Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

4 -Т А Р А У
МОТИВАЦИЯЛЬЩ ПРОЦЕСТЕР
0 з беттнше немесе бакылай отырып б ш м алу жэне Y^peHreH эрекетп icKe асыруга 
эсер ететш мацызды факторларга бакылаушынын максатын, кYтeтiн нэтижeлepдi, 
кундылыктарды жэне езiндiк тиiмдiлiктi жаткызуга болады. Бул бeлiмдe алгашкы 
Yшeуi, ал кeлeсi бeлiмдe eзiндiк тиiмдiлiк камтылады.
Максаттар
Адам эрекеттнщ кандай да бip сырткы эсepсiз узак мepзiмгe жалгасуы онын алды- 
на койган максаты мен жетютЫн ез бeтiншe багалай алуына байланысты. Максат 
адамнын алдына койган мшдетл мен эрекеттщ санын, сапасын жэне орын алу жыл- 
дамдыгын бiлдipeдi (Locke & Latham, 1990, 2002; Locke, Shaw, Saari, & Latham, 1981). 
Мацсатты аныцтау
сондай-ак эрекетп iскe асыруга кажетп стандарт пен мшдетп 
аныктауды да камтиды. Адамдар максаттарын ездepi аныктайды немесе оларга баска 
адамдар (ата-аналар, муFалiмдep, жeтeкшiлep) кемектесе алады.
Максат угымы Толмэннiн (1932, 1942, 1951, 1959) максатка нeгiздeлгeн теория- 
сынын 
(purposive behaviorism)
н еп зп зерттеу нысаны болды. Онын экспepимeнттepi 
Торндайк пен Скиннердщ экспepимeнттepiнe уксас eдi (3-тарау), сeбeбi олар тYpлi 
орта жагдайында тiтipкeндipгiшкe бepiлeтiн жауаппен байланысты болатын. Алайда 
Толмэн рефлекс теориясы авторларынын «мшез-кулык - бipнeшe тiтipкeндipгiш пен 
жауаптын байланысы» деген кезкарасымен кeлiспeдi. Ол б ш м алу тiтipкeндipгiшкe 
бepiлeтiн жауапты ныгайтып кана коймайтынымен кeлiсe отырып, максатка непздел- 
ген мiнeз-кулык бipiздiлiгiнe, ягни молярлык мiнeз-кулыкка 
(molar behavior)
кещл 
белу кажeттiгiн eскepттi.
Толмэн (1932) теориясынын «максатка непзделген» а с п ек та ретшде онын «мь 
нез-кулык максатка багытталган» деген кезкарасын айтуга болады. Крршаган ор- 
тадагы тiтipкeндipгiштep (мысалы, нысандар, багыттар) - максатка жету жолдары. 
Оларды жеке-дара зерттеуге болмайды. Кepiсiншe, адамдар неге бeлгiлi бip эрекет- 
пен айналысатынын тYсiну Yшiн мiнeз-кулык бipiздiлiгiн толыгымен зерттеген жен. 
Мандайалды университетке окуга тYCкiсi келетш жогары сынып окушылары сабак- 
ка Yлкeн ынтамен дайындалады. Алайда зерттеушшер окуга гана кещл белу аркы- 
лы мiнeз-кулыктын нeгiзгi максатын назардан тыс калдырады. Оку кеpсeткiшiнe 
бола (ягни жогары багалар) бeкiту ездepi Yшiн элдекашан жолга кайылган окушылар 
окуга аса кеп кенiл белмейдг Кepiсiншe, олар Yшiн оку немесе б ш м алу - максатка 
(мысалы, Yйpeну, жогары бага алу) жету тэс ш гана, ал бул, ез кезепнде, университет­
ке кабылдану ыктималдыгын арттырады.
Толмэн езiнiн «максатка непзделген» деген угымды колдануынын объeктивтi 
сeбeбi бар деп кеpсeтeдi. Адамдар мен жануарлардын мiнeз-кулкы максатка багыт­
талган. Олар кездеген максаты «бар» жэне оган кол жетшзу жолдарын аныктап алган 
адамдай эрекет eтeдi. Осыган байланысты, Толмэн тiтipкeндipгiш-жауап байланысын 
гана талкыламай, онын нeгiзi болып табылатын танымдык механизмдерге де ерекше 
кещл беледг
Элеуметпк танымдык теория «максат - жетюпкке, езiндiк тиiмдiлiккe жэне езш- 
дiк багалауга тигiзeтiн эсерш н кемeгiмeн Yйpeну мен эрекет етудщ тиiмдiлiгiн артты­
рады» деп eсeптeйдi (Bandura, 1988, 1997; Locke & Latham, 1990, 2002; Schunk, 1990). 
Непзшен, адам максатына жету Yшiн 
талпыныс
жасап кеpуi керек, сeбeбi талпыныс

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: