. Микроскоптың кіші объективімен қарағанда кесіндінің бөлшегінде ұсақ клеткаларды және олардың ядроларының қара түске бойялғанын байқауға болады. Ал микроскоптың үлкен объективімен қарағанда, препараттың осы бөлшегі параллель қатарлармен орналасқан клеткалардан тұратынын көреміз. Бұл тамырдың жас зонасы болғандықтан, клетка және ядроға бөліну өте қарқынды жүреді. Осы клетка зонасындағы ядролар бірдей емес, өйткені осы препаратты дайындау кезінде олар әртүрлі кариокинез фазаларында болған еді.

Препараттағы және кітаптағы суреттегі ядро құрылысын салыстыра отырып, кариокинез және цитокинез фазаларын тауып, клетка мен ядроны бөліну фазаларының реттілігімен суреттін салыңдар.

Қайталау сұрақтары:

1. 
   Ядроның құрылымдық элементтері қандай?
   
2. 
   Ядро жасушада қандай қызметтер атқарады?
   
3. 
   Митоздың биологиялық маңызы қандай?
   
4. 
   Амитоз қандай жасушаларға тән?
   
5. 
   Митоз нәтижесінде неше жасуша түзіледі?
   

- жасушадағы қор заттарының түрлерімен танысу. Жасуша қабықшасының қызметі мен саңылаулар түрімен танысу.

Клетка қабықшасы. Өсімдіктер клеткасының бетінде тығыз қабықша болады, оны пектоцеллюлозалық мембрана деп атайды. Қабықшаның құрамында сулы, созылғыш, гель тәрізді матрикс және фибриллалық тірек жүйесінің барлығы көрсетіледі. Матрикстің құрамында күрделі көмірсуға жататын гемицеллюлоза мен пектинді заттар кіреді. Осы заттарда карбоксил топтары болуының нәтижесінде олар судың едәуір мөлшерін бойына ұстап тұрады.