Бухгалтерлік есептің құрылыуы және дамуы. Есепті нормативтік және құқықтық реттеу
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
лекции Абильтусупова
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.Шаруашылық есеп туралы жалпы түсінік және шаруашылық есептің пайда болуы мен бухгалтерлік есептің дамуы.
- Бухгалтерлік есептің принцптері(қағидалары) мен тұжырыдкамалары (концепциялары) және есеп әдістері мен пәні.
- 1.Бухгалтерлік есептің қағидалары мен тұжырымдамалары,пайдаланушылары. 2.Бухгалтерлік есеп пәнінің мазмұны мен шаруашылық әрекеттері, процестері, есеп
| Бухгалтерлік есептің құрылыуы және дамуы. Есепті нормативтік және құқықтық реттеу.
1.Шаруашылық есеп туралы жалпы түсінік және шаруашылық есептің пайда болуы мен бухгалтерлік есептің дамуы. 2.Шаруашылық есепте қолданылатын есеп өлшегіштері. 3.Шаруашылық есептің түрлері және Қазақстанда бухгалтерлік есепті нормативтік құқықты реттеу. 1.Бухгалтерлік есеп шаруашылық есеп тҥрлерінің бірі болып табылады. Шаруашылық есеп тағамға, киімге, тҧрғылықты жерге қажеттілікткрді және т.б. қанағаттандыру ҥшін ас қажет материалдық игіліктерді ӛндіру және таратуды тҥсіндіретін ӛндіріс орнының есебі, халық шаруашылығыныңм шаруашылық қызметінің есебі.
Халық шаруашылығы ӛнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, қҧрылыс, сауда, кӛлік сияқты салалардан тҧрады. Әрбір сала жеке кәсіпорындарынан тҧрады. Оларға зауыт, фабрика, кен орындары, шахталар, ауыл шаруашылығы, кӛлік, сауда т.б. жатады. Шаруашылық қызметінің нәтежиесі табыс, оның қайнар кӛзі- еңбек болып табылады. Шаруашылық қызметі басқару мен бақылауды қажет етеді. Шаруашылық есептің жҥзеге асырылуы кезекті 2 процеске бӛлінеді:
1. Алғашқы мәліметтерді алу.
Алғашқы
мәліметтерді алу,
әрекеттерді бақылау, ӛлшеу және тіркеудің кӛмегімен жҥзеге асырылады.
Әрекеттерді тіркеудің нәтежиесінде әрекеттер олардың аяқталғанын мазмҧны мен сандық кӛрсетілуін растайтын қҧжаттарды бейнелейді. Есептік ӛңдеудің нәтежиесінде жекеленген әрекеттер туралы әр тҥрлі мәліметтерден әрбір шаруашылық процесі және кәсіпорынның шаруашылық қызметі бойынша жинақталған жалпылама мәліметтер алынады.
Шаруашылық есеп-қәсіпорындар мен халық шаруашылығының шаруашылық қызметін басқару және бақылау мақсатында сандық және сапалық кӛрсеткіштермен есептеу және кӛрсету. Шаруашылық есептің дамуы 6 мың жылға жуық уақытты қамтиды. Бухгалтерлік термині 15ғ Австрияда ӛмірге келді. Ең алғаш бухгалтерлік атағын алған лауазымды тҧлға Инсбурк , есеп палатасының іс жҥргізушісі Христофор Штейхер болып табылады.
Экономикалық теорияда бухгалтерлік есептің даму кезеңін 4 кезеңге бӛліп қарастырады. 1.Тауарлы ақшалай қатынастардың пайда болуынан бастап 18ғ аяғына дейін. 2.18ғ-дың аяғынан 19ғ дейін. 3.19ғ-дан бастап 20ғ дейін. 4.20ғ-дан бҥгінгі кҥнге дейін. Бухгалтерлік есептің алғашқы даму кезеңіне екі жақты жазу әдісінің кеңінен таралуы тән болдып табылады.
Екінші кезеңнің тарихи маңыздылығына есептеу ғылымның басты бағыттары анықталған , ал бҧдан кейін оның одан әрі дамуы сипат алады. Ҥшінші кезең ӛз мәні бойынша бухгалтерлік есептің ілімінің 1 саласы ретінде қалыптасқан кезеңі болып саналады.
Бухгалтерлік есептің тӛртінші даму кезеңі сыртқы нарықтық орта жағдайында қазіргі бухгалтерлік есептің басты мақсатының айқындалуымен сипатталады.2. Шаруашылық есептерінен бақыланатын барлық объекілер сандық кӛрсеткіштің кӛмегімен кӛрсетіледі. Шаруашылық есепте заттық, еңбек және ақшалай ӛлшегіштер пайдаланылады. Заттай ӛлшегіштер- есептеу, санау, салмақтау мәліметтерін алу ҥшін қолданылады. Мҧндай ӛлшегіштер болып ҧзындық ӛлшегіштер(м, см), салмақ ӛлшегіштер (кг, г, тонна), кӛлем (л, текшеметр) және т.б. ӛлшегіштер қолданылады. Еңбек ӛлшегіштер- жҧмсалған еңбектің мӛлшерін есептеуге арналған. Оларға жҧмыс кҥндері сағаттары және минуттары жатады. Еңбек ӛлшегіштің ерекше тҥрлерінің бірі ауыл шаруашылығында пайдаланылатын еңбек кҥні. Еңбек кҥні жҧмысшылардың еңбек шығындарын есепке алушы сонымен қатар әрбір жҧмысшының ҧйым табысындағы ҥлесін бекітуші болып табылады, есептеледі. Еңбек ӛлшегіштерді кӛбінесе заттай ӛлшегіштермен бірге қолданылады. Ақшалай ӛлшегіштер- бір келкі, бір текті бейнеде шаруашылық қҧбылыстарды есептеу ҥшін қолданылады. ҚР-да ақшалай ӛлшем бірлігі ретінде теңге және оның ҥлесі тиын қолданылады. Сонымен қорыта келгенде шаруашылық есеп әр тҥрлі есеп ӛлшегіштерін қолданады. Олардың әрқайсысы тиісті кӛрсеткіштерді есептеу ҥшін қажет. Әртҥрлі ӛлшегіш тҥрлері бір-бірімен ӛте тығыз байланысты және кейбір кезде қандай да бір шаруашылық қҧбылыстары туралы толық сипаттама аолу ҥшін бірге қолданылады. Әсіресе ақшалай ӛлшегіштің жалпылама кӛрсеткіштерді алуға мҥмкіндік беруде алатын рӛлі зор.
әрбір кәсіп орын ҧйым және мекеме бойынша жеке-жеке орындалуын кӛрсетеді. Мәліметтердің барлығы шаруашылық есептің әр тҥрлі кӛрсеткіштерінің кӛмегімен алынады: 1.Жедел немесе оперативтік есеп; 2.Бухгалтерлік есеп; 3.Статистикалық есеп; 1. Жедел немесе оперативтік есеп- жеке шаруашылық әркеттерімен процестерінің тікелей ӛздерінің қызметі барысында басшылық жасау мақсатымен оларды қадағалау және бақылау жҥйесі болып табылады. Осы есептің мәліметтерін алу және пайдалану жеделдігі оның ерекше бір белгісі болып табылады. Жедел есепке алынатын мәліметтерге ғылыми ӛңдеудің қандай да бір әдістерде қолданылмайды. Жедел есептің мәліметтерінің ғылыми ӛңдеуге алу , алдағы уақыттағы бухгалтерлік және статистикалық есептерде ғана жҥргізіледі. Статистикалық есеп- жаппай қоғамдық қҧбылыстарды зерттеу және бақылау жҥйесі. Статистика жаппай қоғамдық қҧбылыстардың сандық жағын оның тікелей байланысты сапалық жағымен байланыстыра отырып зерттейді. Орын және уақыттың нақты бір жағдайында қоғамдығ даму заңдылықтың сандық бейнеленуін қарастырады. Бухгалтерлік есеп дегеніміз- кәсіпорындардың шаруашылың қҧралдары, міндеттемелері және олардың қозғалысы туралы ақпараттарды барлық шаруашылық әрекеттерін жалпылай ҥздіксіз және қҧжаттандыру арқылы ақшалай бейнеде жинау, тіркеу және қорытындылау жҥйесі.
Бухгалтерлік есеп:теорияға, қаржылық және басқарушылық есептерінен бӛлінеді. Бухгалтерлік есептеу теориясы (негізгі) – бҧл бухгалтерлік есеп жҥйесін ҧйымдастырудың теориялық әдістемелік жәнетәжірбиелік негіздері.
Қаржылық есеп- бҧл шаруашылық әрекеттері сонымен қатар қаржылық есептілікті қҧруды бухгалтерлік рәсімдеу және тіркеуді қамтамасыз ететін есеп ақпараттарын жинақтаудың жҥйесі. Басқару есебі- әр тҥрлі деңгейдегі басшылардың , кәсіпорындардың ӛз ішінде пайдаланылатын есеп ақпараттарын жинауға арналған. Оның басты мақсаты нақты ӛндірістік нәтежиелерге аса жауапты менеджерлерді қажетті ақпараттармен қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік есепті жҥргізу әр тҥрлі қҧзіретке ие, тиісті номативтік актілермен жҥзеге асырылады. Олардың бірі пайдалануға міндетті, ал басқалары тек ҧсыныс беру сипатында болады. Нормативтік қҧжаттарды ӛзіннің бағытталуына және қҧзіретіне байланысты мынадай жҥйеде кӛрсету міндеті болып табылады:
Бірінші деңгейге-заңдық (Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы) ҚР- ның заң кҥші бар заңы және де басқада заңдар нӛмер 2311, 28.02.2007ж шықты. Екінші деңгейге- Бухгалтерлік есеп және есеп беру бойынша стандарттар( ережелер) нӛмері 221, 22.05.2007жыл. Ҥшінші деңгейге- әдістемелік ҧсыныстар (жарғылықтар, нҧсқаулықтар) қысқаша шолу, ҚР-ның қаржы министірлігінің және басқада ведомоствалардың хаттары. Тӛртінші деңгейде- Кәсіпорынның ӛзініннің бухгалтерлік есебі бойынша жҧмыс бабындағы қҧжаттар. Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы. Заңы бухгалтерлік есептің қҧқық негіздерін және оның мазмҧнын негізгі қағидаларын ҧйымдастырылуын бухгалтерлік қызметінің негізгі қағйдаларын ҧйымдастырылуын бухгалтерлік қызметтің негізгі бағыттарымен есеп берудің, қҧрылудың, бухгалтерлік есепті жҥргізуге және қаржылық есеп беруге міндетті шаруашылық субъектілердің қҧрамын анықтайды.
Есеп стандарты –Есеп тәртібін және белгілі бір объектілерді немесе олардың жиынтықтарын бағалауды бекітетін негізгі ережелердің жиынтығын айқындайды. Есеп стандарттары бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы заңды нақтылауға арналған. Әдістемелік ҧсыныстар- Салалық ерекшіліктеріне байланысты есеп Стандарттарын нақтылауға арналған олардың ҚР-ның қаржы министірлігі және әр тҥрлі ведомстволар дайындайды. Кәсіпорындардың ӛзіннің жҧмыс бабындағы қҧжаттары ондағы есептік ҧйымдастырылу ерекшіліктерімен жҥргізілуін қамтамасыз етеді.Олардың негізгі табылатындары:
- Есеп саясаты бойынша қҧжат; - Басшы бекіткен алғашқы қҧжаттардың нысандары; - Қҧжат айналымның кестесі; - Басшы бекіткен бухгалтерлік есеп шотының шот жоспары; - Басшы бекіткен ішкі есеп беру нысандары; Кӛптеген ҧйымдарда есеп саясаты туралы бҧйрық пен ғана шектелетінінде ескеруіміз қажет. Есеп саясаты дегеніміз- бҧл бухгалтерлік есеппен қаржылық есеп беруді ашудың негізгі қағидаларына және негіздеріне сәйкес жҥргізу ҥшін субъектінің басшы қабылдайтын әдістің жиынтығы ҚР-да бухгалтерлік есеп және есеп қаржылық беру жҥйесінің реттеуші есептің негізгі қағидалары мен жалпы ережелерін субъектілер ҥшін ішкі бақылау мен Сыртқы айдиттың талаптарынан бекітетін негізгі нормативтік қҧжаттар мыналар болып табылады. -«Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» ҚР-ның 1995ж 26 желтоқсандағы нӛмері 2732 заңы кейінгі ӛзгерістермен және толықтырулармен. -ҚР-ның бухгалтерлік есеп стандарттары, қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары. -Әдістемелік ҧсыныстар және оларға нҧсқаулықтар. -Субъективтің есеп саясаты. Қазақстанда бухгалтерлік есепске жалпылама әдістемелік басшылықты ҚР-сы Қаржы министрлігінің бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі бойынша департаментінің атынан ҥкімет жҥзеге асырады.
(концепциялары) және есеп әдістері мен пәні. 1.Бухгалтерлік есептің қағидалары мен тұжырымдамалары,пайдаланушылары. 2.Бухгалтерлік есеп пәнінің мазмұны мен шаруашылық әрекеттері, процестері, есеп айрысу және несиелік қатынастар 3.Бухгалтерік есеп әдістері. 1. Қағида – бҧл бухгалтерік есептің ғылым ретінде одан келешекте шығатын барлық тҧжырымдарды анықтайтын негізгі, басты және базалық ережесі.
1) Есептеу қағидасы- қаржылық есептер есептеу қағидасының негізінде қҧрылады, ӛйткені табыстар тауарлар сатылған және қызметтер кӛрсетілген кездегі есепті кезеңде, ал шығындер алу ҥшін
пайдаланылған кездегі
есепті кезеңде
кӛрсетіледі. 2)ҥзіліссіз қағидасы
3)тҥсініктілік қағидасы
4)маңыздылық қағидасы
5)мәндік қағидасы
6)дҧрыстық қағидасы
7)қаржылық ақпаратты әділетті және тура кӛрсету
8)бейтараптық қағидасы
9)сақтық қағидасы
10)тиянақтылық қағидасы 11)салыстырмалық қағидасы 12)кезектілік қағидасы
Негізіне кәсіпорындар мен ҧйымдардың қаржылық- ақпараттық мәлеметін пайдаланушылар екі топқа бӛлінеді:
1)ішкі пайдаланушылар
2)сыртқы пайдаланушылар
Ішкі пайдаланушыларға осы кәсіпорындарда қызмет атқаратын тҧлғалар,ал сыртқы пайдаланушылар осы кәсіпорында қызмет атқармайтын, бірақ оның қаржылық жағдайына қызығушылығы бар заңды немесе жеке тҧлғаны жатқызады.
Қаржылық есеп беру тҧжырымдамалары шешім қабылдау ҥдерісінде кӛріністін бухгалтерлік ақпараттардың қажеттілігін анықтауды және оны бекітеді. Есеп тҧжырымдамасын жалпы және жеке деп бӛлінеді.
Жалпы тҧжырымдама бҧл бірнеше елдің бухгалтерлік есеп туралы кӛзқарасын білдіреді. Жеке тҧжырымдама тек қана бір елдің ӛз ішінде жҥргізілген бухгалтерлік есеп туралы кӛзқарастарды білдіреді.
Сондықтан бухгалтерлік есептің пәні шаруашылық субъектінің шаруашылық қызметі болып табылады. Кәсіпорындардың шаруашылық қызметтерінің негізгі элементтері бухгалтерлік есеп пәнінің мына элементтері бола алады:
- шаруашылық әрекеттері мен процестері
- есеп айрысу, несиелік қатынастар
-еңбекті пайдалану және жалақылау
-шаруашылыққҧралдарын алу, сақтау және пайдалану.
Шаруашылық әрекеттері дегеніміз- кәсіпорынның ӛндіістік-шаруашылық қызметі барысында орындалатын жеке шауашылық оқиғалары мен әрекеттері.
Ӛнеркәсіп орындарының шаруашылық қызметтері 3 негізгі шарттылық процесс тән:
1)дайындау процесі
2)ӛндіру процесі
3)сату(жӛнелту) процесі
Дайындау процесі кезінде белгілі бір кәсіпорын(сатып алушы) басқа бір кәсіпорындардан (жабдықтаушылардан) ӛндіріс процесін қамтамасыз ететін қажетті еңбек заттарын (материалдар, отын және т.б)алады және салаларға сәйкес ақша қаражатын тӛлейді.
Ӛндіру процесі ӛнеркәсіп орнында жҧмысшылар еңбегінін ықпалымен, еңбек қҧралдарының кӛмегімен (машиналар, станоктар, аспаптар) еңбек заттары жаңа бір тҥрге-дайын ӛнімдерге айналатынымен тҥсіндіріледі.
Сату (жӛнелту) процесі кезінде белгілі бір кәсіпорын (жабдықтаушы) басқа кәсіпорындарға (сатып алушыларға) ӛзінің ӛндірген дайын ӛнімдерін сатады және солар ҥшін сәйкес ақша қаражатын алады.
Есеп айырысу қатынастары екі жақты сипатқа ие. Есеп айырысу қатынастарының сипатын анықтау ҥшін «кредиторлар» және «дебиторлар» ҧйымдары қолданылады. «кредиторлар» және «дебиторлар» сӛздері латын тілінен алынған және қазақ тіліне аударғанда кредитор-қарыз беруші, ал дебитор-қарыз алушы деген мағынаны білдіреді.
Несиелік қатынастардың кәсіпорындар мен несиелік мекемелер –банктер арасында да алатын орны бар. Банктер қарыз беру арқылы кәсіпорындарды несиелендіруді жҥзеге асырады.
Банктік қарыз-деп банктін кәсіпорының иелеріне белгілі бір мақсаттарға және белгілі бір мерзімге ақша қаражаттарын қарыз тҥрінде ҧсынуын тҥсінуге болады.3.Бухгалтерлік есеп әдісі-бухгалтерлік есеп пәнін игеруге кӛмектесетін тәсілдер мен амалдар жиынтығы.
Бухгалтерлік әдістің тҥрлері:
1)қҧжаттандыру 2)тҥгендеу 3)бухгалтерлік шоттар
4)екі жақты жазу
5)бухгалтерлік баланс
6)есептілік
7)бағалау
8)калькуляциялау
1)қҧжаттандыру-бухгалтерлік есеп мәліметтеріне заңдық кҥш беретін орындалған шаруашылық әрекеттері туралы жазбаша куәлік.
2)тҥгендеу-шаруашылық қҧралдары мен қаржы міндеттемелердің нақты барын белгілі бір мерзімге бухгалтерлік есеп мәліметтермен салыстыру жолымен анықтау. Тҥгендеу жҥргізу нәтежиесінде нақты мәліметтердін есеп кӛрсеткіштеріне сәйкес сондай-ақ кәсіпорын мҥліктерінің жетіспеушілігі немесе артықшылығы анықталуы мҥмкін.
3)ақшалай бағалау-жалпы кәсіпорын бойынша ағымдағы немесе есепті кезеңге жалпылама мәліметтерді алу ҥшін шаруашылық қҧралдарын, міндеттерді және шаруашылық әрекеттерін ақшалай тҥрде кӛрсету әдісі.
4)калькуляция-шығындарды топтпстыру, ӛнімнің жеке бір тҥрінін және ӛндіріліп дайындалған матереалдық қҧндылықтардың ӛзіндік қҧнды анықтау.
5)бухгалтерлік шоттар-шаруашылық қҧралдарын, олардың қҧрылу кӛздерін және шаруашылық әрекеттерін екі жақты жазу әдісімен шартталған сапалы бір текті белгілері бойынша топтастыру және ағымдағы есепке алу.
6)екі жақты жазу-шаруашылық әрекеттерді бір мезгілде бірдей салада екі шотты кӛрсету яғни әрбір шаруашылық әрекетін екі рет тең сомамен бір шоттың дебетінде және басқа шоттың кредитінде жазу әдісі.
7)бухгалтерлік баланс-белгілі бір берлімге және ақшалай бағалаумен кӛрсетілген кәсіпорынның шаруашылық қҧралдарын экономикалық топтастыру және жинақтау әдісі боп табылыды.
8)бухгалтерлік есеп-есепті кезеіге кәсіпорынның шаруашылық қҧралдарын, міндеттемелерінің қозғалысын және қаржылық жағдайын сипаттайтын әрі белгілі бір кесте нысанында кӛрсетілген бухгалтерлік есеп кӛрсеткішінің жиынтығы.
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|