Демина Н. Ф., Омарова Ж. М. Физикадан олимпиадалық есептерді шығару әдістемесі
жүктеу/скачать 1,08 Mb.
|
Demina-N-F-Fizikadan-olimpiadalyk-esepterdi-shygaru-edistemesi
|
Есеп 21. Көлбеу бұрыштан көкжиекке жедел қозғалып келе жатқан доптың көлбеу науадағы тәуелділігін анықтау. Материалдар мен жабдықтар: муфтасы бар штатив; ойпат; доп; өлшеу лентасы; көшірме қағаз; құлдырауы (жүкпен жіп), қағаз; түйме. Шешімі: Штативке жеткілікті жоғарлықта көлденең бұрыштарына науаны бекітеміз. Отвес және рулетка көмегімен sinα анықтап алуымыз мүмкін. Науаның ұзындығын өлшеу (жүрген жол) және доптың жылдамдығын есептеу арқылы жылдамдықты анықтаймыз. Ол үшін доптың ұстанымын білу жеткілікті, көшірме қағаз арқылы үстелге соққы берілген кездегі доптың ұстанымын көшіріп аламыз. Бұрыш мәніне жеткеннен кейін әрине доптың сырғанауының тәуелділігінің өзгерістері қажет етеді. Есеп 22. Атмосфералық қысымы және бөлме температурасында су бу қысымы белгілі болса, t= 60 °C температура кезінде судың бу қысымын анықтау. Материалдар мен жабдықтар: ыстық суы бар ыдыс, бөлме температурасындағы суы бар ыдыс, түтік, тесілген құбыр, термометр, сызғыш. Шешімі:
Түтікті ыстық су мен шайып, қақпағы бар контейнерге төмен қаратып қоямыз. Біраз уақыт күткеннен кейін, біз температурасы t= 60 °C кезінде қаныққан будың пайда болғаның көреміз. Содан кейін, түтікті ыстық судан алып тастау арқылы, оны бөлме температурасында контейнерге төңкеріп орналастырамыз. Біраз уақыт өткен соң бөлмеде түтіктен қаныққан бу температурасы жүреді. Содан кейін газ түтіктің ұзындығының бір бөлігін алады h1 , қалаған қысымды мына формула бойынша табуға болады: P2 = P0 (1- (T2 / T1) (h / l)) + (T2 / T1) (h / l) P1 мұндағы P0 - атмосфералық қысым, P1 - бөлме температурасы, Т2= 333 К бу қысымы, T1 - абсолюттік бөлме температурасы, l- құбырлар ұзындығы (T1 және T2 термометр арқылы анықталады, ал h, l-ұзындығы сызғышпен өлшенеді. Есеп 23. Жердің магнит өрісі көкжиекке φ ≈ 65° бұрышпен бағытталған В≈4,1 105 , магниттік индукцияның орталық желісінде l = 30 см қашықтықтағы магниттік өрісін табу. Есептеулерде біз φ ≈ 60° деп болжауға болады. Құрал-жабдықтар: магнит; 40-50 см ұзындықта сызғыш, компас. Шешім:
В0=В·сosφ (1) 54-ші суретте көрсетілгендей В0 – жердің көлденең көкжиекте орналасқаның көрсетеді. Магнит осіне компасты «Солтүстік-Оңтүстік» бағытта арақашықтықтары l=30 см перпендикуляр болатындай етіп орналастырамыз. Бұл жағдайда, көрсеткіш α бұрышы бойында қабылданбайды. Сурет 55 сүйенсек бұл:
(2) және (1) мынадай:
(2) және (3) арасындағы биіктігі - магнит өрісінің қажетті индукциясы. Есеп 24. а. Төмен вольтты электр көзін 4 – 9 В пайдалану, неон шамының Uқоз кернеуін анықтау. б. Неондық шамның кернеуінің абсолюттік қателігінің өлшемін бағалаңыз. Жабдықтар мен материалдар: (MH-4, MH-3, MH-6 және т.б.) неон шамы; жалғағыш сымдар, тұрақты ток көзі 4-9 В (Крон, Корунд, Радуга және басқалар.) конденсаторлар 0,2-1.0 мкФ (15-20 дана). Шешімі:
56-ші суретте көрсетілгендей электр тізбегін құру. Үлгіге сәйкес сол типті конденсаторлар батареясын зарядтау үшін, ток көзі және сымдардың полюстерін қосыңыз. Сымның бос ұшын, неон шамына қосып ары қарай 1,2,3,4 нүктелеріне жалғаңыз. А және В нүктелері арасындағы потенциалдар айырмасы тұтанып кернеуге жетсе, неон шамы қысқа уақытта жанады. (Uтұт = Un) Шамамен кернеу қуат көзін анықтау үшін Uтұт қате. Төменгі U аз, абсолютті дәлдік қате, бірақ конденсаторлар қажетті санынан артық. Қатені айтарлықтай азайтуға болады, әрбір конденсатор көзі зарядталған емес болса, а, бастапқы номер п, анықталған 3,қалған барлық бөліктің көзі зарядталған k=т-(п-1) ары қарай конденсаторларға жалғанған. Содан кейін, осы конденсаторлардың әрбір кернеуі тең болады U/k. Енді неон лампасына жалғанған конденсаторлар п – 1, зарядталған кернеу U/k, кернеудің k абсолютті қатені азайту үшін тұтанған кернеуді өлшейтін уақыт. Бұл жағдайда бәрі k конденсаторлар бірдей көлемде болуы тиіс. Біз үшін бұл теңдеу шешеміз 
Құндылықтар I3, I4, R және Rυ белгілі. Құндылықтар Е қоямыз 2) және көлемін анықтау (Rυ+r). жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
