Қарапайым заттар – простые вещества
Қара топырақ – чернозем
Қарашірік – гумус
Қарбыз – арбуз
Қасиетті қойма – священный склад
Қасқыржем (итшуы) – спаржа
Қауын –дыня
Қауіпті – опасный
Қияқ – колосняк
Қияқөлең – осока
Қияқша – аирник
Қияр – огурец
Қоқыс пен қалдықтар – мусор и остатки
Қолайлы жағдай – удобные условия
Қоңыздар – жуки
Қорғасын – свинец
Қоректік заттар – питательные вещества
Қорық – заповедник
Қуырылған – жаренный
Қуыс – пустота
Құлмақ – хмель
Құлпынай – клубника
Құмық (қарақұмық, қарамық) – гречиха
Құмырсқа илеуі – муравейник
Құмырсқалар – муравей
Құнарлылық – питательность
Құндыз – бобр
Құндылығы – ценность
Құрғақшылық – засуха
Құрғақшылыққа төзімсіз – неустойчив к засухе
Құрлық – материк
Құрма – финик
Құрсақ – абдомен
Қызанақ – помидор
Қызғалдақ –тюльпан
Қызғылт – розовый
Қызылша – свекла
Қылтиып шығады – проростает
Қылша – хвойник
Қына – хна
Қырат – хребет
Қырғауыл – фазан
Қымыздық – щавель
Қырмызыгүл – календула
Қытайбұршақ – соя
Қышқылдау су – кислая вода
Л
Лалагүл – лилия
М
Мажыра – сабельник
Майда күл – мелкая зола
Мамық – пух
Мамыргүл (бөртегүл) – сирень
Манап – грейпфрут
Масақ – колос
Мәдени өсімдіктер – культурные растения
Мәрмәр – мрамор
Мейіз – изюм
Мемлекеттік қорық – государственный заповедник
Меңдуана – белена
Ми жасушалары – клетки мозга
Мойыл – черемуха
Мөлшер – количество
Мұнай – нефть
Мұнай өңдеу – переработка нефтя
Мұртшалары – усики
Мұхит – океан
Мүк – мох
Мүкжидек – клюква
Мыңжапырақ (қазтаңдай) – тысячелистник
Мыс – медь
Н
Найзадай – как меч
Нарғызгүл – георгина
Нәркес – нарцисс
Нәруыз – белок
Ноқат – нут
О
Обал – грех
Ойпат – низменность
Оңтайлы сәт – удобный момент
Орамжапырақ – капуста
Орман сусары – лесная куница
Ө
Өгейшөп (өгейшешек, тозғанақ) – мать-и-мачеха
Өзектер – сердцевины
Өзен – река
Өзен аңғары – долина реки
Өзен жағалауында – на берегу реки
Өкпе – легкие
Өкімет қамқорлығы – защита государства
Өлексе – падаль
Өркениет – цивилизация
Өрік – абрикос
Өскін – приросток
П
Пайдалы қазбалар – полезные ископаемые
Пияз – лук
Піл – слон
Пісте – фисташка
Пішіні домалақ – округлой формы
Р
Рауғаш – ревень
Раушан – роза
С
Саға – устье
Сағағы – черешок
Садақтың оғы – стрела
Саз – глина
Саздақшөп – болотник
Сай – овраг
Сала – приток
Самсар – патиссон
Самырсын – кедр
Сан-алуан – различные
Сандықша – шкатулка
Саңырауқұлақ – гриб
Сарымсақ – чеснок
Сауап – милость
Сәбіз – морковь
Сәлбен – шалфей
Сексеуіл – саксаул
Сирей бастады – стало реже
Сирек – редкий
Сиыржоңышқа – горошек
Солтүстік өңірі – северная область
Сор – солончак
Су ұлуы – водянная улитка
Сұйық отын – жидкое топливо
Сұлы – овес
Сұрып – сорт
Сүйекшелері – косточки
Сүйелшөп – чистотел
Сүйсіну – любоватся
Сүмбіл – адиант
Сүтқоректілер – млекопитающие
Сызат – щель
Сылдырлап ағады – журчит
Сілеусін – рысь
Сіңіре алады – может усвоить
Сірке қышқылы – уксус
Т
Табиғат қазынасы – богатство природы
Табиғи – натуральный
Табиғи қатынастар – природные отношения
Тағам ретінде – в качестве пищи
Тазартқыш қондырғылар – очистительные устройства
Тал – ива
Талқурай – вербейник
Тамыр – корень
Таңқурай – малина
Тарпан – тарпан
Тары – просо
Тас көмір – каменный уголь
Тау жыныстары – горные породы
Тәулік – сутки
Темекі – табак
Теңбіл – пятнистый
Теңіз – море
Теңіз шөбі – взморник
Терек – тополь
Тиімді пайдалану – эффективно использовать
Тобылғы – таволга
Тозаңдар – пыльцы
Тоқылдақ – дятел
Топырақтың ластануы – загрязнение почвы
Тораңғы – разнолистый тополь
Тосап – варенье
Тошала (қарлыған) – крыжовник
Тұжырым – заключение; вывод
Тұрмыстық бұйымдар – бытовые вещи
Түйебұршақ – фасоль
Түйетабан – парнолистник
Түймедақ – ромашка
Түймешетен – пижма
Түк – волос
Тыныс алу – дышать
Тыңайтқыш – удобрение
Тікенек – колючка; шипы
Тіршілік жағдайы – условия обитания
Тісжеміс – аксирис
У
Улы заттар – ядовитые вещества
Уылдырық – икра
Уылжып піседі – созревает
Ұ
Ұйқыдағы батыр – спящий батыр
Ұрығы – зародыш
Ұшқат – жимолость
Ү
Үйеңкі – клен
Үйлесімділік – совместимость
Ф
Фундук – фундук
Х
Хош иісті – душистый
Ш
Шабдалы – персик
Шағыр – бадан
Шағырбидай – перловник
Шайқас – битва
Шайқурай (шайшөп) – зверобой
Шалғам – редиска
Шалдықтырады – подвергает
Шалқан – репка
Шаруашылық мақсаты – хозяйственные цели
Шашақты – кисть
Шашыратқы – цикорий
Шәңгіш (балан) – калина
Шегіргүл – фиалка
Шегіртке – саранча
Шеңгел – шенгиль
Шетен – рябина
Шие – вишня
Шикі күйінде – в сыром виде
Шипалы – лечебный
Шоғырланған – концентрированы
Шомыр (тұрып) – редька
Шоңайна (түйежапырақ) – лопух
Шөлді жер – пустыня
Шөлейт – полупустыня
Шұбалшын – дождевой червь
Шұғылық (шұғынық) – пион
Шыбын – гнус
Шырғанақ – облепиха
Шырмауық – вьюнок
Шырша – ель
Шыршалы орман – елочный лес
Шырын – сок
Ы
Ылғал – влага
Ылди – низина, впадина
Ыстық шөлді аймақта – в жарких пустынных зонах
І
Інжу – ландыш
Інжір – инжир
Іріктеп алу – отобрать
Әдебиеттер
1 Жанайдаров О. Менің елім – Қазақстан. – Алматы : «Балауса»
баспасы, 2003. – 160 б.
2 Жетісу энциклопедиясы. – Алматы : «Арыс» баспасы, 2004.
– 712 б.
3 Қалиұлы Б. Өсімдіктер атауларының орысша-қазақша сөздігі.
– Алматы : «Ана тілі», 1993. – 104 б.
4 Құлжабаева Г.Ә. «Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені.
Жемістер: Дидактикалық материал. – Алматы, 2011. – 16 б.
5 Қазақстан» Ұлттық энциклопедиясы / Бас ред. Ә.Нысанбаев.
– Алматы : Қазақ энциклопедиясының бас редакциясы, 1998. – 720 б.
6 Мусин Ж. Жер шоқтығы Көкшетау. – Алматы : Жалын, 1989.
– 192 б.
7 Жатқанбаев Ж. Экология негіздері. оқулық. – Алматы :
«Зият», 2004. – 212 б.
8 Қазақ мақал-мәтелдері / құраст. М. Аққозин. – Алматы : Қазақстан, 1990. – 288 б.
9 Ысқақбаев Әли. 777 жұмбақ. – Алматы : «Ана тілі» баспасы ЖШС, 2002. – 136 б.
10 Кенжеахметұлы С. Ұлттық әдет-ғұрыптың беймәлім 220 түрі. Көмекші оқу құралы. – Алматы : «Санат» 1998. – 256 б.
11 Оразбаева Ф., т.б. Кәсіби қазақ тілі : оқу құралы. – Алматы : «Литера-М», 2007. – 144 б.
12 Казахский язык для старшеклассников и студентов / справочное пособие под общей ред. д.ф.н. А. С. Сейдимбека, Редактор-составитель В. Ю. Франк. – Алматы : Негосударственное учреждение детского творчества и детской прессы «Болашақ балапандары», 1999. – 150 с.
13 http: // kk.wikipedia.org /wiki/
Мазмұны
Алғы сөз ..................................................................................... 3
1 Өсімдіктер әлемі ..................................................................... 4
1-мәтін. Орманның пайдасы және оны қорғау........................ 4
2-мәтін. Орман-тоғай өсімдіктері............................................. 6
3-мәтін. Орман-тоғай жануарлары ......................................... 8
4-мәтін. Жануарлардың табиғаттағы
және адам өміріндегі рөлі ......................................................... 9
5-мәтін. Жануарлар әлемін қорғау .........................................10
6-мәтін. Өсімдіктер әлемі адамның
қамқорлығына мұқтаж .............................................................12
7-мәтін. Өсімдік қанша жыл тіршілік етеді? ........................ 14
8-мәтін. Топырақтың түрлері ................................................. 15
9-мәтін. Пайдалы қазбалардың түрлері ................................ 17
10-мәтін. Жәндіктер ................................................................ 18
11-мәтін. Өрмекшітектестер ....................................................19
12-мәтін. Итмұрын .................................................................. 20
13-мәтін. Қара қарақат ............................................................ 21
14-мәтін. Ақгүл ........................................................................ 22
15-мәтін. Жасаңшөп ................................................................ 23
16-мәтін. Алма ......................................................................... 24
17-мәтін. Жүзім ....................................................................... 25
18-мәтін. Құрма ....................................................................... 27
19-мәтін. Бидай ........................................................................ 28
2 Жасыл ел ............................................................................... 30
1-мәтін. Таза ауа – денсаулық кепілі ..................................... 30
2-мәтін. Табиғаттағы су .......................................................... 32
3-мәтін. Өзен және көл ........................................................... 33
4-мәтін. Ауаның ластануы. Ауаны қорғау .............................35
5-мәтін. Қазақстан табиғаты .................................................. 37
3 Саяхат әлемі .......................................................................... 38
1-мәтін. Оқжетпес ................................................................... 38
2-мәтін. Бурабай ...................................................................... 39
3-мәтін. Баянаул ...................................................................... 42
4-мәтін. Ақсу-Жабағылы ........................................................ 44
5-мәтін. Алтын-Емел ............................................................... 45
6-мәтін. Іле-Алатау .................................................................. 46
7-мәтін. Қапшағай ................................................................... 48
8-мәтін. Алакөл ........................................................................ 50
4 Біздің шаһарлар..................................................................... 51
1-мәтін. Павлодар облысы ...................................................... 51
2-мәтін. Павлодар .................................................................... 53
3-мәтін. Ақсу ............................................................................ 56
4-мәтін. Екібастұз .................................................................... 57
5-мәтін. Көкшетау ................................................................... 58
6-мәтін. Алматы ....................................................................... 60
7-мәтін. Семей ......................................................................... 62
8-мәтін. Астана ........................................................................ 63
9-мәтін. Қарағанды .................................................................. 64
10-мәтін. Шымкент ................................................................. 66
11-мәтін. Атырау ..................................................................... 67
12-мәтін. Өскемен ................................................................... 69
13-мәтін. Қызылжар ................................................................ 71
14-мәтін. Қостанай .................................................................. 73
15-мәтін. Талдықорған ............................................................ 74
16-мәтін. Тараз ......................................................................... 76
17-мәтін. Ақтөбе ...................................................................... 78
18-мәтін. Ақтау ........................................................................ 80
19-мәтін. Қызылорда ............................................................... 81
20-мәтін. Орал ......................................................................... 83
21-мәтін. Жезқазған ................................................................ 84
22-мәтін. Байқоңыр ................................................................. 86
Сөздік ....................................................................................... 88
Әдебиеттер ............................................................................. 100