Кәсіпорынның мүлкі және оның топтастырылуы

1.  Кәсіпорынның    қҧралдары  белгілі  бір  тҥрге  немесе  топтарға,  ең  алдымен,  олардың 

шаруашылық  процестерге  деген  қатынастарына  байланысты  жіне  олардың  осы 

процестерді жҥзеге асыру барысындағы атқаратын рӛліне байланысты бӛлінеді. Ӛзіндік 

кәсіпорынға  негізгі  процестерді  қатыстыру  оған  қатысатын  қҧралдардың  3  –  тҥрге 

бӛлінетінін кӛрсетеді:   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                      

1)  Ӛндіріс  процестерін  жҥзеге  асыруға  қатысатын  ӛндіріс  қҧралдары;2)Айналым 

процестерініңекі бӛлігі ретінде дайындау және сату процестерін іске асыруға қатысатын 

айналым қҧралдары;   

 

 

 

 

 

                        3)Айналымнан 

уақытша шығарылған оқшауландырылған қҧралдар.  

 

Ӛндіріс  қҧралдарының 

бӛлінуі: 

 

 

 

-Еңбек қҧралдары  

 

 

 

 

 

 

 

                                              -Еңбек заттары  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Еңбек  қҧралдарына  ғимараттар  мен  ҥйлер, 

машиналар  мен  қҧрылғылар,    аспаптар,  кӛлік  қҧралдары,  шаруашылық  қҧрал  – 

саймандары және т.б. жатады. 

 

 

 

Еңбек  қҧралдары  ӛндіріс  процесін 

ҧзақ  уақыт  бойы,  әдетте  бірнеше  жылдар  бойы  қамтамасыз  етеді.  Олар  ӛнім  ӛндіруге 

ірқашан  ӛздерінің  алғашқы  қалыптарын  сақтай  отырып,  ӛндірістік  кезеңдердің 

бірқатарына бірнеше рет қатысады.  

 

 

 

 

Еңбек 

заттары 

(обьектілері)  шикізат  және  материалдар,  кӛмекші  материалдар,  отын,  жартылай 

фабрикаттар, аяқталмаған ӛндіріс болып бӛлінеді.   

 

 

Шикізат 

және 

негізгі  материалдар  ӛндіріс  процесінде  жоғалмайды,  тек  қана  ӛздерінің  тҥрлерін 

ӛзгертеді.    Мысалы:  кірпіш  ӛндірісі  процесіндегі  балшық  пен  қҧм,  мата  ӛғдеу 

процесіндегі мақта мен жҥн, мал шаруашылығындағы азықтарын дайындау процесіндегі 

шӛп пен басқа да жемдер, сҥт, ет және т.б. 

 

 

 

 

 

 

Кӛмекші  материалдар,  ереже  бойынша,  ӛнімнің  материалдық  затына  кірмейді. 

Ӛндіріс  процесінде  жоғала  отырып,  олар  ӛнімнің  белгілі  бір  қасиеттерін  (мысалы 

бояулар) немесе еңбек қҧралдары (мысалы машина майы) пайдаланылады немесе еңбек 

қҧралдарының ӛнімділігін арттырады (тыңайтқыштар) және т.б.   

 

 

 

 

 Отын  кӛмекші  материалдар  қғымына  жатады.  Ол  жану  қалпында,  ӛндіріс 

процесінде  (технологиялық  отын)  пайдаланылады  немесе  ӛнімді  ӛңлеуге  қажетті 

қозңалтқыштық немесе басқа энергияны қҧрайды.   

 

 

 

 

Жартылай  фабрикаттар  деп  бір  цехта  ӛңдеуі  аяқталған  және  келесі  ӛңдеуі  осы 

кәсіпорынның  басқа цехтарында дайын ӛнімге айналу ҥшін аяқталуға жататын ӛнімдер 

аталады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аяқталмаған ӛндіріс деп ӛндіріс процесінде ӛңдеуде жатқан, бірақ әлі аяқталмаған 

ӛнімдердің 

немесе 

ӛнімдерді 

ӛңдеуді 

аяқтамау 

жӛніндегі 

шығындардың 

(материалдардың, еңбектіғ және т.б.) жиынтығын тҥсінуге болады.  

 

 

Айналым қҧралдары былай бӛлінеді: 

 

 

 

 

                                                       

-Еңбек ӛнімдері   

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                      

-Ақша қаражаты   

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                        

-Есеп айырысудағы қаражат   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Еңбек  ӛнімдері  деп  ӛндірісі  аяқталған  және  сатуға  арналған  ӛнімдерді  айтамыз.

 

Еңбек ӛніміне жататындар: 

-кәсіпорын қоймасында сақталатын дайын ӛнім, ол ӛз еңбегінің бӛлігі болып табылады.   

- тауарлар – бҧл басқа бӛтен еңбектің ӛнімі. 

 

 

 

 

 

 

 

Ақша  қаражаты  банкте  есеп  айырысу  шотында,  банкте  валюталық  шотта, 

кәсіпорынның кассасында болуы мҥмкін. 

 

 

 

 

 

 

 

Есеп  айырысу  қаражатына  кәсіпорынға  басқа  бір  қаражаттың  және  тҧлғаның 

(дебитордың) қарызы жатады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Есеп айырысу қаражаты былай бӛлінеді:  

 

 

 

 

 

                                     

-сатыпалушылармен есеп айырысу саясаты 

 

 

 

 

 

 

                                 

-есеп беруге тиісті тҧлғалар мен есеп айырысу қаражаты (шар.әрекеттерге іс – сапарларға 

берілген ақшалай аванстары)  

 

 

 

 

 

                                                            

-басқа да дебиторлармен есеп айырысу қаражаты 

 

 

 

 

Оқшауландырылған  қаражатқа  нақты  кәсіпорынға  тіркеуде  тҧрған,  бірақ 

айналымға  қатыспайтын  қаражат  кіреді.  Оларға  бюджетке  корпаративтік  табыс  салығы 

бойынша, салымдар бойынша шығындар,  субьектінің жабылмаған шығындары жатады. 

 

Қҧралдардың  ӛндіріс  қҧралдарына  және  айналым  қҧралдарына  жіктелуі 

бухгалтерлік есепте басқаша беріледі: 

 

 

 

 

                                                      

А) негізгі қҧралдар; 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              

Б) айналым қҧралдары.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі қҧралдар – материалдық ӛндіріс саласында ҧзақ уақыт аралығында қызмет 

ететін материалдық активтер. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Айналым қҧралдарына бір ӛндірістік кезеңде толық қолданылатын және сонымен 

қатар айналымға ҧшырайтын қҧралдар. Оларға: 

 

 

 

 

 

1)еңбек заттары;   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2)еңбек  қҧралдарының  кейбір  бӛлігі  (қызмет  ету  мерзімі  1  –  жылдан  аспайтын);

 

3)барлық айналым қҧралдары. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ҧйымдық  –  қҧқықтық  тҥріне  байланысты  және  меншік  нысанына  тәуелсіз 

кәсіпорынның қҧралдары қҧрылу кӛздері бойынша былай бӛлінеді: 

                    

1)меншіктік капитал;   

 

 

 

                                                                                 

2) міндеттемелер.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Меншіктік  капитал  кәсіпорынның  материалдық  базасын  ақшалай  бейнеде 

кӛрсетеді. Меншіктік капиталға жататындар: 

1)  жарғылық капитал; 

2)  резервтік капитал; 

3)  мемлекеттік бюджеттен мақсатты қаржыландыру; 

4)   таратылмаған табыс жіне т.б  

 

 

 

 

 

 

 

 

Жарғылық капитал кәсіпорынның меншікті қаражат кӛздерінің негізгі қайнар кӛзі. 

Ол  кәсіпорындарды  қҧрған  кезде  оның  қызметін  қамтамасыз  ету  ҥшін  қҧрылтай 

қҧжаттарыда    белгіленген  мқлшерде  қҧрылтайшылардың  мҥлік  тҥрінде  енгізілген 

салымдардың ақшалай жиынтығы.  

 

 

 

 

 

 

 

Резервтік  капитал  таза  табыстан  заңға  сәйкес  аударымдар  жасау  жолымен 

қҧрылады. Резервтік капиталдың мӛлшері қҧрылтайшылардың жарғысымен жарияланған 

жарғылық капиталдың 15%кем емес мӛлщерінде анықталады.   

 

 

 

 

Мемлекеттік бюджеттен  мақсатты  қаржыландыру  дегеніміз  –  қайтарымсыз негіде 

қандай да бір шараларды қаржыландыруға арналған қаражат. 

 

 

 

 

 

Таратылмаған  табыс  –  есепті  жылдың  немесе  қткен  жылдың  таратылмаған  таза 

табысын айтуға болады. 

Міндеттемелерге жататындар:   

 

 

 

 

                                                               

-қарызға алынған қор кӛздері; 

 

 

 

 

 

 

-шаруашылық 

қҧралдардың тартылған қаражат кӛздері (кредиторлық берешектер)  Шаруашылық 

қҧралдардың  қарызға  алынған  қор  кӛздері  кәсіпорынның  иелігіне  белгілі  бір  мерзімге 

тҥседі  және  ол  мерзімі  ӛткеннен  кейін  ол  қаражат  иесіне  пайыз  тқлеу  арқылы  немесе 

пайызсыз қайтарылуы тиіс.   

 

 

 

 

 

 

 

Қарызға 

алынған қор кӛздеріне қысқа мерзімді және ҧзақ мерзімді несиелері жатады.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шаруашылық 

қҧралдарының 

таратылған  қаражат  кӛздерінеесеп  айырысу  бойынша  ағымдағы  міндеттемелер  – 

кредиторлық қаржы жатады.  

 

 

Оларға: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        -жабдықтаушыларға қарыз; 

 

 

 

 

 

 

-бюджетке салықтар бойынша қарыздар;  

 

 

 

 

 

                                                            -жҧмысшы  –  қызметкерлерге 

жалақы бойынша қарыз; 

 

 

 

-ӛзге де кредиторлық қарыз.          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бухгалтерлік баланс және оның мәні. 

1. Бухгалтерлік баланс туралы жалпы түсінік 

 

 

 

 

 

                             

2. Бухгалтерлік баланстың мазмұны мен құрылымы   

 

 

 

 

           

3. Есеп беру түсінігінің нысандары мен түрлері 

1.Бухгалтерлік баланс- ақшалай бағалауда кӛрсетілген әрі белгілі бір мерзімге қҧрылған  

шаруашылық  қҧралдарының  қҧрамы  мен  орналастырылуы  және  қҧрылу  кӛздері 

бойынша экономикалық топтастыру және жалпылама қорыту тәсілі.   

 

Бухгалтерлік баланстар мынандай белгілері бойынша жіктеледі:  

                                                       

1)қҧру уақыты бойынша   

 

 

 

 

 

 

 

                    

2)қҧрудың қайнар кӛзі бойынша     

 

 

 

                   3)ақпараттар 

кӛлеміне байланысты   

 

 

 

 

 

 

                          

4)қызметтің сипатына байланысты           

 

 

 

 

 

                    

5)меншік нысандары бойынша       

 

 

 

 

                                      

6)бейнелеу кӛлемі бойынша   

 

 

 

 

 

 

 

7)тарату 

тәсілдері бойынша 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1)Қҧру 

уақытына байланысты бухгалтерлік баланстар бӛлінеді:     

 

 

-кіріспе 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-ағымдағы   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-таратылу    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-бӛлу  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-қосылу немесе біріктіру 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе  баланс-кәсіпорынның  ӛз  қызметін 

бастаған  кездегі  қҧндылықтарын  анықтайды.Ағымдағы    баланс-кәсіпорынның  қызмет 

ету уақытында жасалады. Ол бӛлінеді:                 -бастапқы баланс және соңғы баланс 

 

 

 

 

 

 

 

-аралық баланс   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бастапқы  баланс-  есепті  кезеңнің  басына,  ал  соңғы  баланс 

аяғына  қҧрылады.Ағымдағы  баланс-  жылдын  басы  мен  аяғы  арасындағы  кезеңге 

қҧрылады.  Таратылу балансы- кәсіпорын таратылған және жабылған кезде жасалады. 

 

Бӛлу балансы- ірі кәсіпорынның бірнеше шағын қҧрылымдық бірліктерге бӛлінген 

кезде жасалады.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосу  немесе 

біріктіру балансы- бірнеше кәсіпорынды біріктірген кезде жасалады.   

 

2)Қҧрудың қайнар кӛзі бойынша:    

 

 

 

 

 

 

 

-

инвентарлық 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

кітаптық   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                            

-бас   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Инвентарлық 

баланстар- бҧрынғы қызмет еткен мҥлік негізінде кәсіпорынның қҧрылуы кезінде немесе 

кәсіпорынның ӛз нысанын ӛзгерту кезінде (мемлекеттік нысаннан акционерлік, біріккен 

нысандарға ауысуы) талап етіледі.   

 

Кітаптық  баланс-  алдын-ала  тҥгендеу 

жҥргізу  жолымен жҥргізіледі. 

 

 

Бас  балансты-есеп  мәлеметтерінің  және 

тҥгендеу жҥргізу деректерінің негізінде жасайды.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3)Баланстар ақпарат кӛлеміне байланысты: 

 

 

 

 

 

 

- біртекті баланс   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-жинақты баланс  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-топтастырылған жинақ балансы   

 

 

 

 

 

 

Біртекті баланс- тек бір ғана кәсіпорынның қыметінің кӛрсетеді.  

 

 

Жинақ  баланс-  біртекті  баланс  баптарындағы  сомаларды  қосу    жолымен  

алынады.Топтастырылған  жинақ  балансты-  холдингтік  компанияларда  (басқа 

коммерциялық  бақылау  акция  пакеттерін  иеленушілер)  ӛзінің  еншілес  және  тәуелді 

серіктестері бар кәсіпорындар пайдаланады.   

 

 

 

 

 

 

 

4)Қызметінің сипатына байланысты: 

 

 

 

 

 

 

 

-

негізгі қызмет балансы  

 

 

 

 

 

 

 

 

-негізгі  емес 

қызмет балансы    

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі  қызмет  балансы-

кәсіпорынның бағытына және оның жарғысына сәйкес жасалған  баланс. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі  емес  қызмет  балансы- 

кәсіпорынның қҧрамындағы бӛлімдер бойынша (тҧрғын ҥй коммуналдық шаруашылығы, 

қосалқы ауыл шаруашылығы) жасалады.  

 

 

5)  Меншікті    нысанына 

байланысты  баланстар  мемлекеттік,  жергілікті  басқару,  кооперативтік,  ҧжымдық,  жеке, 

аралас және біріккен кәсіпорындардың баланстары болып бӛлінеді.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6)Бейнелеу 

кӛлемі 

бойынша:                               

 

 

 

 

 

 

 

-дербес баланс 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-жеке баланс  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Дербес  баланс  заңды  тҧлғалар    болып  табылатын 

кәсіпорындар.      

 

Жеке  балансты  кәсіпорындардың  қҧрылымдық  бӛлімдері 

(цехтар, фирмалар және т.б) жасайды.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7) Тазарту тәсілі бойынша баланстар: 

 

 

 

 

 

 

 

- Баланс-брутто( италян 

 тілінен аударғанда «таза емес») 

 

 

 

 

-Баланс-нетто(италян тілінен аударғанда «таза») 

 

 

 

 

Баланс-брутто- реттеуші баптарды қостын баланс(негізі қҧралдардың тозуы, 

материалдық емес активтердің амортизациясы) 

 

 

 

 

Баланс-

нетто- реттеуші баптарсыз жасалған бухгалтерлік баланс.   

 

 

Баланс 

ӛзінің қҧрылуы бойынша  актив пен пассивтен тҧратын екі жақты болып табылады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорынның 

шаруашылық қҧралдарының заттық қҧрамы, орналасуы мен пайдалануы кӛрсетілетін сол 

жағы баланс актив деп аталады. 

 

 

 

 

Баланстың  оң  жағы  пассив 

деп аталады және онда кәсіпорынның шаруашылық қызметіне салынған 

 қаражаттың 

шамасын, оның шаруашылық қҧралдарын қҧруға қатысу нысанын кӛрсетеді.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Баланста 

актив 

пен 

пассив 

жиынтықтарының  тепе-теңдігі  міндетті  тҥрде  сақталуы  керек.  Оны  былай  кӛрсетуге 

болады: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Активтер=Қаржылық міндеттемелер+ меншіктік капитал   

 

2. 

Бухгалтерлік баланс 5 бӛлімнен тҧрады:   

 

 

 

 

 

 

 

I 

бӛлім. «Қысқа мерзімді активтер» ол мынадай баптардан тҧрады: 

                                               

1) ақша қаражаты   

 

 

 

 

 

 

 

 

                                  

2)қысқа мерзімді қаржы инвестициялары  

 

 

 

 

 

 

                      

3)қысқа мерзімді дебеторлық берешек   

 

 

 

 

 

 

 

4)қорлар     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       

5) ағымдағы салық активтері     

 

 

 

 

 

                                                  

6) сатуға арналған ҧзақ мезімді активтер    

 

 

 

 

                                             

7) ӛзге де дебиторлық активтер                     

 

 

 

 

 

 

II 

бӛлім. «Ҧзақ мезімді активтер» ол мынадай баптардан тҧрады:                                         

1)ҧзақ мерзімді қаржы инвестициялары     

 

 

                                                              

2) ҧзақ мерзімді дебиторлық берешек     

 

 

 

 

 

3)ҥлесті 

тарату әдісімен есепке алынатын инвестициялар 

 

 4) негізгі қҧралдар   

 

 

 

 

 

 

 

 

                                             5)  биологиялық  актив    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                          6) 

барлау 

және 

бағалау активтері  

 

 

 

 

 

 

                                          7) 

материалдық емес активтер     

 

 

 

 

 

                              

8)кейінге қалдырылған салықтық активтер         

 

 

 

 

 

 9) 

ӛзге де ҧзақ мерзімді активтер            

 

 

 

 

 

 

IIIбӛлім. 

«Қысқа мерзімді міндеттемелер» ол мынадай баптардан тҧрады:  

1)  Қысқа  мерзімді  

қаржы міндеттемелері       

 

 

 

                                                    2) 

салық 

боынша міндеттемелер   

 

 

 

 

 

 

                             3)басқа 

да 

міндетті 

және 

ерікті 

тӛлемдер 

бойынша 

міндеттемелер                                                                     

4) қысқа мерзімді кредиторлық берешек    

 

 

 

 

 

                            

5) қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері     

 

 

 

 

                                     

6) ӛзге де қысӛа мерзімді  міндеттемелер               

 

 

 

 

 

IV  

бӛлім. «Ҧзақ мерзімді міндеттемелер» ол мынадай баптардан тҧрады:  1)  ҧзақ  мерзімді 

кредиторлық міндеттемелер     

 

 

 

2)  ҧзақ  мерзімді  кредиторлық 

берешак       

 

 

 

                                           3) 

ҧзақ  мезімді  бағалау 

міндеттемелері       

 

 

 

 

                                               4) 

кейінге 

қалдырылған салықтық міндеттемелер      

 

 

 

 

 5)  ӛзге  де  ҧзақ 

мерзімді міндеттемелер                  

 

 

 

 

V бӛлім.  « Капитал мен 

резервтер» ол мынадай баптардан тҧрады: 

1) жарғылық капитал       

 

 

 

 

 

 

                                 2)тӛленбеген капитал    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                          3) сатып алынған жеке меншік ҥлестік 

аспаптар      

 

 

 

                               4) эмиссиялық кіріс       

 

 

 

 

 

 

 

 

                        5) резервтер       

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 6)  тӛленбеген  табыс  ( 

жабылмаған залал)   

 

 

 

 

 

                           7)  жиынтық  табыс 

(залал) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Баланс 

баптары 

реттеуші және реттеуші баптарсыз болып бӛлінеді.   

 

Реттуші баптар:  -тура 

реттейтін   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-контрарлық

 

 

 

 

 

 

 

 

Тура  реттейтін  баптар  баланстың  негізгі 

бабына  қосымша  болып  табылады.        Контрарлық  баптар  негізгі  бабтың  шамасын 

азайтуды кӛрсетеді және баланста минус таңбасымен кӛрсетіледі. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: