ЖАЛПЫ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ

Әдістеме мамандарға арналған әдістемелер кешеніне қосымша ретінде қарастырылуы тиіс.

Нұсқаулық

Сізге дарынды балалар бойындағы тоғыз сипаттың қалыптасу деңгейін бағалау ұсынылып отыр. Оларды тиянақты қарап шығып, төмендегі шкаланы пайдалана отырып, әрбір көрсеткіш бойынша балаңызға баға беріп шығыңыз:

5 - Тұлғаның бағаланып отырған сипаты жақсы, анық байқалады да, түрлі іс-әрекет барысы мен мінез-құлқынан жиі көрініс табады;

4 - Қарастырылып отырған сипат айтарлықтай анық байқалады, бірақ тұрақты көріне бермейді, соған қарамастан оған қарама-қарсы қасиет сирек байқалады;

3 - Тұлғаның бағаланып отырған сипаты мен оған қарама-қарсы қасиеті оның әрекеті мен мінез-құлқында бірдей теңдікте көрініс табады;

2 - Бағаланып отырған сипатқа қарама-қарсы қасиет неғұрлым нақты әрі жиі байқалады;

1- Бағаланып отырған сипатқа қарама-қарсы қасиет нақты әрі жиі байқалады да, мінез-құлық пен барлық іс-әрекет барысында көрініп отырады;

0 - Бұл қасиетті бағалау үшін еш мәлімет жоқ.

“Танып білу әдетте қарапайым, күнделікті нәрселерге таңданыстан басталады” (Платон) Өзгелерге қарапайым, күнделікті болып көрінген нәрседен мәселе туындату-шығармашыл адамға тән маңызды сипаттама болып табылады. Оларға мәселені табу, сұрақ қою сияқты қабілеттер де тән. Болжау жасауға қабілеттілік-мәселенің шешілуіне алдын ала көрегендік жасау, іс әрекетті жүзеге асырмас бұрын мүмкін болатын салдарын алдын ала болжау. Оқу мәселелерін шешуде ғана емес, сондай-ақ нақты өмірдің түрлі көріністерінде байқалады. (яғни уақытқа байланысты салдарға болжау жасау, салыстырмалы, қарапайым жағдаяттардан бастап, әлеуметтік құбылыстарды дамытудың мүмкін болатын болжауларына дейін).

Мол сөздік қоры – баланың ақыл-ой қабілеттерін дамытудың нәтижесі мен белгілері. Сөйлеуде падаланған сөз санымен ғана емес, сондай-ақ дарынды балаларға тән күрделі синтаксистік құрылымдарды жасай алу, өздері енгізген жаңа сөздерді қолдану немесе ойындағы жағдаяттарды сипаттайтын жаңа сөздер ойлап табу.

Ең алдымен, сын тұрғысынан ойлау. Тек өзінің ғана емес, сондай-ақ өзге адамдардың ойы мен іс-әрекетін түсіну мүмкіндігі. Проблемалық мәселелерді, адамдар қылығы, құбылыстар мен жағдаяттардың шешілуін шынайы сипаттай алу қабілетімен сипатталады.

Түрлі іс-әрекет пен мәселелерді шешуде тосын, жаңа жолдарды таба алу қабілеттілігі. Бала мінез-құлқында, ойындар мен түрлі іс-әрекет барысында көрінеді.

(Бағаларды кестеге енгізіңіз. Әрине, бағалар баланы жақсы білетін басқа үлкен кісілер бағасымен салыстырылып, қорытылып қойылғаны дұрыс.)

Қойылған бағаларды (немесе бірнеше ересек адам қойған бағалардың нәтижесін есептей келе, ортақ сандық көрсеткішті) графикке енгіземіз. Мүлтіксіз нәтиже – дұрыс тоғызбұрыш. Алайда нақты баланы дұрыс, жан-жақты бағалаған жағдайда күрделі конфигурациялы жұлдызша пайда болады. Сол графикке қарап, тәрбие жұмысын болашақта қай бағытта жүргізу керектігі туралы мәлімет алуға болады.

Зерттеуге дайындық. Әр балаға фигуралар: заттардың контурлық бейнесі салынған, мысалы, бұтақтың діңі, шеңбер – екі құлағы бар бас, т.б. және қарапайым геометриялық фигуралар (шеңбер, квадрат, үшбұрыш, т.б.) салынған альбом парақтарын дайындау керек. Түрлі-түсті қарындаш, фломастерлер дайындау.

Зерттеуді жүргізу. 7-8 жасар балаға осы фигуралардан қандай да бір картина шығарып, салып шығу тапсырылады. Алдын-ала қиялдау туралы әңгімелесу жүргізуге болады (аспандағы бұлт неге ұқсайды, т.б.).

Мәліметтерді өңдеу. Бейнелердің ерекшелік, таңғажайыптық, қайталанбастық дәрежесі айқындалады.

*мәліметтер алынған кітап: Клименко, В. В. Психологические тесты таланта. – Харьков, 1996.

Көптеген жоғары сынып оқушылары оқуын жалғастыруға мүдделі және өзін кәсіби әрекетке дайындауға тырысады, сондықтан да оқытуды дербестендіру идеясын жүзеге асыратын және оқушының шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі танытуына мүмкіндік беретін технологиялар тиімді болып табылады. Бұған проблемалық оқыту технологиясы мен «кіші топтарда» оқыту әдістемесі үйлесімде қолданылатын жобалап оқыту технологиясы жатады

Проблемалық оқыту үдерісінің құрылымы өзара байланысты және күрделендірілген жағдаяттар кешені болып табылады. Проблемалық оқыту технологиясын жүзеге асыру барысында мұғалім көбінесе танымдық міндеттер формасында проблемалық сауалдарды пайдаланады. Проблемалық міндетті (тапсырманы) шешу алгоритмі төрт кезеңнен тұрады:

1) проблеманы ұғыну, сұрақта берілген қайшылықты анықтау, себеп-салдарлық байланыстар тізбегіндегі үзікті анықтау;

2) гипотеза жасау және болжамды дәлелдеу жолдарын іздеу;

3) гипотезаны дәлелдеу, оның барысында оқушылар сұрақтар мен тапсырмаларды қайта жасап шығады;

4) жалпы қорытынды, мұнда оқылатын себеп-салдарлық байланыстар тереңдетіледі және танымдық құбылыс пен нысанның жаңа жақтары айқындалады.

Осылайша, проблемалық жағдаят жасайтын, мақсатты түрде құрастырылған тапсырмалар проблемалық оқытудың басты функциясын - өзарабайланыстар мен өзаратәуелділіктер деңгейінде ойлау білігін дамытуды қамтамасыз етеді. Бұл оқушыларға зерттеу жұмысын жүргізуге қажетті нақты шығармашылық әрекет тәжірибесін игеруге мүмкіндік береді.

2. Кіші топтарда оқыту әдістемесі. Бұл әдістеме семинар сабақтарда анағұрлым тиімді қолданылады. «Кіші топтарда» оқыту сыныпты 4-5 кіші топтарға бөлуге негізделеді. Оның әрқайсысының құрамында 5-7 адамның болғаны абзал, сонда оқу барысындағы өзара әрекет нәтижелі болады.

Әрбір кіші топ семинарда талқыланатын сұрақтардың біреуіне жауап дайындайды. Талқылау барысында әр топтың қатысушылары сөйлейді, қарсы пікір білдіреді, қосымшалайды. Дұрыс жауапқа оқушы дербес бағасын алады, ал «кіші топтар» - нақты ұпайлар жиынтығын.

Ойын жағдаяты семинарда қажетті эмоционалдық көңіл күй тудыруға мүмкіндік береді және оқушыларды алуан түрлі жұмысқа ынталандырады.

3. Жобалап оқыту технологиясы. Жобалап оқыту жүйесінің негізіне оқушылардың өздігінен іздену әрекеті барысында білімді шығармашылықпен игеруі жатады. Жобалаудың өнімі – баяндама, рефераттың, т.б. мәтіні ретіндегі оқу жобасы.

Жобалап оқытудың негізі тұлғалық бағдарлы болып табылуы маңызды, яғни бұл оқушыларға өзінің және өзгенің тәжірибесіне сүйене отырып оқуға мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың танымдық қызығушылықтарын ынталандырады, өз еңбегінің нәтижесіне қанағаттану мүмкіндігін береді, оқудағы жетістігін сезінеді.

Жобалау әрекеті оқушылардың зерттеу жұмысының нәтижесі рецензиялануын, ал жобаны қорғаудағы баяндамасы бағалануын қажет етеді.

Оқушының жобасын рецензиялаудың алгоритмі:

1) Жоба мазмұнының толықтығын бағалау.

2) Жобаның тұтастығын бағалау (проблемалардың өзара байланысы, жобалау әрекеті нәтижесінің мақсаты).

3) Қорытындының, ұсыныстар мен болжамның негізділігіне баға.

4) Жоба бойынша кемшіліктер, қателіктер, ескертпелер.

5) Жобамен болашақ жұмысқа арналған жаңа идеялар мен ұсыныстар.

6) Қорытынды (проблема қаншалықты толыққанды ашылған).

4. Арнайы курс. Білім беру үдерісін ұйымдастырудың бір формасы ретінде арнайы курс мазмұны оқушыларға зерттеу жобасын орындауға, мектеп бағдарламасының жекелеген бөлімдерін тереңдете оқуға немесе өздерін қызықтыратын білім саласы бойынша білім алуға мүмкіндік беретін оқу сабақтарының жүйесі болып табылады.

Арнайы курстың өзіндік ерекшелігі сол – оның мазмұнының негізін сабақта қарастырылмайтын, дегенмен оқушылар үшін қызық та жеңіл тақырыптар құрайды; ол қосымша әдебиетпен көп жұмыс жүргізуді, проблеманы өздігінен ұғынуды талап етеді.

Оқу материалын ірі блоктарға топтастыруға болатындықтан, арнайы курсты жоғары сыныптарда өткізу анағұрлым маңызды. Оның үстіне жоғарғы сыныптықтар өздігінен шығармашылық жұмыс істей алады.

Арнайы курс кезеңмен жүргізіледі. Бірінші кезеңде мұғалім оқушылардың оқу мүмкіндіктерінің деңгейіне, танымдық қызығушылықтарына, әрекет ету уәждеріне диагностика жүргізеді. Содан кейін, екінші кезеңде педагог арнайы курс аясында орындауға болатын зерттеу жобаларының тақырыптарын жасайды, ал үшінші кезеңде мұғалім топтық кеңес өткізеді, оның мақсаты – оқушыларды зерттеу жобасымен жұмыс істеу тәсілдерімен таныстыру, арнайы курстың мақсат-міндеттерін түсіндіру. Төртінші кезең – анықталған оқу сабақтарының жиынтығынан тұратын арнайы курс. Сабақтың көп бөлігі жаңа материалды проблемалық түрде мазмұндауды көздейді. проблемалық семинар аса маңызды, оның мақсаты – алынған білімді тарату және жүйелеу. Арнайы курсты оқып-үйренудің бесінші кезеңі – жоба және қорғауға шығармашылық жұмысты дайындау. Ал алтыншы кезеңде зерттеу жобаларын қорғауға арналған оқушылардың ғылыми конференциясы өткізіледі.

ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ҚҰРАЛДАРЫ

Оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастырудың тәсілі ретінде оқыту әдістері білімді жемісті игерудің, сонымен қатар танымдық бейімділіктері мен тұлғалық сапаларын дамытудың маңызды факторы болып табылады. Интеллектуалдық дарынды оқушыларды оқытуда қолданылатын шығармашылық сипаттағы әдістердің негізгісі – проблемалық, ізденіс, эвристикалық, зерттеу, жобалау болып табылады, оларды өзіндік, дербес, топтық әдістермен үйлестіре қолданған жөн.

Дарынды баламен жұмыс істейтін мұғалімнің кәсіби біліктілігінің базалық компонентін құрайды:

а) жалпы кәсіби педагогикалық дайындық – пәндік, психолог-педагогикалық және педагогикалық, әдістемелік білім, білік, дағдылар;

б) педагогтың негізгі кәсіби мәнді тұлғалық сапалары.

Дарынды баламен жұмыс істейтін мұғалімнің кәсіби біліктілігінің арнайы компонентін құрайды:

а) дарындылық педагогикасы мен психологиясын (дарындылық, оның түрлері, психологиялық негіздері, анықтау критерийлері мен принциптері, дарынды баланың дербес даму ерекшелігі, дарынды баламен жұмыстың бағыттары мен түрлерін білу, т.б.) белсенді игерудің нәтижесі болып табылатын психолого-педагогикалық білім, білік, дағдылар;

б) педагогтың кәсіби-тұлғалық позициясы:

– дарынды баламен дәстүрлі жұмыс түрлерін жүзеге асырғанша, бала дарындылығын мейілінше дамытып, белсендіруге көңіл бөлу;

– оқу процесін басқарып, бақылап қана қоймай, оқушыларға оқуға еркіндік беру.

в) педагогтың кәсіби мәнді сапалары: танымдық және ішкі кәсіби мотивациясының жоғары деңгейі; ішкі бақылау; өзін-өзі бағалау; тұлғалық өсуге ұмтылу және т.б.

.ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН МҰҒАЛІМДЕРГЕ АРНАЛҒАН САУАЛНАМА