Бухгалтерлік есептің құрылыуы және дамуы. Есепті нормативтік және құқықтық реттеу

 

 

 

 

Жазғы       қысқы                 ағаш     кӛмір      -талдау шоттары  

АИ-93АИ-91АИ-80

немесе ҥшінші кезекті     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

шоттар 

3. Шаруашылық қызметті басқару және бухгалтерлік есепті жургізу дҧрыстығын тексеру 

ҥшін  жинақталған  мәліметтер  қажет.  Осындай  мәліметтер  шаруашылық  қҧралдарын 

жеке  тҥрлер,  олардың  қҧрылу  кӛздері  мен  процестері  бойынша  шоттарды  әрбір  айдың 

соңында алынады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жеке  шоттарда  байқалмайтын  кӛптеген  қателер  жазбаларды  жалпы  жинақтау 

кезінде  анықталады.  Мысалы,  шоттың  мәліметтері  бойынша  қҧрылған  балансты  актив 

пен  пассивтің  жалпы  жиындары  бір-біріне  тең  болуы  мҥмкін,  онда  бҧл  жіберілген 

қателіктердің бар екендігін растайды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәжірбие  жҥзінде  жинақтау  және  талдау  есебінің  мәліметтерін  жалпылау  және 

салыстыру ҥшін неғҧрлым толығырақ айналым ведомостарының кӛмегімен жҥргізіледі. 

 

Айналым  ведомосы  белгілі  бір  мерзімге  айналымдар  мен  шоттар  қалдықтарының 

жиынтығын білдіреді. Олар: а)жинақтау шоттары бойынша айналым ведомосына;  

 

 

 

 

 

б)талдау шоттары бойынша айналым ведомосына бӛлінеді;

 

Жинақтау шоттары бойынша айналым ведомосының ерекшелігі-тең жиынтығы бар 

қосарланған ҥш бағананың болуы.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бірінші  қосарланған  теңдеуде:  дебеттік  бастапқы  қалдық  жиыны  кредиттік 

бастапқы қалдықтың жиынына тең болуы керек;  

 

 

 

 

 

 

 

Екінші  қосарланған  теңдеуде:  барлық  шоттар  бойынша  дебеттік  айналымдардың 

жиыны кредиттік айналымдардың жиынына тең болуы керек;   

 

 

 

 

Ҥшінші қосарланған теңдеуде: дебеттік соңғы қалдықтың жиыны кредиттік соңғы 

қалдықтың жиынына тең болады.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сонымен  қорта  келгенде,  жинақтау  шоттары  бойынша  айналым  ведомосы 

жиындарының теңдеулері осы шоттар бойынша жазбалар мен есептеулерді тексеру және 

бақылау ҥшін қолданылады.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Талдау  есебінде  қолданылатын  есеп  ӛлшегіштеріне  байланысты  талдау  шоттары 

бойынша айналым ведомосының мынадай 2 тҥрі бар:  

 

 

 

 

 

 

1)заттай және ақшалай бейнеде немесе сандық-сомалық нысан;   

 

 

 

2)ақшалай бейнед немесе сомалық нысан. 

 

 

 

 

 

 

 

Айналым ведомосының сандық-сомалық нысанын басқаша тауарлық-материалдық, 

ал сомалық айналым нысанын контокорренттік деп атайды. 

 

 

 

 

 

Талдау шоттары бойынша айналым ведомостары дегеніміз-бір жинақтау шотымен 

біріктірілген  талдау  есебінің  барлық  шоттары  бойынша  айналымдар  мен  қалдықтар 

жиыны  бар,  сонымен  қатар  осы  шоттар  бойынша  есеп  жазбаларының  дҧрыстығын 

тексеруге  арналған  әрі  шаруашылық  қҧралдарының  жеке  бір  тҥрлерінің  жағдайы  мен 

ӛозғалысын қадағалауға арналған ведомостар.   

 

 

 

 

 

 

 

Талдау  шоттары бойынша айналым  ведомостары жинақтау  шоттарының айналым 

ведомостары сияқты есеп жҥргізу дҧрыстығы мен толықтығын тексеруге арналған.      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бағалау және калькуляциялау    

 

 

 

 

 

1. Бағалау сипаттамасы  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                

2. Калькуляциялау сипаттамасы  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Жалпы  бухгалтерлік  есеп  жҥйесінде  барлық  объектілер  тек  қана  ақшалай  ӛлшемде 

ӛлшемде кӛрсетіледі.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бағалау-  объектілер  есебінең  ақшалай  кӛрінісі  (мҥліктер,  міндеттемелер  дәне 

шаруашылық  операциялар).  Ол  бухгалтерлік  есеп  беруде  шығындарды  есептеу  арқылы 

жҥзеге асырылады.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жалпы  бағалау мынадай жолдармен жҥргізіледі: 

 

 

 

 

 

 

- ҧйымның сатып алған мҥліктері оны сатып алуға жҧмсалған шығындардың қосындысы 

бойынша бағаланады.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                        

-  басқа  заңды  немесе  жеке  тҧлғалардың  ақысыз,  тегін  берген  мҥліктер  сол  кіріске 

алынған уақыттағы нарықтық қҧны (бағасы) бойынша бағаланады. 

 

 

 

 

- ҧйымның ӛз ӛндірісінде ӛндіріліп кіріске алынған мҥліктері сол ӛнімді ӛндіруге кеткен 

шығындардың қҧнына сәйкес бағаланады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Нарықты ӛндірістік шығындардың қҧрамына мынадай шығындар жатады:   

 

- мҥлікті кіріске алу барысында жҧмсалған шығын;   

 

 

 

                                     

- коммерциялық несиені алғаны ҥшін тӛленетін пайыз салығы;   

 

 

 

       

- ҥстеме баға, ҥстеме;   

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     

- дел-делға тӛленетін ақы (қызмет кӛрсетудің қҧны)  ; 

 

 

 

 

 

     

- кедендік баж салығы;  

 

 

 

 

 

 

 

 

                                   

- тасымалдауға және сақтау ҥшін кететін шығындар.  

 

 

 

 

 

 

Ӛндіріліп шығарыдатын (дайындалатын) ӛнімнің қҧны сол ӛнімді ӛткізуге кеткен 

нақты  шығындардан  тҧрады.  Ал,  бҧл  шығындардың  қҧрамы  ӛндіру  процесінде 

пайдаланылытын  негізгі  қҧралдардың амортизациясы,  материялдар,  жанармай,  энергия, 

еңбек ресурстары немесе басқа да ӛнімді ӛндіруге кеткен нақты шығындардан қҧралады. 

Ҧйыдағы  дайын  ӛнімдер  бухгалтерлік  есеп  шоттарында  және  баланста  нақты  ӛзіндік 

немесе нормативтік (жоспарлы) қҧнымен есептеледі.  

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорын ӛздері сатып алған тауарларды бухгалтерлік есеп шоттарында олардың 

сатып алған қҧны (бағасы) бойынша, ал баланста нақты ӛзіндік қҧнымен кӛрсетіледі. 

 

Материалдық  ресурстар  (шикізат,  негізгі  және  кӛмекші  материалдар,  жанармай, 

сатып  алынған  жартылай  фабрикаттар,  қосалқы  бӛлшектер  және  т.б)  бухгалтерлік 

баланста нақты қҧнымен есептеледі. Ал, материалдық ресурстардың нақты қҧны оларды 

кәрәске алуға кететін нақты шығындармен анықталады.   

 

 

 

 

 

Ҧйымдар  негізгі  қҧралдарын  бухгалтерлік  есеп  шоттарында  бастапқы  немесе 

қалаына келтіретін қҧны бойынша есептейді, ал баланста – қалдық қҧны бойынша, яғни 

бастапқы  қҧннан  тозу  сомасын  алым  тастап  кӛрсетіледі.  Бюджеттік  кәсіпорындарда 

бастапқы қҧнмен кӛрсетіледі. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Материалдық  емес  активтер  кәсіпорындардың  бухгалтерлік  есеп  шоттарында 

бастапқы қҧн бойынша, ал баланста – қалдық қҧны бойынша кӛрсетіледі. 

 

2. 

Белгілі бір орындалған жҧмыстар бойынша жҧмсалған шығындарды топтастыру тәсілін 

және  қандай  да  бір  объектінің  ӛзіндік  қҧнын  анықтау  тәсілін  калькуляциялау  деп 

атаймыз.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорынның белгілі бір материалдық объектіні жасап шығаруға жҧмсалған ақша 

қаражаттарының кӛлемі – ӛзіндік қҧн деп аталады. Ал, оның кӛлемін есептеу мҥмкіндігі 

ӛзіндік қҧнның калькуляциясы болып табылады. 

 

 

 

 

 

 

 

Калькуляциялау  кӛмегімен  ҧйымдардағы  әртҥрлі  есеп  объектісінің,  яғни  негізгі 

қҧралдардың,  материалдық емес активтердің,  ӛндірілген дайын ӛнімнің,  сатып  алынған 

материалдық  ресурстардың,  кӛрсетілген  қызметтің,  орындалған  жҧмыстың  және  т.б 

ӛзіндік қҧнын анықтау.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Калькуляциялау  яғни  ӛнімнің  нақты  ӛзіндік  қҧнын  анықтау  мәлеметтері 

кәсіпорынды  басқаруға,  жоспарланған  жҧмыстың  орындалуына  бақылау  жасау, 

шаруашылық  әрекетінің  тиімділігін  арттыруға,  резервтерді  қҧру  және  еңбек 

шығындарын тӛмендету жолдарын қарастыруда кеңінен қолданылады. 

 

 

 

Калькуляциялау-бухгалтерлік  есептің  бағалау  әдісінің  негізі  болып  табылады. 

ӛйткені,  калькуляциялау  кӛмегімен  алынған  мәлеметтер  кәсіпорындағы  объектілерді 

бухгалтерлік есепте ақшалай ӛлшеммен есептеуде, яғни бағасын анықтауда негізгі дәлел 

болатын элемент ретінде қолданылады.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Құжаттандыру және түгендеу 

1.  Бухгалтерлік құжаттар және олардың мақсаттары  

2.  6.2. Құжаттардың жіктелуі 

Кәсіпорында  жҥргізілетін  барлық  шаруашылық  әрекеттер  растаушы  қҧжаттармен 

рәсімделуі  керек.Бҧл  қҧжаттар  негізінде  бухгалтерлік  есеп  жҥргізілетін  алғашқы  есеп 

ақпараты  қызметін  атқарады,  сондықтан  қҧжаттандыру  бухгалтерлік  есеп  әдісінің  ең 

негізгі элементтерінің бірі болып табылады. 

Бухгалтерлік  құжат  (лат.documentum  –  дәлелдеу,  куәлік)  дегеніміз  –  шаруашылық 

әрекеттерді  орындау  фактісін,  оларды  орындауға  құқықты  растайтын  немесе 

жұмысшылардың 

оларға 

сеніп 

берілген 

құндылықтарға 

материалдық 

жауапкершілігін бекітеттін жазбаша куәлік. 

Кәсіпорынның  қаржы-шаруашылық  қызметі  сан  алуан  және  әр  тҥрлі  шаруашылық 

әрекеттерін  орындаумен  бірге  жҥреді. Ӛз  кезегінде  әрбір шаруашылық әрекеті  міндетті 

тҥрде  орындалған  шаруашылық  әрекеттері  немесе  оларды  орындауға  қҧқық  туралы 

алғашқы мәліметтері бар есеп қҧжаттарымен рәсімделеді. Ӛндіріс және сату процестері, 

сонымен қатар кәсіпорынның ӛз ішіндегі және одан тыс жеке бӛлімшелері мен әр тҥрлі 

қаржылық,  шаруашылық,  есеп  айырысу  қатынастары  есеп  қҧжаттарының  объектілері 

болып табылады. 

   Кәсіпорындардың 

шаруашылық 

және 

есеп 

жҧмыстарындағы 

қҧжаттардың 

маңыздылығы: 

1)   Қҧжаттар  есеп  жазбаларын  негіздеу  қҧралы  қызметін  атқарады.  Қҧжаттардың 

сапасына  айтарлықтай  шамада  дерлік  бухгалтерлік  есептің  де  сапасы  байланысты 

болады.  Дҧрыс  бухгалтерлік  есеп  ақпараттарын  қажетті  кезде  тек  кәсіпорынның 

барлық шаруашылық әрекеттерін уақытында және нақты рәсімдеу жағдайында ғана 

алуға болады. Қҧжаттар есеп деректерінің дҧрыстығы мен шынайылығын растайды 

және бухгалтерлік жазбалардағы мҥмкін болатын қателерді анықтауға кӛмек береді. 

2)  Бухгалтерлік  қҧжаттардың  зор  оперативті  мағынасы  бар.  Олар  ҥкімдерді  беруге, 

сонымен қатар шаруашылық әрекеттердің дҧрыстығын растауға қызмет етеді, яғни 

кәсіпорынды оралымды басқаруға қолданылады. 

3)  Бухгалтерлік 

қҧжаттар  бақылау-талдау  қызметін  атқарады.  Қҧжаттардың 

кӛмегімен  орындалған  әрекеттердің  дҧрыстығы  бақыланады,  жҥргізілетін 

жҧмыстың  ағымдағы  талдауы  жасалады,яғни  кәсіпорынды  алдын  ала,  ағымдағы 

және кезекті бақылау ҥшін пайдаланылады. 

Алдын ала бақылау кәсіпорын басшысының қҧжаттарға қол қоюы кезінде жҥзеге 

асырылады,  ӛйткені  олар  орындалған  әрекеттер  ҥшін  қҧжаттарды  толтырған 

жҧмысшының жеке жауапкершілігіне ие болады. 

Ағымдағы  бақылау  алғашқы  қҧжаттардың  мәліметтері  бойынша  қаржы-шаруашылық 

қызметі есебі мен талдауы процесінде жҥргізіледі. 

Кезекті  бақылау  кӛбінесе  қҧжаттық  тексеру,  аудит  нысанында  жҥргізіледі,  сонымен 

қатар есеп қызметкерлері бухгалтерлік есепте шаруашылық әрекеттерін бейнелеу кезінде 

қҧжаттарды тексеру жолымен жҥзеге асырылады. 

Алынған  мәліметтер  кәсіпорын  қызметін  жақсарту  бойынша  шаралар  қабылдау  ҥшін 

қолданылады. 

4)  Қҧжаттардың  кәсіпорынның  меншігін  сақтауын  қамтамасыз  етудегі  рөлі  ерекше. 

Олардың  кӛмегімен  материалдық  жауапты  тҧлғалардың  әрекеттері  қадағаланады, 

қҧндылықтарды  алу  мен  берудің  негізділігі  тексеріледі.  Олар  кәсіпорынның 

менщігін ҧрлау және қасақана әрекеттер жасау жағдайларын ашуға, сонымен қатар 

олардың алдын алуға мҥмкіндік береді. 

5)  Қҧжаттардың  қҧқықтық  маңыздылығы  бар,  олар  кәсіпорындармен  және  басқа 

суъектілермен  немесе  жеке  тҧлғалармен  арада  туындайтын  дауларды  шешуде 

пайдаланылады.  Тӛрелік  сот  пен  сот  инстанцияларында  осындай  дауларды  дҧрыс 

және  уақытында  қҧрылған  жазбаша  куәліктің  заңды  кҥші  бар  қҧжаттары  арқылы 

шешеді. 

Қҧжаттармен қҧжаттандыру, бір ізге салу, стандарттау және қҧжат айналымы сияқты 

ҧғымдар тығыз байланысты. 

 Қҧжаттандыру – шаруашылық қҧралдарын, міндеттемелер мен шаруашылық 

әрекеттерін бухгалтерлік қҧжаттармен ресімдеу әдісі. Әрекет есепте оны растайтын 

тиісті қҧжаттарсыз кӛрсетілуі мҥмкін емес. Сондықтан барлық шаруашылық әрекеттерін 

дҧрыс және уақытында ресімдеу бухгалтерлік есептің алғашқы кезеңі болып табылады. 

 

Қҧжаттарды бір ізге салу – бҧл меншік нысанына және ведомстволық 

бағыныштылығынан байланыссыз әр тҥрлі кәсіпорындарда ҧқсас әрекеттерді ресімдеу 

кезінде пайдалану ҥшін қҧжаттардың ҥлгі нысандарын дайындау. Бір ізге салу 

қҧжаттарды ықшамдайды және қысқартады, сонымен қатар оларды автоматты ӛңдеуге 

дайындайды: бір реттік қҧжаттарды жинақтау қҧжаттарымен алмастыру, қҧжаттарда бар 

артық кӛрсеткіштерді жою, бірнеше жеке қҧжаттарды біріктіру және т.б. 

 

Қҧжаттарды стандарттау – бҧл қҧжаттарды басу кезінде қағазды тиімді пайдалануға 

мҥмкіндік беретін бір типтік қҧжаттар бланкілерінің бірдей (стандартты) мӛлшерлерін 

жасау. Сонымен, стандарттау қҧжаттардың бухгалтерлік ӛңделуін және олардың 

мҧрағатта сақталуын жеңілдетеді. 

Қҧжаттарды неғҧрлым тереңірек игеру және пайдалану ҥшін қҧжаттар бухгалтерлік 

есепте қҧжаттардың мақсатын сипаттайтын айтарлықтай мәнді белгілері бойынша былай 

жіктеледі: 



 

Мақсаты бойынша; 



 

Кҧрылу тәртібі бойынша; 



 

Шаруашылық әрекеттердің мазмҧны бойынша; 



 

Әрекеттерді бейнелеу әдісі бойынша; 



 

Толтыру орны бойынша; 



 

Толтыру әдісі бойынша ( 12-сызбаны қараңыз)  

Түгендеу және оның түрлері 

 

1. Түгендеу және оның түрлері 

2. Түгендеу жүргізу тәртібі мен       ресімделуі 

 

Бухгалтерлік  есеп  шаруашылық  қҧралдары  мен  олардың  қҧрылу  кӛздерінің 

қҧрамында,  шаруашылық  процесстері  мен  олардың  нәтижелерінде  болатын 

барлық  ӛзгерістерді  уақытында  және  нақты  кӛрсетуге  арналған.  Есеп 

мәліметтері  нақты  бар  шаруашылық  қҧралдары  мен  олардың  қҧрылу 

кӛздеріне  сәйкес  келуі  керек.  Бірақ  тәжірибе  жҥзінде  кей  кезде  есеп 

мәліметтері мен нақты бар мәліметтердің арасныда ауытқулар болып тҧрады. 

Ауытқулар табиғи кемулердің ( кеуіп кету, ағып кету, жанып кету ), тауарлы-

материалдық қҧндылықтарды тасымалдаудын, біртекті ӛнімдер сорттарының 

араласып  кетуінін,  салмақ  ӛлшегіш  аспаптарының  қате  кӛрсетуінін, 

әрекеттері  ресімдеу  кезінде  болатын  арифметикалық  қателер  мен 

материалдық  жауапты  және  бӛтен  тҧлғалардың  қасақана  қарекеттерінің  ( 

ҧрлық, салмағын қате ӛлшеу, дҧрыс санамау ) салдарынан болуы мҥмкін.  

   Осы жағдайлар кәсіпорын басшысының мерзім сайын материалды жауапты 

тҧлғанын міндетті тҥрде қатысуымен қҧндылықтардың нақты бар болуы мен 

есеп  айырысулардын  мәліметтерін  тексеру  қажеттілігін  тудырады.  Мҧндай 

тексеруді тҥгендеу деп атайды.  

   Тҥгендеу  –  бҧл  негізгі  қҧралдар,  тауарлы-материалдық  қҧндылықтар, 

аяқталмаған  ӛндіріс,  ақша  қаражаты,  есеп  айырысулардың  есеп  мәлеметтері 

мен  салыстыратын  бухгалтерлік  есеп  әдісі  элементтерінің  бірі  болып 

табылады. Бухгалтерлік есеп әдісі элементтеріне қатысты ол тек бухгалтерлік 

есептің  маңыздылығын  кӛрсетіп  қоймайды,  сонымен  қатар  бухгалтер 

тәжірибе жҥзінде ӛте қажетті болғандықтан, осы сауалға неғҧрлым толығырақ 

тоқталайық. 

   Тҥгендеуді  меншік  нысанына,  қызмет  ету  тҥріне  және  жҧмыс  тәртібіне 

қарамастан  барлық  кәсіпорындарда  жҥргізіледі.  Ол  қҧжаттандырудың 

міндетті қосымшасы болып табылады. Барлық шарушылық қҧбылыстарының 

толық  және  дҧрыс  кӛрсетілуін  тҥгендеуді  қҧжаттандырудың  кӛмегімен  ғана 

қамтамасыз етуге болады.  

   Шаруашылық қҧралдарың қамту толықтығына байланысты тҥгендеу толық 

және ішінара болып бӛлінеді. 

   Толық  тҥгендеуді,  ереже  бойынша,  жылына  бір  рет  жылдық  есеп  берудің 

алдында  жҥргізеді,  оның  мақсаты  –  кәсіпорын  балансында  барлық  активтер 

мен пассивтердің шынайы бейнеленіп кӛрсетілуін қамтамасыз етеді. Сонымен 

бірге толық тҥгендеу бақылау жҥргізуші органдардың талап етуі бойынша да 

жҥргізілуі мҥмкін. 

   Ішінара  тҥгендеу  т.генделетін  объектілердің  тек  белгілі  бір  бӛлігін  ғана 

қамтиды, яғни шаруашылық қҧралдарының қандай да бір тҥрін ғана, мысалы, 

негізгі қҧралдар, кассадағы бар ақшалай қаражат. 

   Тҥгендеу сипатына байланысты былай бӛлінеді: 

-  жоспарлы,  тҥгендеу  жҥргізудің  мақсаты  мен  мҥмкіндігіне  байланысты 

алдын-ала белгіленген мерзімде жҥзеге асырылатын тҥгендеу; 

-  кездейсоқ,  кәсіпорын  басшысының  ӛкімімен,  бақылаушы  органдардың 

тапсырмасы  мен,  материалды-жауапты  тҧлғалардың  ауысуы  кезінде, 

табиғат апатынан кейін жҥргізілетін тҥгендеу. 

   Тҥгендеуді тексерілетін қҧндылықтарға жауап беретін жауапты тҧлға 

болып тағайындалған арнайы комиссия жҥргізеді. 

   Тҥгендеу  жҥргізу  мерзімділігі,  жиілігі,  тҥгендеу  комиссиясының  қҧрамы 

әрбір  шаруашылық  жҥргізуші  субъекті  дайындайтын  есеп  асясатында 

бекітіледі. 

Бухгалтерлік  есеп  стандартында  әр  тҥрлі  шаруашылық  қҧралдары  мен 

міндеттемелерге  тҥгендеу  жҥргізу  тәртібі  қарастырылған,  енді  біз  оның 

жҥргізілуінің жалпы тәртібіне тоқталайық. 

    Тҥгендеу  жҥргізудің  алдында  тҥгендеудің  жҧмыс  комиссиясы  ӛз 

мҥшелеріне  жҧмыстың  басталу  мен  аяқталу  мерзімдері  бекітілген  бҧйрық 

ҧсынады. 

    Нақты  қалдықтарын  алуды  аяқтаған  кҥнге  қҧндылықтардың  кірісі  мен 

шығысы  бойынша  барлық  қҧжаттарды  ӛңдеу  аяқталып,  талдау  есебінің 

карточкаларында  (  кітаптарында  )  сәйкес  жазбалар  жҥргізіліп,  тҥгендеу 

кҥніне қалдықтары шығарылып болуы керек. 

   Тауарлы-материалдық  қҧндылықтардың  нақты  болуын  тексеруді  бастамас 

бҧрын, тҥгендеудің жҧмыс комиссиясы мыналарды жҥзеге асыруға міндетті: 

-  жеке  кіретін  және  шығатын  жерлері  бар  қҧндылықтар  сақталған  барлық 

сақтау орындарын, қосалқы орындарды пломбалау керек; 

-  барлық салмақ ӛлшегіш аспаптарының дҧрыстығын тексеру керек; 

-  материалдық  қҧндылықтар  мен  ақшалай  қаражаттың  қозғалысы  туралы 

тҥгендеу  жҥргізудің  алдында  соңғы  кіріс  және  шығыс  қҧжаттарының 

тізілімдері мен есеп берулерді алу керек. 

    Тҥгендеу комиссиясының тӛрағасы « тҥгендеу жҥргізгенге дейін ... кҥнге » 

(  кҥні  )  деген  белгімен  тізілімдерге  тіркелген  барлық  кіріс  және  шығыс 

қҧжаттарына бҧрыштама қояды. Ол бухгалтерияға есеп мәліметтері бойынша 

тҥгендеу  жҥргізудің  алдында  қҧндылықтардың  қалдығын  анықтау  ҥшін 

негіздеме болып табылады. 

    Қҧндылықтарға 

жауапты  тҧлғалар  тҥгендеу  жҥргізудің  алдында 

қҧндылықтарға барлық кіріс және шығыс қҧжаттары бухгалтерияға ( орталық 

бухгалтерияға  немесе  орталық  бухгалтерияның  есеп-бақылау  тобына  ) 

тапсырылды  және  оған  жауапкершілікке  жҥктелген  барлық  қҧндылықтар 

кірістелді,  ал  шығарылғандары  шығындарға  жатқызылды  деп  тҥгендеу 

тізіміне  қолхат  береді.  Осыған  ҧқсас  қолхаттарды  қҧндылықтарды  алуға 

берілген  есеп  беруге  тиісті  сомалары  және  сенімхаттары  бар  тҧлғалардан  да 

алады. 

    Кездейсоқ  тҥгендеу  кезінде  барлық  тауарлы-материалдық  қҧндылықтарды 

тҥгендеу  комиссиясының  алдында  тҥгендеуге,  ал  қалған  жағдайларда  алдын 

ала дайындайды. Олар топтастырылған, сортталған және ӛздерінің атаулары, 

сорттары, мӛлшерлері бойынша белгілі бір тәртіппен, олардың санын санауға 

қолайлы жағдайда болуы керек. 

    Негізгі  қҧралдар,  шикізат,  дайын  ӛнім,  тауарлар,  ақшалай  қаражат  және 

басқа  да  қҧндылықтарды  тҥгендеуді  олардың  орналасу  орындары  мен  осы 

қҧндылықтарды сақтауға алған жауапты тҧлғалар бойынша жҥргізеді. 

    Қҧндылықтардың  нақты  қалдықтарын  тексеру  материалдық  жауапты 

тҧлғалардың ( кассир, шаруашылық, сауда кәсіпорындары, секциялар, қойма, 

дайындау  пункттері  меңгерушілері  және  т.б.  )  міндетті  тҥрде  қатысуымен 

жҥзеге асырылады. 

    Тҥгендеу  кезінде  қҧндылықтардың  болуы  қайта  санау,  қайта  салмағын 

ӛлшеу, қайта ҧзындығын ӛлшеу жолымен анықталады. 

    Жабдықтаушының тиісуге болмайтын орауында сақтаулы материалдар мен 

тауарлар  бойынша  олардың  саны  таңдау  жҥргізу  арқылы  осы 

қҧндылықтардың  бір  бӛлігін  ғана  міндетті  тексеру  негізінде  анықталуы 

мҥмкін.  Материалдардың  салмағын  (  кӛлемін  )  анықтауды  ӛлшеу  және 

техникалық  есептеулер  негізінде  жҥргізуге  болады;  ӛлшеу  және  есептеу 

актілері  тізімге  қосылады.  Салмақталатын  тауарлардың  ҥлкен  мӛлшерін 

тҥгендеген кезде ӛлшеу ведомостарын тҥгендеуді жҧмыс комиссиясының бір 

мҥшесі мен материалдық жауапты тҧлға жҥргізеді. Жҧмыс кҥнінің соныңда ( 

немесе  қайта  ӛлшеу  аяқталғаннан  кейін  )  осы  ведомостардың  мәліметтерін 

салыстырады және дҧрыс жиынын тҥгендеу тізіміне қосады. 

    Тҥгенделетін  қҧндылықтар  мен  объектілердің  атауларын,  олардың  санын 

есепке  алынатын  номенклатура  және  ӛлшем  бірліктері  бойынша  тізімде 

кӛрсетеді. 

    Тҥгендеу  тізіміне  тҥгендеудің  жҧмыс  комиссиясының  барлық  мҥшелері 

мен  материалды  жауапты  тҧлға  қолдарын  қояды.  Тізімнің  соңында 

материалдық 

материалдық 

жауапты 

тҧлға 

комиссияның 

кӛзінше 

қҧндылықтарды тҥгендеуді растайтын қолхат береді. 

    Материалдық  жауапты  тҧлғалар  ауысқан  кезде,  жҥргізілетін  тҥгендеу 

кезінде  қҧндылықтардың  нақты  болуын  тексеру  кезінде  тҥгендеу  тізімінде 

қҧндылықтарды қабылдаған тҧлға оларды қабылдағаны туралы, ал тапсырған 

тҧлға оларды тапсырғаны туралы қолтаңба қояды. 

     Шаруашылыққа  қатысы  жоқ,  бірақ  онда  тҧрған  қҧндылықтарға  жеке 

тізімдер жасалады. 

     Егер  қҧндылықтарды  тҥгендеу  бір  кҥннің  ішінде  аяқталмаса,  онда  келесі 

кҥндердің  ішінде  міндетті  тҥрде  аяқталуы  тиіс.  Мҧндай  кезде  қҧндылықтар 

сақталынған  орындар  тҥгендеу  комиссиясы  кеткен  кезде  мӛртаңбалануы 

қажет.  Тҥгендеу  комиссиясының  жҧмысы  кезіндегі  пломба  комиссия 

тӛрағасының  қолында  сақталады.  Тҥгендеу  комиссиясы  жҧмысының  ҥзілісі 

кезінде ( тҥскі мезгілде, тҥнгі уақытта, басқа да себептер бойынша ) тізімдер 

тҥгендеу  жҥргізіліп  жатқан  жабық  орындағы  жәшіктерде  (  сӛре,  сейф  ) 

сақталуы керек. 

    Тҥгендеу  комиссиясының  жҧмысын  тҥгендеу  нәтижесі,  сонымен  қатар 

қойма  шаруашылығы  жағдайын  тексеру  мен  тауарлы-материалдық 

қҧндылықтардың  сақталуын  қамтамасыз  етілуін  кӛрсететін  хаттамамен 

ресімдейді. 

    Пайдаланылатын  және  толық  емес  тауарлы-материалдық  қҧндылықтардың 

болуы  кезінде  хаттамада  оларды  әкелу  уақыты,  жабдықтаушының  атауы, 

тҥгендеу  жҥргізу  кезіндегі  қҧндылықтардың  жай-кҥйі  мен  олардың 

сапасының  тӛмендеу  себептері  кӛрсетіледі.  Осындай  тауарлы-материалдық 

қҧндылықтарға арнайы тҥгендеу тізімдерін жасайды, ал осы қҧндыоықтардың 

ӛздері сақтау орындарында ерекше орналастырылады. 

    Жарамсыз  болып  қалған  қҧндылықтарға  жеке  тҥгендеу  тізімін  жасайды. 

Комиссия  хаттамасында  оларды  жеке  кӛрсетеді  және  бҥліну  себептері  мен 

оған кінәлі тҧлғалар кӛрсетіледі. 

    Хаттамада 

комиссия  тҥгендеу  қорытындысы  бойынша  ӛздерінің 

шешімдерін  жазады  және  анықталған  кемшіліктер,  жетіспеушіліктер  есебі 

мен  қайта  сорттау  кезіндегі  артықшылықтар  кӛрсетіледі,  сонымен  қатар 

табиғи кему нормасы шегінде жетіспеушіліктерді шығару бойынша олардың 

алдын алу шараларын ҧсынады. 

    Тҥгендеу аяқталғаннан кейін барлық материалдар бойынша және комиссия 

хаттамасын ҥнемі қызмет етуші тҥгендеу коммисиясына қарауға береді. 

    Басқа  кәсіпорындардың  қоймасында  сақталған  тауарлы-материалдық 

қорларды  жауапты  сақтауға  бергендігін  растаушы  қҧжаттардың  негізінде 

тізімге  алады.  Тізімде  осы  қҧндылықтардың  атауын,  санын,  сортын,  нақты 

қҧнын  (есеп  мәліметтері  бойынша),  жҥктің  сақтауға  алынған  кҥні,  сақтау 

орны, қҧжаттардың нӛмірі мен кҥнін кӛрсетеді. 

    Жауапты  тҥрде  сақтауға  кәсіпорындардың  алынған  осы  қҧндылықтарға 

тҥгендеу  тізімінің  кӛшірмесін  комиссия  қҧжаттар  бойынша  бекітілген 

қҧндылықтардың  нақты  болуы  (  тҥгендеу  тізімі  кӛшірмесінің  мәліметтері 

бойынша ) санымен салыстырады. 

    Тҥгенделетін 

негізгі  қҧралдар,  тауарлы-материалдық  қҧндылықтар, 

материалдық  емес  активтер  тізімге  енгізіледі  (  нысаны  тӛменде  берілген  ); 

ақшалай  қаражаттар,  бағалы  қағаздар  мен  есеп  айырысулар  тҥгендеуін 

актімен ресімдейді. 

    Тҥгендеу тізімдері есептеу немесе басқа техникалардың кӛмегімен, сондай-

ақ қолмен толтыру әдісімен толтырылуы мҥмкін. 

    Ешқандай шимайлар мен ӛшірулер жҥргізуге жол берілмейді. 

   Тҥгендеу  тізімдерінде  толтырылмаған  бос  бағандар  қалдыруға  болмайды. 

Тізімдердің соңғы беттерінде толтырылмаған бағандар сызылады. 

    Егер  материалдық  жауапты  тҧлға  тҥгендеу  жҥргізіп  болғаннан  кейін 

тҥгендеу тізімдерінде  қате  тауып  алған  жағдайда ( қойма, секция ашылғанға 

дейін  және  т.б  )  бҧл  жайында  тҥгендеу  комиссиясына  хабарлауына  болады. 

Материалдық  жауапты  тҧлғаның  жетіспеушіліктер  немесе  артықшылықтар 

атаулары  толтырылмай  кеткенде,  дҧрыс  санамай  кеткенде  болған 

қателіктерден  туындағаны  жӛніндегі  ӛтініші  тҥгендеу  жҥргізілген  қойма, 

кілет, секция ашылғанға дейін қабылданады. 

    Тҥгендеу  комиссиясы  кӛрсетілген  фактілерді  тексеруді  жҥзеге  асырады 

және  олар  расталған  кезде,  белгіленген  тәртіп  бойынша,  табылған  қателерді 

жӛндеуді жҥзеге асырады. 

 

                                                                                                    Нысан № тҥг.-3 

 

______________________________________________ 

`( кәсіорын, ҧйым ) 

 

 

Цех ( қойма ) ___________________________________ 

 

 

ТАУАРЛЫ-МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҦНДЫЛЫҚТАРДЫҢ  

                      ТҤГЕНДЕУ  ТІЗІМІ № ______ 

 

« ____ »  ___________________________  _____ж. 

 

                    ( тауарлы-материалдық қҧндылықтардың тҥрі ) 

 

 

                           Қолхат  

   Тҥгендеу  жҥргізу  алдында  қҧндылықтарға  барлық  кіріс  және  шығыс 

қҧжаттары  бухгалтерияғы  тапсырылды  және  маған  (бізге)  жауапкершілік 

жҥктелген барлық қҧндылықтар кірістеледі, ал шығарылғандары шығындарға 

жатқызылады. 

 

 

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: