дарынды балаларды оқытудағы қосымша білім берудің ролі

Дарынды балалардың ата-аналарымен жүргізілетін жұмыс жүйесі мұғалім мен ата-аналардың біріккен жұмыстарының тәсілдері мен формаларын құруға бағытталған.

1. 
   Түрлі жаңалықтар ашуда табысты оқу еңбегін қамтамасыз ету;
   
2. 
   Даусыз қарым-қатынас, жағымды адами көзқарас қалыптастыру;
   
3. 
   Баланың өзін ұнаған ісімен айналасуына, сонымен қатар, қолданбалы біліктілік пен дағдының кең аспектісін алуына жағдай жасау.
   

Дарынды балалардың ата-аналарымен ынтымақтаса жұмыс жүргізудің негізгі міндеттері.

• 
  Баланың дамуына қолайлы жағдай жасау үшін ата-ана мен мұғалімнің біріккен жұмыс әрекеті.
  

• 
  Отбасы тәрбиесінің пайдаланылмаған ресурстарын орнату;
  

• 
  Баланың отбасы тәрбиесіндегі жақсы жақтарымен танысу, тәжірибе алмасу.
  

• 
  Ата-аналарының сыныппен мұғалімдердің педагогикалық тәжірибесімен, оның балаларға қоятын талап-тілектерімен танысу.
  

• 
  Ата-аналарды сынып өміріне қатыстыру.
  

1. 
   Ашықтығы.
   
2. 
   Бірлескен шығармашылық қызмет.
   
3. 
   Жеке және жас әрекшеліктерін есепке алу.
   
4. 
   Серіктестік қатынас.
   

Ұйымдастыру жұмыстарына ата-аналармен ынтымақтаса жүргізетін жұмыстар жатады. Олар ата-аналар жиналысы, ата-аналар комитеті және т.б. Ата-аналар жиналысы – мұғалімнің ата-аналармен бірлескен қызметінің ең қажетті бөлігі. Кез келген педагогикалық іс-шаралар сияқты ата-аналар жиналысын өткізудің де өзіндік тәртібі бар. Яғни ата-аналар жиналысы ой-пікірлері бір жерден тоғысатын, серіктестер кездесуі сияқты болып өту керек. Мысалы, ата-аналармен өткізген ең бірінші жиналыстың құрылымын атап өтейік:

• 
  сәлемдесу;
  
• 
  өз балаларын осы мектепке оқуға бергені үшін ата-аналарға алғыс білдіру;
  
• 
  ата-аналарға ескертумен емес, ұсыныстармен шығу;
  
• 
  әр түрлі педагогикалық проблемаларды еске сала кету. Мысалы: «Ия, бұл кез-келген жанұяда кездесетін жайт...» «Осы жастағы балаларда болатын қасиеттер...» т.б. яғни, мұғалім өз тәжірибесінде әр түрлі қиындықтармен кездескенін, бұл қиындықтарды оңай жеңе алатындығын айта кеткені жөн.
  
• 
  тәрбиелеуде әр түрлі қиындықтардың кездесетінін, оған мұғалім өз көмегін аямайтындығын атап өткені дұрыс.
  
• 
  жиналыстың соңына таман мектеп бойынша немесе сыныпта қандай іс-шаралардың белгіленгенін, оған ата-аналардың қатысуы қажет екендігін де еске сала кеткен жөн.
  

Диагностикалық-аналитикалық жұмыс ата-аналармен байланысудағы басты бағыт. ата-аналардың пікірі, оны талқылау ата-аналардың оқу-тәрбие процесіне, мұғалімге деген көзқарастарының қандай екендігін көрсетеді.

Жұмысты ұйымдастырудың формалары:

• 
  анкета, тест жүргізу, сұрақ-жауап алу.
  
• 
  Ата-ана туралы шығарма жазғызу, сурет салу.
  
• 
  Бала даму картасы бойынша жұмыс.
  
• 
  Баланың ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынасын қадағалау, оның әрекетін қадағалау.
  

Дарынды балалар, біріншіден, жоғары қызығушылықтары және зерттеушілік белсенділігімен ерекшеленеді. Психофизиологиялық зерттеулер көрсеткеніндей, мұндай балалардың миының биохимиялық және электрлік белсенділігі көтеріңкі болады.

Дарынды балалар кіші жастарында себеп-салдардың байланысын қадағалап отыруға және сәйкес қорытынды жасауға бейім болады; олар әсіресе балама модельдер мен жүйелер құруға құмар болады.

Көбіне дарынды балалардың сөздік қоры бай, олар күрделі сөздік құрылымдарды еркін қолдана алады. Олардың көбі анықтамалықтарды, энциклопедияларды көп оқиды, ақыл-ойды белсендіретін ойындарды жақсы көреді.

Дарынды бала – бұл жасына сәйкес өсіп келе жатқан интеллектінің дербес байқалуының жеткілікті дәрежедегі тұрақты ерекшеліктері.

Дарындылықтың түрлері

Дарынды балалар дарындылықтарының түрлеріне қарай бір-бірінен ерекшеленеді. Дарындылықтың мынадай түрлері болады:

Дарындылықтың бұл түрі арнайы мектептерде, үйірмелерде дамытылады. Музыка, бейнелеу өнері, орындаушылық, әртістік, сәулет өнері саласындағы жоғары жетістіктерінен көрінеді.

Мұндай дарынды балалар негізгі ұғымдарды тез есте сақтап, жылдам меңгереді. Ақпаратты өңдеу бейімділігі аса зор. Барлық пән бойынша үздік көрсеткіштерге қол жеткізеді.

Шығармашылық бағытта дарынды балалар:

• шарттылықтар мен беделге көнбейді;

• пікір айтуда еркін әрі тәуелсіз;

• әзіл, қалжыңды жақсы көреді;

• жұмысты ұйымдастыру мен тәртіпке көңіл бөлмейді;

• жарқын темперамент.

Әлеуметтік дарындылық.

Лидерлік дарындылықтың мынадай белгілерін атап өтуге болады:

• интеллекті ортадан жоғары;

• шешім қабылдай алады;

• дерексіз ұғымдармен, болашақ жоспарлармен жұмыс жасауға қабілеттілік;

• мақсатты, қозғалыстың бағытын сезіну;

• ілкімділік, бейімделгіштік;

• жауапкершілік сезімі;

• өз біліміне сенімділік;

• талапшылдық;

• энтузиазм;

• ойын анық жеткізе білу.

Аталған дарындылық түрлері әр балада түрліше байқалады.

БАЛАҒА ӨЗІНДІК ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ «МЕНІН» СЕЗІНУГЕ ЖӘНЕ ӨЗІНІҢ БОЙЫНДАҒЫ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫ КӨРЕ БІЛУГЕ ҚАЛАЙ ЖӘРДЕМДЕСУГЕ БОЛАДЫ?

Оқытуды дербестендіруде тәлімгер маңызды рол атқарады. Мұғалім тұлғасы кез келген оқытудың жетекші факторы болып табылады.

1. Өзге адамдармен байланыс ұстаңыз.

2. Айналаңызда бай өмірлік орта құрыңыз.

3. Өз қорабыңыздан шығыңыз, саяхат жасаңыз.

4. Көңіл көтеріңіз, ойнаңыз және қалжыңдаңыз.

5. Өз дүниетанымыңызды кеңейтіңіз, оқыңыз.

6. Өнерге жақын болыңыз.

7. Қазіргі технологияларды пайдаланыңыз.

8. Сананың ғажап мүмкіндігін пайдаланыңыз.

9. Өзіңіздің балама санаңызды іске қосыңыз.

10. Өз жаныңыздың тереңіне үңіліңіз.

Осы он стратегияны шығармашылық өмірде кәсіби, мұғалімнің тіліне ауыстырыңыз. Кейбір мінез-құлық ережелерін өз қалауыңызға орай, оқушыға шығармашылық орта туғызатындай өзгертіңіз.

Тұлғаның бойында дарындылықты қалыптастыруда өзін-өзі дамыту әрекетінің психологиялық механизмін жоққа шығара алмаймыз.

Бала дарындылығы тек мектептегі жетістіктерімен ғана емес, мектептен тыс шаралар негізінде де анықталуы тиіс.

Біз баланың дарындылығы мен оқуға бейімділігін әрқашан айыра бермейміз. Әлеуеттік мүмкіндігі бірдей, бірақ әлеуметтік-экономикалық жағдайы әр түрлі отбасындағы балаларды салыстырғанда, әлеуметтік-экономикалық жағдайы жоғары отбасындағы бала өзге құрбыластарына қарағанда анағұрлым жоғары жетістіктерімен көрінуі мүмкін. Балалық шақтағы анықталған қабілеттері адамның болашақта жетістікке жетуіне толық негіз бола бермейді. Олар біртіндеп немесе тез арада жойылуы мүмкін немесе өркендеп дамуы мүмкін. Бұл жағдайды практикалық жұмысты ұйымдастыруда есепке алу өте маңызды.

І. Жалпы дарындылықтың бес факторы:

1. жалпы танымдық мүмкіндіктер (сенсорлық процестер, назар, ес, ойлау)

2. арнайы қабілеттер (ғылыми, көркем, техникалық, спорттық, әлеуметтік/лидерлік)

3. интеллект(IQ) – ақыл-ой мүмкіндіктері және сөйлеу

4. креативтілік зерттеушілік мүмкіндік

5. жағымды «Мен» - концепциясы
ІІ. Креативтіліктің бес факторы

1. 
   зерттеушілік мүмкіндік (белсенділік), қызығушылық.
   
2. 
   когнитивті проблемалылық.
   
3. 
   интуитивті мүмкіндік (ұғымпаздық).
   
4. 
   ойлау тілі (бай әрі сауатты сөздік қор).
   
5. 
   ойды анық жеткізе білу мүмкіндіктері.
   

ІІІ. Шығармашылықтың негізгі типтері

1. 
   «Мен» бейнесі («Мен» - шығармашылық).
   
2. 
   өнер
   
3. 
   әлеуметтік мінез-құлық
   
4. 
   ғылым
   
5. 
   техника
   

ІҮ. Шығармашылықты жүзеге асыру формалары

1. 
   дербес
   
2. 
   сұхбат үстінде
   
3. 
   топта
   
4. 
   дау-жанжалда
   
5. 
   жетекшілікте
   

Ү. Дарындылықтың тұлғалық факторлары

1. шығармашылық белсенділік

2. зерттеушілік (танымдық) мотвацияның басымдығы

3. жағымды өзіндік баға

4. өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылу

5. бәсекеге қабілеттілік

ӘДІСТЕМЕЛЕР

Әр қатардағы бос орынға ИӘ немесе ЖОҚ сөздерін қоя отырып, оқушының мінез-құлқын сипаттаңыз.

1. 
   сөздік қоры мол;
   
2. 
   көп нәрседен хабардар және түрлі тақырыпта еркін ой қозғай алады;
   
3. 
   адамдар мен заттар іс-әрекетінің мәні мен себептерін түсінеді;
   
4. 
   жанды бақылаушы; өзгелерге қарағанда әңгіме, фильм немесе түрлі іс-әрекеттен «көп нәрсені көреді» немесе «көп нәрсені алады»;
   
5. 
   жасына лайық қойылған талаптан артық орындай алады;
   
6. 
   арифметиканы жылдам түсінетіндігі көрінеді.
   

1. 
   мәселені шешуде бір беткей;
   
2. 
   әдетте өзгелерге кедергі келтіреді;
   
3. 
   өз пікірін дәлелдеуде бір беткей;
   
4. 
   іс-әрекетті аяқтауда күш жұмсайды;
   
5. 
   мұғалімнің тарапынан көп нұсқауды қажет етпейді;
   
6. 
   өзгелердің пікіріне әсершіл;
   
7. 
   дұрыс пен бұрысқа, әділеттілік пен әділетсіздікке селқос қарамайды, адамдар, оқиғалар мен заттарды кінәлай алады.
   
8. 
   басқаларға әсер етуге бейім, басқарады, көшбасшылық жасайды.
   

1. 
   өзгелерге жаңалықтар туралы қызбалана әңгімелеуге бейім;
   
2. 
   қалыпты рет бұзылса да, алаңдаушылық білдірмейді;
   
3. 
   шындыққа жақын емес тақырыптар бойынша сұрақтарды көп қояды;
   
4. 
   танымдық ойларға, қиялдарға (егер ...... болғанда, не болар еді?) беріледі;
   
5. 
   ерекше жауап беруге бейім, оқиғаларды асыра сілтеп әңгімелейді;
   
6. 
   сөз жарыстыру ойындарынан үлкен қанағат алады;
   
7. 
   сын тұрғысынан зерттелмейінше, «ресми шешімдерді» шындық деп қабылдамайды, себеп-салдарын талап етеді.
   

1. 
   жауапкершілікті өз мойнына алады;
   
2. 
   сыныптастарын жақсы көреді;
   
3. 
   бірнеше қызмет түрі бойынша көш бастайды.
   

Нәтижелерді өңдеу

Бұл тәжірибелік жұмысқа қосымша өңдеудің қажеті жоқ, нәтиже айқын көрінеді. Сіз толтырған сипаттама бала туралы нақты мағлұмат береді.

Ата – аналарға арналған әдістеме
Мектептің оқу бағдарламасы сіздің балаңызға экспериментке қатысуды ұсынады. Осы орайда балаңыз туралы ақпаратпен қамтамасыз етуде сіздің көмегіңіздің маңызы зор.Сауалнама толтыру үшін, бірнеше минут уақытыңызды бөлуіңізді сұраймыз. Балаңыз туралы ғана жақсы білетін мағлұматтарды белгілеп, көрсетілген уақытта мектепке әкеліңіз.
1.Менің баламның сөздік қоры мол және ол өз ойын жақсы жеткізеді.Егер “ия” деп жауап берсеңіз,мысал келтіре кетіңіз.

Ия _______ жоқ________

2.Менің балам тапсырманы орындағанда бар күшін жұмсайды, табанды әрі тапсырманы өз бетімен орындайды.

Мысал келтіруіңізді өтінеміз.

3.Менің балам кітап оқуды бала бақшадан бастады.

Ия ________жоқ_________

4.Егер “ия” деп жауап берсеңіз, балаңыз оқыған кітаптарды атаңыз.

5.Балам құмарлана кітап оқиды.

Ия_________жоқ_________

6.Балаңыздың соңғы 6 айда оқыған кітаптарын атауыңызды өтінеміз.

7.Сіз балаңызды қай жағынан талантты немесе ерекше қабілетті деп ойлайсыз?

8.Сіздің балаңыздың аса қызығушылық танытатын заттарын және хоббиін атаңыз (коллекция жинау, модельдер жинақтау, шеберлік және т.б).

9.Балаңыз мектептен тыс уақытта қандай арнайы қосымша сабақтарға барады?

10.Сіздің балаңыздың мектепке қарым-қатынасы қандай?

11.Мектеп пен үйдегі жағдайлар балаңыздың мектепке баруына кедергі жасайды ма?

12.Бізге балаңызға арнап бағдарлама жоспарлауда көмегін тигізер қандай ерекшеліктерді атап кетер едіңіз?

13.Балаңыз бос уақытында немен айналысқанды ұнатады?

14.Сіз өз балаңызды аса дарынды деп атар ма едіңіз?

Ия________жоқ_____

Егер сіздің жауабыңыз “ия” болса,белгілей кетіңіз:

а) бір нәрсені қиялмен орындайды, күрделі сөздер мен ым жасай түсіндіреді;

ә) қарапайым мағлұматтарды күтпеген кейіпте пайдаланады;

б) бір нәрсені орындағанда қарапайым тәсілдерді пайдаланбай, жаңа тәсілдерді таңдайды;

в) "ойлармен ойнағанды" ұнатып, орынсыз жаңа жағдаяттар туғызады.

15.Сіздің пікіріңізше, балаңыз дарынды балаларға арналған бағдарламаның қай саласын игере алады?

Баланың аты_______________

Жасы______________________

Сыныбы___________________

Мекен-жайы_____________телефон__________
“Дарындылық картасы” әдістемесі

(А.И.Савенков жасаған)

Жалпы сипаттама

Әдістеме ата-аналар мен мұғалімдерге арналған. Ол екі қызметті орындауға есептелген.

1. 
   диагностикалау, бала бойындағы түрлі қабілеттердің байқалу деңгейін, қай түрі басым екенін сандық сипатта бағалай аласыз. Алынған он бағаны сәйкестендіру арқылы балаңызға тән дарындылықтың даму портретін көре аласыз.
   
2. 
   дамытушылық, баланы бағалауға арналған тұжырымдарды оның келешек даму бағдарламасы деп қарастыруға болады.
   

Сізге бала іс-әрекеті мен мінез-құлқының өзіндік он саласын қамтитын жүйелендірілген 80 сұрақ ұсынылып отыр.Оларды зейін қойып зерделеп, келесі шкаланы пайдалана отырып, әрбір көрсеткіш бойынша балаңызға баға беріңіз:

(+ +) - егер тұлғаның бағаланып отырған белгісі жақсы дамып, анық байқалып, жиі көрінетін болса;

(+) - белгі анық көрінгенімен, тұрақты байқалмаса;

(-) - бағаланып отырған белгіге қарама-қарсы белгі анық және жиі байқалады.

Бағаны жауап парағына қойыңыздар. Бірінші тұжырым бойынша бағаны жауап парағының бірінші ұяшығына, ал екіншіні екіншісіне және т.б қоясыз.Толтыру уақыты 10-15 минут.

Егер сіз бағалау үшін қажетті мағлұматты білмесеңіз, сәйкес ұяшықты бос қалдырыңыз. Баланың осы тұсын бақылауға алуға тырысыңыз. Ал әзірге ата-ана мектебінде осы көрсеткіш үшін "2" алдым деп есептей беріңіз.

1. 
   Логикалық тұжырым жасауға, абстрактілі түсініктерді пайдалануға қабілетті.
   
2. 
   Қалыптан тыс ойланып, көп жағдайда тосын, қайталанбас шешімдерді ұсынады.
   
3. 
   Жаңа білімдерді оңай игереді.
   
4. 
   Салған суретінде ұқсастық жоқ. Сюжет таңдауда ерекшелік танытады. Әдетте көптеген зат, адам және түрлі жағдаяттарды бейнелейді.
   
5. 
   Музыкалық сабақтарға үлкен қызуғышылық танытады.
   
6. 
   Әңгімелер мен өлеңдерді құрастырып, жазуды ұнатады.
   
7. 
   Түрлі кейіпке: адам, жануар және т.б. оңай енеді.
   
8. 
   Механизмдер мен машиналарға қызығады.
   
9. 
   Құрбылармен қарым- қатынас жасауда бастама танытады.
   
10. 
    Қуатты, көп қозғалысты қажет ететін бала деген әсер қалдырады.
    
11. 
    Жіктеп, даралауға үлкен қызығушылық пен асқан қабілет танытады.
    
12. 
    Жаңа талпыныстардан қорықпайды, әрдайым жаңа ойды сынақтан өткізуге ұмтылады.
    
13. 
    Естігенін және оқығанын қайталамай-ақ жылдам есте сақтайды, есте сақтауға тиіс нәрсеге көп уақыт жұмсамайды.
    
14. 
    Жақсы фильм көргенде, музыка тыңдағанда, таңғажайып мүсін, әдемі зат көргенде ойлы және ақылды кейіп танытады.
    
15. 
    Музыка ырғағы мен сипатына сезімталдықпен көңіл бөледі.
    
16. 
    Сюжет құрудан, дау-дамайды шешуге дейінгі көлемде әңгімені оңай құрастыра алады.
    
17. 
    Әртістік ойынға қызығушылық танытады .
    
18. 
    Бұзылған құралдарды оңай жөндеп, жаңа ойыншық, құрал жасау үшін ескі детальдарды пайдалана алады.
    
19. 
    Бейтаныс адамдардың арасында өзіне сенімділігін жоғалтпайды.
    
20. 
    Спорт ойындары мен жарыстарына қатынасқанды ұнатады.
    
21. 
    Өз ойын оңай жеткізеді, сөздік қоры мол.
    
22. 
    Түрлі заттарды таңдау мен пайдалануды шығармашыл (мысалы, ойыншық ретінде үй тұрмысындағы заттарды пайдалана алады).
    
23. 
    Өз қатарларынан жаңалықтар мен оқиғалар туралы ерте хабардар болады.
    
24. 
    Гүл, сурет, тас, марка және т.б. ерекше композиция жасауға бейім.
    
25. 
    Әнді жақсы орындайды.
    
26. 
    Әңгіме айтқанда сюжетті жақсы ұстанып, негізгі ойынан адаспайды.
    
27. 
    Басқа адамның кейпіне енгенде, дауыс ырғағын икемдеп, өзгертеді.
    
28. 
    Механизмнің бұзылу себебін анықтауды, сынықты жөндеу жолдарын іздеуді ұнатады.
    
29. 
    Балалармен және үлкендермен тез тіл табысады.
    
30. 
    Құрбылар арасындағы түрлі спорт ойындарында жиі жеңіске жетеді.
    
31. 
    Екі оқиға мен себеп-салдар арасындағы байланысты оңай табады.
    
32. 
    Өзі қызыққан нәрсеге бар болмысымен бойлауға бейім.
    
33. 
    Өз қатарларын оқудан бір немесе екі жыл алға басып озады, яғни қазіргі оқып жатқан сыныбынан да жоғары сыныпта оқуға лайық.
    
34. 
    Ойыншық, коллаж, сурет, ойын алаңында балалар үйшіктерінің құрылысында жаңа материалды пайдаланғанды ұнатады.
    
35. 
    Музыка аспабында ойнауға, билеу мен ән салуда бар күші мен сезімін салады.
    
36. 
    Оқиға туралы әңгімелегенде тек қажетті детальдарды, басты сипаттарын ғана ұстанып, қажетсізін қалдырып кетеді.
    
37. 
    Драмалық сипаттағы дау-дамайды түсіну мен салуда өз қабілетін танытады.
    
38. 
    Механизмдер сызбалары мен нобайын жасауды ұнатады.
    
39. 
    Басқа адамдардың іс-әрекетінің себеп-салдарын түсінеді. Аяқталмаған ойды тез түсінеді.
    
40. 
    Бала бақша мен сыныпта бәрінен жылдам жүгіреді.
    
41. 
    Ақыл-ойды көп қажет ететін күрделі мәселелерді шешуді ұнатады.
    
42. 
    Бір мәселені шешудің түрлі жолдарын қарастыра алады.
    
43. 
    Танымы жан-жақты, айқын.
    
44. 
    Бос уақытында ата-анасының нұсқауынсыз көркемдік қажеттілікке ие (үйді, киімді әсемдеу және т.б) суреттерді, мүсіндерді, композицияларды қуана-қуана салады әрі жасайды.
    
45. 
    Музыкалық жазбаларды ұнатады. Концерт немесе музыка тыңдауға болатын жерге барғанды ұнатады.
    
46. 
    Кейіпкерлердің эмоциялық жағдайын, сезімдері мен тебіреністерін жеткізе алатын сөздерді әңгімелеу барысында біледі.
    
47. 
    Сезімдерін ыммен, қозғалыспен жеткізуге бейім.
    
48. 
    Жаңадан жасалған машина, механизм, құралдар туралы журналдар мен мақалаларды оқығанды (біреу оқыса, тыңдағанды) ұнатады.
    
49. 
    Басқа балалардың ойыны мен жұмыстарына жиі басшылық жасайды.
    
50. 
    Жеңіл қозғалады. Қозғалыс үйлесімділігі жақсы.
    
51. 
    Байқампаз, құбылыстар мен оқиғаларды талдағанды ұнатады.
    
52. 
    Өз ойын ұсынып қоймай, басқалардікін де, өзінікін де өңдей алады.
    
53. 
    Өз құрбыларынан бір немесе екі жыл бұрын кітаптар, мақалалар, ғылыми басылымдарды оқиды.
    
54. 
    Өз сезімі мен көңіл күйін білдіру үшін сурет салып, мүсін жасауға көп бой ұрады.
    
55. 
    Қандай да бір музыкалық аспапта жақсы ойнайды.
    
56. 
    Оқиғаны түсінуде маңызды детальдарды әңгімелеу барысында жеткізе алады (өз құрбылары жеткізе алмайды), сондай-ақ әңгімелеп отырған оқиға желісінен адаспайды.
    
57. 
    Басқа адамдардың эмоциялық қобалжуын бір нәрсені асыра әңгімелегенде оятуға тырысады.
    
58. 
    Ғылыми оқиғалар, жаңалықтар туралы әңгімелегенді ұнатады және көп ой толғатады.
    
59. 
    Өз жасына лайық жауапкершілікті мойнына алуға бейім.
    
60. 
    Жорыққа шыққанды, ашық спорт алаңдарында ойнағанды ұнатады.
    
61. 
    Символдар, әріптер мен сөздерді есінде ұзақ сақтай алады.
    
62. 
    Өмірлік мәселелерді шешуде дәстүрден тыс жаңа шешімдерді сынап көруге қабілетті.
    
63. 
    Қорытынды мен жинақтаулар жасай алады.
    
64. 
    Ән айту мен музыкада өз сезімі мен көңіл- күйін білдіруге ұмтылады.
    
65. 
    Көпшілікке белгілі нәрсе туралы әңгімелегенде жаңа, ерекше өзгертулер қосып айтуға, қиялдауға бейім.
    
66. 
    Көлемді бейнелеу жасауда саз, ермексаз, қағазбен және желіммен жұмыс істегенді ұнатады.
    
67. 
    Оңай әсірелеп, эмоциялық қобалжулары мен сезімдерін оңай жеткізеді.
    
68. 
    Өз “жобаларын ” нобайлауға және жүзеге асыруға көп уақыт бөледі( ұшу аппараттары, автомашина, кеме модельдері).
    
69. 
    Басқа балалар онымен ойын ойнағанда және тапсырмалар орындағанда әріптес болғанын қалайды.
    
70. 
    Бос уақытын қозғалыс ойындарына (хоккей, баскетбол, футбол және т.б.) жұмсағанды ұнатады.
    
71. 
    Қызығушылық аясы кең, заттың шығу тегі мен қызметі туралы сұрақтарды көп қояды.
    
72. 
    Немен айналысса да, өнімшіл (сурет салу, оқиға құрастыру, нобайлау және т.б.), түрлі ойлар мен шешімдер ұсынуға қабілетті.
    
73. 
    Бос уақытында көркем әдебиеттерді оқымай (ертегі, детектив және т.б.), ғылыми –танымал басылымдарды (балалар энциклопедиясы мен анықтамалар) оқығанды ұнатады.
    
74. 
    Өнер шығармаларына өз бағасын бере алады, сурет, ойыншық, мүсіндерінде өзіне ұнаған нәрсені бейнелеуге тырысады.
    
75. 
    Өзіндік, ерекше әуендер ойлап табады.
    
76. 
    Өз әңгімелерінде кейіпкерлерін тірілте отырып, олардың мінезін, сезімдері мен көңіл-күйлерін жеткізе алады.
    
77. 
    Ойын әсірелеуді ұнатады.
    
78. 
    Компьютерді оңай әрі тез игереді.
    
79. 
    Нандыру қасиетіне ие, өз ойына басқаларды сендіре алу қабілеті бар.
    
80. 
    Құрдастарына қарағанда дене бітімі жағынан төзімді.
    

Тігінен қосу және алу таңбаларын санап шығыңыз (олар өзара қысқарады). Санақ нәтижесін бағана соңына жазыңыз. Алынған ұпай жиынтығы сіздің бала бойындағы мынадай дарындардың даму деңгейіне берген бағаңызды сипаттайды:

• 
  Танымдық
  
• 
  Шығармашылық
  
• 
  Академиялық (ғылыми)
  
• 
  Көркем-бейнелеу
  
• 
  Музыкалық
  
• 
  Әдеби
  
• 
  Әртістік
  
• 
  Психологиялық
  
• 
  Көшбасшылық (лидерлік)
  
• 
  Спорттық
  

(Жалпы сипаттама)

Әдістемені автор ата-аналарға арнап дайындаған (мұғалімдер де пайдаланса болады). Оның міндеті - баланың жалпы дарындылығын ата-анасына бағалату. Әдістеме мамандарға арналған әдістеме жинақтарына қосымша ретінде қарастырылуы керек (психолог және педагогтар).

Нұсқау.

Сізге дарынды балалар бойындағы тоғыз сипаттың қалыптасу деңгейін бағалау ұсынылып отыр. Оларды тиянақты қарап шығып, төмендегі шкалана пайдалана отырып, әрбір көрсеткіш бойынша балаңызға баға беріп шығыңыз:

5- тұлғаның бағаланып отырған сипаты жақсы, анық байқалады да, түрлі іс-әрекет барысы мен мінез-құлқынан жиі көрініс табады:

4- Қарастырылып отырған сипат айтарлықтай анық байқалған, бірақ тұрақты көріне бермейді, дегенмен оған қарама-қарсы қасиет те жиі байқала бермейді:

3- Тұлғаның бағаланып отырған сипаты мен оған қарама-қарсы қасиет анық емес, сирек байқалады да, бір-бірімен бірдей теңдікте көрініс табады:

2- Бағаланып отырған сипатқа қарама-қарсы қасиет неғұрлым нақты әрі жиі байқалады:

1- Бағаланып жатқан сипатқа қарам-қарсы қасиет нақты әрі жиі байқалады да, мінез-құлық пен барлық іс-әрекет барысында да көрініп отырады:

0- Бұл қасиетті бағалау үшін еш мәлімет жоқ.

Ой өрістік ынталану мен жаңалыққа құмарлық әдетте танымпаздық деп аталады. Бала дарынды болған сайын, оның жаңа, белгісіз нәрсені танып-білуге деген ұмтылысы да арта түседі. Жаңа ақпаратты, жаңа білімді игеру көп сұрақтар қою және тынымсыз зерттеушілік белсенділіктен көрініс табады (ойыншықтарды шашып-жинау, зат, өсімдік, адам іс-әрекеті, жануарлар және т.б. құрылымын зерттеу).

“Танып білу әдетте қарапайым, күнделікті нәрселерге таңданыстан басталады” (Платон) Өзгелерге қарапайым, күнделікті болып көрінген нәрседен мәселе туындату - шығармашыл адамға тән маңызды сипаттама болып табылады. Оларға мәселені табу, сұрақ қою сияқты қабілеттер де тән. Болжау жасауға қабілеттілік-мәселенің шешілуіне алдын ала көрегендік жасау, іс әрекетті жүзеге асырмас бұрын мүмкін болатын салдарын алдын ала болжау. Оқу мәселелерін шешуде ғана емес, сондай-ақ нақты өмірдің түрлі көріністерінде байқалады. (яғни уақытқа байланысты салдарға болжау жасау, салыстырмалы, қарапайым жағдаяттардан бастап, әлеуметтік құбылыстарды дамытудың мүмкін болатын болжауларына дейін).

Мол сөздік қоры – баланың ақыл-ой қабілеттерін дамытудың нәтижесі мен белгілері. Сөйлеуде падаланған сөз санымен ғана емес, сондай-ақ дарынды балаларға тән күрделі синтаксистік құрылымдарды жасай алу, өздері енгізген жаңа сөздерді қолдану немесе ойындағы жағдаяттарды сипаттайтын жаңа сөздер ойлап табу.

Ең алдымен, сын тұрғысынан ойлау. Тек өзінің ғана емес, сондай-ақ өзге адамдардың ойы мен іс-әрекетін түсіну мүмкіндігі . Проблемалық мәселелерді, адамдар қылығы, құбылыстар мен жағдаяттардың шешілуін шынайы сипаттай алу қабілетімен сипатталады.

Түрлі іс-әрекет пен мәселелерді шешуде тосын, жаңа жолдарды таба алу қабілеттілігі. Бала мінез-құлқында, ойындар мен түрлі іс-әрекет барысында көрінеді.

Құбылыстар мен жағдаяттарды, процестерді жіктей алу, талдау және синтездеу қабілеті, өз ойын анық жеткізе алуы. Түсінік қалыптастыру мен өз ойын жеткізе алу қабілетімен сипатталады.

Алға қойған мақсатқа талмай ұмтылу, кедергілерге қарамай іс-әрекет барысында өз мүмкіндіктерін жинақтай алу қабілеті. Баланың барлық іс-әрекеті мен мінез-құлқынан байқалады. Өз қызметінің нәтижесінде талап қоюшылық.

Өз іс-әрекетінің түпкі өніміне, жоғары талаптарға жеткізуге ұмтылыс. Бала өзі істеп жатқан жұмысын жоғары деңгейде орындамайынша тыным таппайтындығымен сипатталады.

(Бағаларды кестеге енгізіңіз. Әрине бағалар баланы жақсы білетін басқа үлкен кісілер бағасымен салыстырылып, қорытылып қойылғаны дұрыс.)

1. Қалампыр сөзі беріледі. Осы сөздегі әріптерді пайдаланып барынша көп сөз құру қажет (уақыты 3-минут). Сөз құрауда бір әріпті екі рет қайталауға болмайды. Тапсырма бөлек парақпен беріледі және оған оқушы өз сөздерін жазады. Қабілеттің жоғары деңгейде дамуы-9 және одан көп сөз. Орташа деңгей-7,8 сөз. Төменгі деңгей-6 және одан аз сөз.

2. Балаларға төменгі әріптерден басталған бес сөзі бар, мүмкіндігінше көп сөйлем құру тапсырылады.

Қ-Б-С-А-Т

Сөйлемдерді құрылымдау икемділігін бағалау үшін дұрыс құрылған сөйлемдердің саны есептеледі. Сөйлемнің мазмұны болуы тиіс, сөйлемдегі сөздер байланыстырушы жалғаулар мен сөйлем мүшелері бойынша дұрыс жазылуы тиіс. Басқа сөздер қосуға болмайды. Толтыру уақыты - 5 минут.

3. Мына үш жаңылтпаштан біреуін таңдап, жылдам айтып шығу керек (ауызша)

3. 
   Қарға,қарға,қарғалар. Қар үстінде жорғалар.
   
4. 
   Көк базарда бәрі бар. Барып бәрің бәрін ал.
   
5. 
   Шалғышы шалғы алды. Шаңғышы шаңғы алды.
   

Жылдам, анық-2 ұпай. Қателерімен-1 ұпай.

Сіз төменгі жағдаяттарда ұсынылған жауаптардың қайсысын таңдар едіңіз? (жауап символы карточкаға толтырылады).

1. 
   Егер мен балалар қалашығын салсам, онда:
   

Ә) қаланы ұсынылған типтік жоба бойынша салар едім-0

Б) қаланы кино, журнал, кітаптан көргенімдей етіп салар едім-1

2. 
   Егер мен достарымды туған күн кешіне шақырсам, онда:
   

Ә) оларға уақытын айтып, ата-анама үмітімді артамын-0

Б) қонақтарға тағам дайындауға көмек тесемін-1

3. 
   Сабақ үстінде мұғалім қойған сұраққа мен мынадай жауап таңдаймын.
   

Ә) күрделі-1

Б) мүлдем жаңа-2

4. 
   Мен бір нәрсеге қатты таңырқасам, онда:
   

Ә) таңырқаған нысанымды қызықтап отырамын-1

Б) қанағаттушылық сезімде боламын-0

5. 
   Сүйікті пәнім бойынша зерттеу жұмысын жүргізетін болсам, онда:
   

Б) оңай материалдар таңдауға тырысамын – 1

В) мұғалімнің көмегіне сүйенемін – 0

6. 
   Мен үшін қарым-қатынас жасауда ең бастысы:
   

Б) қиыншылықтарым туралы достарыммен бөлісу – 1

В) жай уақыт өткізу – 0

7. 
   Мен ғалым болсам, :
   

Б) көптеген тиімді кітаптар жазар едім – 1

В) адамзатқа пайдалы жаңалықтар ашар едім – 2

8. 
   Орман ішінде алдыңыздан кездескен үш сүрлеудің қайсысын таңдар едіңіз:
   

Б) таныстарыңыз айтып бергенін – 1

В) белгісізін – 2

9. 
   Мен мектепте былай болса деп ойлаймын:
   

Б) бәрі ынтымақты болса – 0

В) көп жаңалық білсем – 2
3 бөлім

Ұлылардың пікірімен келісесіз бе?

Жауаптар: А) толық келісемін – 0

Б) келіспеймін – 2

В) пікірді бағалауға дайын емеспін – 1

1. «Идеяны идея ғана бүлдіреді» (О.Балзак)

2. «Адамның ақыл-ойы жұдырығынан күштірек» (Ф.Рабле)

3. «Қабілеттер де бұлшық ет сияқты шыңдалуда өседі» (И.Тимирязев)

4. «Ақымақтар мен өлген адамдар ғана өз пікірін өзгертпейді» (Д.Оруэлл)

5. «Етікші бәліш пісіріп, наубай етік тіге бастаса, жақсылық болмайды» (И.Крылов)

6. «Қорыққан адамына жағымпазданады» (А.Чехов)

7. «Ахихат толық ашылмайтын жағдайда сөзбен батыл болу оңай» (Р.Тагор)

8. «Әркімнің болмасын, өз сенімін жүзеге асыруда жеткілікті күші болады» (В.Гете)

9. «Адамдардың алдында ұялу – жақсы сезім, алайда өзіңнен ұялу ең жақсысы» (Л.Толстой)

10. «Көп адамдарға бақыт сыйлайтын адамдар - ең бақытты жандар» (Д.Дидро)

11. «Ойдың әлсіздігі ойдың күшіне сенімсіздіктен туындайды» (В.Белинский)

1. 
   жаңалықты сезіну мен үшін жағымды.
   
2. 
   шындығында болмайтын нәрселерді мен елестете аламын.
   
3. 
   қиын жағдаятқа тез бейімделемін.
   
4. 
   шығармашылық шабытты жиі сезінемін.
   
5. 
   бірнәрсеге деген құмарлығымды дәлелдеп бере аламын.
   
6. 
   маған ерекше идеялар жиі келеді.
   
7. 
   күрделі тапсырмалардың негізгісі мен тұрлаусызын ажырата аламын.
   
8. 
   айналамдағылардың менің еңбегімді бағалағанын есту – мен үшін қуаныш.
   
9. 
   өз сәтсіздіктерімнің себептерін анықтауды үйрендім.
   
10. 
    мектептегі оқу материалы менің танымдық қажеттілігімді көп жағдайда қанағаттандырмайды.
    
11. 
    мен өз мүмкіндіктерім мен қабілеттеріме сенемін.
    

№1 тапсырмалар жинағының түсініктемесі мен мысалдары

Мысалы:

а) жағдай, ә) ерлік, б) өмірбаян, в) кітап, г) жазушы

Дұрыс жауабы өмірбаян сөзі, сондықтан «б» әрпін белгілеу керек.

«Жағымсыз» сөзіне қарама-қайшы сөз ...?

А) сәтсіз, ә) даулы, б) маңызды, в) кездейсоқ, г) жағымды.

Дұрыс жауабы жағымды сөзі, сондықтан «г» әрпін белгілеу керек.

1. 
   Адам есімі мен әке аттарының алғашқы әріптері ....... аталады.
   

2. 
   Гуманистік – ол .......
   

3. Табиғат пен қоғамға көзқарастың жүйесі деп - ........

А. Арман Ә. Баға Б. Дүниетану В. Ой өрісі Г. Иллюзия

4. Демократия мен ......... сөздері мағынасы жағынан бірдей.

А. Анархия Ә. Абсолютизм (шексіз билік) Б. Халық өкіметі В. әулет Г. Тап

5. Малдың ең жақсы тұқымын, өсімдіктердің ең жақсы сорттарын шығаратын ғылым ........

А. Бионика Ә. Химия Б. Селекция В. өсімдіктану Г. Физиология

6. Кітаптың, дәрістің, баяндаманың мазмұнын білдіретін қысқа жазба - .......

А. Абзац Ә. Цитат Б. Тарау В. Үзінді Г. Конспект

7. Көп оқығандық, терең білу – ол .....

А. Интеллектілік Ә. Іс-тәжірибелік Б. Эрудиция В. Талант Г. Дарын

8. Қоршаған ортаға, айналадағы тіршілікке қызығудың жоқтығы – ол .....

А. Рационалдық Ә.енжарлық Б. Сақтық В.қарама-қайшылық Г.мейірімсіздік

9. Адам өмірі мен іс-әрекетін бағалаушы заңдар жинағы – ол ......

А. Қарар Ә.қаулы,Б. Салт-дәстүр,В. Кодекс,Г.жоба

10. «Екіжүзді» ұғымына қарама-қайшы келетін – ол ......

А. Адал Ә.қарама-қайшы Б.жалған В. әдепті Г. Батыл

11. Пікірталас адамдардың өзара келісімімен аяқталса, онда ол ...... туралы?

А. Компромисс (ымыра) Ә.қарым-қатынас Б.бірлестік В.келіссөз Г.қарама-қайшылық

12. Этика – ол ....... туралы ілім.

А. Психика Ә.мораль Б. Табиғат В.қоғам Г. өнер

13. «ұқсас» деген ұғымға қарама-қарсы сөз – ол .......

А. Тепе-тең Ә.жалғыз Б.өтімді В.әр түрлі Г. оқшауланған

14. Бодандықтан азаттану, құқықтың теңелуі – бұл ......

А. Теңқұқықтық Ә. Демократия Б. Тәуелсіздік В. Көтеріліс Г.анархия

15. Оппозиция – бұл.......

А.қарсы әрекет Ә.келісім Б. Пікір В.саясат Г. шешім

16. Цивилизация – бұл ....

А. Формация Ә.ескілік Б.өндірістік В.мәдениет Г.қарым-қатынас

17. «Алдыңғы қатарлылық» сөзіне мағынасы сәйкес .....

А. Ойлап табу Ә.идея Б.таңдау В.біріншілік Г.басқару

18. Коалиция – ол .....

А. Бәсекелестік Ә.саясат Б.жауласу В.үзілу Г.бірлестік

19. Альтруизм мен ....... сөздері мағынасы жағынан бірдей.

А. Адамды сүю Ә.өзара қатынас Б. әдептілік В. Эгоизм Г.адамгершілік

20. Өркениетке шүбалана қарайтын адам .......

А.демократ Ә.радикал Б. Консерватор В.либерал Г. анархист
№2 тапсырмалар жинағының түсініктемесі мен мысалдары

Іс-қағаздың сол шетіндегі сөзге берілетін төрт сөздің біреуінен мағынасы жағынан бірдей, синоним сөзді тауып, белгілеу керек. Бір ғана сөзді таңдауға болады.

Мысалы:

Ғасыр – а) тарих, ә) жүзжылдық, б) оқиға, в) прогресс,

Дұрыс жауабы – жүзжылдық, сондықтан «ә» әрпі белгіленеді.
№2А тапсырмалар жинағы

1. Прогресшіл – а)білікті, ә) алдыңғы, б) оңтайлы, в) артта қалған

2. Жою - а) қол қою, ә) алып тастау, б) хабар, в) кейінге қалдыру

3. Идеал - а) қиял, ә) келешек, б) даналық, в) мұрат

4. Аргумент - а) дәлел, ә) келісушілік, б) талас, в) фраза

5. Миф - а) ескілік, ә) шығармашылық, б) аңыз, в) ғылым

6. Биморальді - а) тұрақты, ә) қиын, б) азғын, в) адамгершіліксіз

7. Талдау - а) фактілер, ә) ажырату, б) сын, в) білу

8. Эталон - а) көшірме, ә) форма, б) негіз, в) үлгі

9. Сфералық - а) сопақша, ә) шар тәрізді, б) бос, в) көлемді

10. Әлеуметтік - а) сүйкімді, ә) ерікті, б) жоспарланған, в) қоғамдық

11. Гравитация - а) тартылыс, ә) сергу, б) салмақсыздық, в) көтеру

12. Сентиментальді - а) ақынжанды, ә) сезімтал, б) қуанышты, в) қызық

13. Экспорт - а) сату, ә) тауар, б) шетке шығару, в) сауда

14. Нәтижелі - а) қажетті, ә) әрекетті, б) батыл, в) ерекше

15. Мораль - а) әдеп, ә) даму, б) қабілет, в) құқық

16. Модификациялау - а) жұмыс істеу, ә) байқау, б) оқып білу, в) түрді өзгерту

17. Радикалды - а) түбірлі, ә) жауапты, б) ақырғы, в) артта қалған

18. Негативті - а)жолы болмайтын, ә) жалған, б) жағымсыз, в) абайсыз

19. Субьективтік - а) қысқа, ә) қоғамдық, б) дербес, в)тұйық

20. Аграрлы - а) жергілікті, ә) шаруашылыққа пысық, б) жердікі, в) шаруашыл

№3 тапсырмалар жинағының түсіндірмелері мен мысалдары

Сізге үш сөз беріледі. Бірінші сөз бен екінші сөздің арасында белгілі байланыс бар. Үшінші сөз бен бес сөздің ішіндегі таңдауға берілген біреуінің арасындағы сондай ұқсастығы, байланысы бар сөзді тауып белгілеу керек.

Мысалы:

а) аэропорт, ә) ұшу, б) конструктор, в) жанар май, г) жойғыш ұшақ

Дұрыс жауабы: конструктор сөзі, сондықтан «б» әрпін белгілейміз.

Жақсылық: жамандық – күн: ?

а)күн, ә) түн, б)апта, в) сәрсенбі, г) тәулік
№3А тапсырмалар жинағы

1. етістік: жіктеу – зат есім:

а) өзгерту, ә) оқу-ағарту, б) қолдану, в) септеу, г)жазу

2. суық: ыстық – қозғалыс:

а) инерция,ә)тыныштық, б) молекула, в)өзара әрекет, г) жылдам

3. Колумб: саяхатшы – жер сілкіну:

а) алғаш ашқан, ә) таулардың пайда болуы, б) вулкандардың атылуы, в) құрбандық, г) табиғат құбылысы

4. қосылғыш: қосынды сан – көбейткіш:

а) айырымы, ә) бөлгіш, б) шығарма, в) көбейту, г) сан

5. құл иеленуші: буржуй – құл:

а) қоғам құрылысы, ә) буржуазия, б) құл иеленушілер, в) жалдамалы жұмыскерлер, г) тұтқын

6. Папортник: спора – қарағай:

а) бүршік, ә) ине, б) өсімдік, в) ұрық, г)шырша

7. тақпақ: поэзия - әңгіме:

а) кітап, ә) жазушы, б) повесть, в) сөйлем; г) проза

8. тау: биіктік – климат:

а)рельеф, ә) температура, б) табиғат, в) географиялық ендік, г) өсімдіктану

9. өсімдік: өсімдік сабағы – жасуша:

а) ядро, ә)хромасома, б) белок, в) фермент, г)бөліну

10. байлық: кедейлік – крепостнойлық тәуелділік:

а) крепостной шаруа, ә) жеке еркіндік, б) теңсіздік, в) жеке меншік, г)феодалдық құрылыс

11. старт: финиш – пролог:

а) басы, ә)кіріспе, б) шарықтау шегі, в) әрекет, г) эпилог

12. найзағай: жарық – тартылыс құбылыс:

а) тас,ә) қозғалыс, б) тартылыс күші, в) салмақ, г)жер

13. алғашқы қауымдық құрылыс: құл иеленушіліктің қоғамдық құрылысы – құл иеленушіліктің қоғамдық құрылысы:

а) социализм, ә) капитализм, б) құл иеленушілер, в) мемлекет, г) феодализм

14. роман: тарау – тақпақ:

а) поэма, ә) ұйқас, б) шумақ, в) ырғақ, г) жанр

15. жылу: тіршіліктің іс-әрекеті – оттегі:

а) газ, ә) су, б) өсімдік, в) даму, г) тыныс алу

16. фигура: үшбұрыш – заттың күйі:

а) сұйықтық, ә) қозғалыс, б) температура, в) су, г) молекула

18. атмосфералық қысымның төмендеуі: жауын-шашын – антициклон:

а) ашық ауа райы, ә) дауыл, б) климат, в) дымқылдық, г) метео қызмет

19. тік бұрыш: жазықтық – куб:

а) кеңістік, ә) қыр, б) биіктік, в) үшбұрыш, г) қабырға

20. Соғыс: өлім – жекеменшік:

а) феодалдар, ә) капитализм, б) теңсіздік, в) құлдар, г) басы байлы шаруа

21. алым: сан – етістік:

а)жүру, ә) әрекет, б) есімше, в) сөз табы, г)жіктеу

22. солтүстік: оңтүстік – жауын-шашын:

а) қуаң дала, ә) полюс, б) жаңбыр, в) құрғақшылық, г) климат

23. Диаметр: радиус – шеңбер:

а) доға, ә) сегмент, б) кесінді, в) сызық, г) шеңбер алаңы

24. эпителий: ткань – қолқа:

а) жүрек, ә) ішкі мүше, б) күре тамыр, в) тамыр, г) қан

25. балға: қағу – генератор:

а) жалғастыру, ә) жасап шығару, б) қосу, в) өзгерту, г) қыздыру

№ 4 тапсырмалар жинағының түсініктемесі мен мысалдары

Сізге бес сөз берілген. Олардың төртеуі жалпы бір ерекше қасиетпен бірлескен. Бес сөздің ішіндегі біреуінің мағынасы бөлек. Сол артық сөзді табу керек. Мысалы:

а) тарелка, ә) кесе, б) стол, в) қазан, г) шәугім

Бірінші, екінші, төртінші және бесінші сөздер ыдыс-аяқты білдіреді. Ал үшінші сөз – жихаз, сондықтан «б» әрпін белгілейміз.

а) жүру, ә) секіру, б) билеу, в) отыру, г) жүгіру

Төрт сөз қозғалыс жағдайын, ал отыру сөзі тыныштықты білдіреді.

№4А тапсырмалар жинағы

1. а) қосымша, ә) көсемше сөз, б) жұрнақ, в) жалғау, г) түбір

2. а) түзу, ә) ромб, б) тік төртбұрыш, в) шаршы, г) үшбұрыш

3. а)барометр, ә) желбаққыш, б) термометр, в) компас, г) азимут

4. а) құлиеленуші, ә) құл, б) шаруа, в) жұмысшы, г) қолөнерші

5. а) мақал, ә) өлең шумағы, б) поэма, в) әңгіме, г) повесть

6. а) цитоплазма, ә) қоректену, б) өсу, в) тітіркендіргіштік, г) көбею

7. а) жаңбыр, ә) қар, б) жауын-шашын, в) қырау, г) бұршақ

8. а) үшбұрыш, ә) кесінді, б) ұзындық, в) шаршы, г) дөңгелек

9. а) әсем көрініс, ә) өрнек, б) икона, в) фреска, г) бояу жаққыш

10. а) очерк, ә) роман, б) әңгіме, в) сюжет, г) повесть

11. а) параллель, ә) карта, б) меридиан, в) экватор, г) полюс

12. а) әдебиет, ә)ғылым, б) кескіндеме суреттер, в) сәулетшілік, г) көркем өнер

13. а) ұзындық, ә) метр, б) масса, в) көлем, г) жылдамдық

14. а) көмірқышқыл газы, ә) жарық, б) су, в) крахмал, г) хлорофил

15. а) пролог, ә) шарықтау шегі, б) хабар, в) түйін, г) эпилог

16. а) жылдамдық, ә) тербелу, б) күш, в) салмақ, г) тығыздық

17. а) Куба, ә) Жапон, б) Вьетнам, в) Ұлыбритания, г) Исландия

18. а) тауар, ә) қала, б) жәрмеңке, в) табиғи шаруашылық, г) ақша

19. а) суреттеп жазу, ә) салыстыру, б) мінездеме, в) ертегі, г) астарлы сөз

20. а) қолқа, ә) күретамыр, б) жүрек, в)күре жол, г) капилляр

№5 тапсырмалар жинағының түсініктемесі мен мысалдары

Сізге екі сөз беріледі. Олардың арасындағы ортақ түсінікті табу керек. Екі түсінікке байланысты жалпы қасиетті әр жағдайда іздеу қажет. Жауабыңызды берілген қос сөздің қасына жазыңыз.

Мысалы:

Шырша-қарағай

Дұрыс жауабы: қылқан жапырақтылар.
№ 5А тапсырмалар жинағы

1. 
   азия-африка
   
2. 
   өсімдіктану-жануартану
   
3. 
   феодализм-капитализм
   
4. 
   ертегі-жырау
   
5. 
   газ-сұйықтық
   
6. 
   жүрек-күре жол
   
7. 
   копенгаген-манагуа
   
8. 
   атом-молекула
   
9. 
   майлар-белоктар
   
10. 
    ғылым-өнер
    
11. 
    байсалды-ержүрек
    
12. 
    ампер-вольт
    
13. 
    канал-бөгет
    
14. 
    өрнек-икона
    
15. 
    бұлттылық-жауын-шашын
    
16. 
    қосынды-көбейтінді
    
17. 
    астарлы-суреттеп жазу
    
18. 
    классицизм-реализм
    
19. 
    цунами-дауыл
    

№ 6 тапсырмалар жинағының түсініктемесі мен мысалдары

Сізге белгілі ережемен сан қатары берілген. Сіздің мақсатыңыз – берілген қатардағы келесі орналасатын санды тауып анықтау.

Әр қатар өз ережесімен құрылған. Кей тапсырмаларды дұрыс табу үшін сіз көбейту, бөлу, т.б. амалдарды қолдануыңыз керек.

Мысалы: 2 4 6 8 ....

Осы қатардағы келесі сан 2-ге үлкен болуы керек, сондықтан келесі сан 10 болады.

7 10 8 11 9 12 ....

Осы қатардағы кезектесіп 2-ні алып, 3-ті қосу керек. Келесі сан 10 болуы керек.

Аты-жөні --------------

Күні---------------------

Мектебі ----------------

СУБТЕСТІЛЕРДІ орындауға берілетін уақыт:

1. 
   субтест – 8 минут;
   
2. 
   субтест -4 минут;
   
3. 
   субтест -10 минут;
   
4. 
   субтест -7 минут;
   
5. 
   субтест -8 минут;
   
6. 
   субтест -7 минут;
   

ТЕСТІНІҢ дұрыс жауаптары