Бас мүфти, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы

Бұл ретте ешкімнің де қандай да бір себеппен болмасын, ұлт және дін наразылығын туғызып, ел қауіпсіздігіне қатер төндіретін іс-әрекеттерге бармауын жіті қадағалап, барынша абай болғанымыз жөн.

Титр: Йона Мецгер

Сіз, Президент Назарбаев, өзінің шатырына бірінші болып қонақтарды қабылдаған біздің бабамыз Ыбрайымның жолымен жүріп келесіз.

… Сіз өз мемлекетіңізді халықтар мен діндер арасындағы бейбітшілік еліне айналдырдыңыз.

…Өз ғұмырымда алғаш рет қасиетті жердің раввині ретінде екі айдың ішінде мен бір елге екі рет келіп отырмын. Бұған негізгі себеп ақылды ізгі идеялар білдіруші адам, тек үнқатысу жолымен ғана байыпты мақсаттарға жетуге болатынын түсінетін адам ретінде Сізге жақынырақ болу ниеті еді.

…Дүрдараздық, жек көрушілік, соғыс, лаңкестік – бұлар тыйым салатын нәрселер. Біздер, діни қайраткерлер, арамызға от салатын осындай қауіпті шепке тым жақын тұрмыз. Алайда, осынау отты өшіру де біздің қолымызда.

… Лаңкестік – бұл өте қауіпті нәрсе, ол айыпталуға тиіс. Біз бәріміз де құдайдың құлдарымыз. Құдай бізді бір-бірімізді жою үшін емес, оған қызмет ету үшін жаратқан. Біздің ортақ бабамыз – Ыбырайым. Бүгін біздің Ыбырайым әкей қазір бізге көктен көз салып, барлық діндердің өкілдері, оның балалары бір ниетті құптап отырғанына қуанышты екеніне сенімдімін.

Титр: Иосиф Томко

Папа Иоанн Павел ІІ – ші 2001 жылғы 22 қыркүйекте Астанаға келген сапарында, адамдардың ең терең нанымдарына мүмкіндік беретін, діни бостандыққа деген құқығын мойындауларыңыз керек деген.

...Біздің бүгін осы арада тұрғанымыз, біздің бейбітшілік жайындағы әңгімеміз, құлшылығымыз, сайып келгенде, құдайдың сыйы және адамзат баласы үшін зор үміт нышаны.

… Шиеленіс, өшпенділік, соғыс, зорлық – зомбылық, лаңкестік әрекеттері әділетсіздіктің салдары. Барлық діндер әділеттікке шақырады. Оның өзі құдіретті құндылық, өйткені құдай әділ, ол әділетті құптайды. Оның ырқымен өмір сүргісі келген әрбір жан әділ болуға тиіс.

“Интерконтинентальдың” жалпы планы.

( І-ші диктор)

Парасатты пайымды таразылайтын жанға достық шырай танытсаң, сол достық – достық шақырады. Берекесі мен ынтымағы жарасқан қазақ жеріндегі съезге келген әлемдегі діннің әртүрлі бағыттағы 17 дін делегациясы құрметті меймандар мен халықаралық ұйымдар өкілдері Астанадағы «Интерконтиненталь» қонақ үйіне тоқтаған.

Дін өкілдері “Интерконтиненталь” қонақ үйінің холлында қызу әңгімелесіп тұр.

Мұсылман және иудей, христиан мен будда дін өкілдері бір-бірімен жарқын бейнеде жылы сұхбаттасқан сәттері.

… Бір есіктен кіріп – шығып жатқан діндарларды көргенде ғасырлар бойы ақылға симастай асқынған дінаралық дүрдараздықтың түсініп-танымайтын түнегі тұсында қазақтардың мұндай тосын тәжірибесін ешкім де болжай алмай іштей тынған.

Шынында да таңғаларлық нәрсе, ненің болмасын бірінші рет туғаны болса керек.

Ал, ол осы оқиғаның екінші рет қайталануына жол ашпақ.

… Бұрындары қол алысып жүздесу былай тұрсын, ортақ кездесуден бас тартатын дін лидерлері Астанада бір шаңырақ ішінде ізеттілік пен бейбітшілік сипаты зор рухани жұмыстарды жалғастырып жатты.

… Халықтың қалқаны саналатын дін көсемдері осындай рухани қарым-қатынас бір-бірімен сиыспайтын ұғымдар, көзқарас қақтығысын жібітуге жігер берерін жасырмаған.

Ал, тағылымы ерекше дін тілі осылайша ұлы істер ұйытқысы, ұлттың рухани тұлғаларын ізгілік әлеуетіне топтастырды.

Титр:
Ақиқат Бәйтерегі

( І-ші диктор)

Қазір ақпарат ауқымы адам қабілеті қорыта алар мүмкіндіктен асып түсті.

Конгресс-Холл ішіндегі съезге қатысушы қауымның жалпы кескінде.

Үлкен экранда съезден тікелей репортаж беріліп жатыр.

Арнайы жасақталған баспасөз орталығының көріністері.

…Радио, теледидар, газет, журнал уақыт тынысын өзіне бағындарып әкеткен тұста, жұртшылық пікір сарабына салғырт, әсершіл, әрі ұраншыл ұғымында ойлауға бейім.

...Дінаралық үнқатысу съезіне жиналған 400-ден астам бұқаралық ақпарат өкілдері ә дегеннен қиғаш мінез, оқыс оқиғаларды іздестірген. Бірақ тән жаралы болмаса, оған қанша у жақсаң да, дерт дарымайтындай ізгілікті ұран еткен Астана съезі ешбір сыртқы күштің айтағы мен желкелеу арқылы жүрмесін журналистер де сезіп, сабырға көшкен. Шетелдің 100-ден астам жетекші ақпарат агенттіктері мен компаниялар өкілдері де қазақ жерінен сөз арқылы тараған ізгілік ниетке ортақтасып жатты.

Титр: Махат Садық

«Осыдан 7 жыл бұрын Елордамыз Астана тұсаукесеріне келген Грузин журналисі “осымен Қазақстандағы салтанатқа 4-ші рет қатысып отырмын. Берекесі баянды, жер бетіндегі бақытты халық – қазақтар-ақ шығар” - деген еді. Иә, кешегі Кеңес одағы заманында, жүрегі бір, тілегі ортақ саналатын бір мемлекеттің тұрғындары 15-ке бөлінгенде, әрқайсысының тағдыры әртүрлі қалыптасты. Осы мысал-ақ, басқа түскен жағдаяттың барлығы бір жаратқанның бұйрығымен ғана емес, кей кезде оған билікті тізгіндеушілердің де қатысы болатынын анық көрсетіп отыр. Ал, бұқаралық ақпарат құралдары болса, көбіне-көп осы билікті тізгіндеушілердің ықпалынан, қаржыгерлердің қоржынынан шыға алмайтыны съезде айтылып қалды. Дегенмен дін тілі – тәлім тілі. Осы Астана съезіндегі үндескен дінбасшыларының кездесуі олардың көзқарасына өзгеріс енгізгендей.

Өйткені қазақ жерінде жүздеген жылдардан бері дінбасшылары алғаш рет осылайша бас қосты. Міне, осы басқосуды журналистер қауымы “әлем жұртшылығы аттаған ерекше бір оқиға деп атап көрсетті».

Титр: Джагет Райт “AL HAYAT” газетінің корреспонденті

Қазақстанда мені қайран қалдырған уақиғаға тоқталайын. Ерекше жағдай. Талай ел мен жерде іссапарда болдым ғой, не естіп, неге куә болмадым. Бірақ, айтпағым тарихта алғаш рет еврейлер, израилдіктер дөңгелек үстел басында арабтармен, ирандықтармен отырғаны, қол алысқандары осы Астанада ғана. Бұл бұрын болмаған жағдай. Қарап тұрсаң, саясаткер тәжірибелі болса, қолдан келмесі жоқ екен. Президент Назарбаев осыны дәлелдеді. Егер осылай жалғаса берсе, бәлкім Таяу Шығыста да проблемалар шешіліп қалар. Тек сіздер бастаған өркениетті діндер үндесуі баянды болсын.

Жаңалықтарын факс, интернет арқылы жолдап отырған журналисттер арқылы көрініс келесі сұхбатқа ауысады.

СНХ:

Титр: Мигель Бас Фернандес. «Эфе» агенттігінің жетекшісі

ТМД елдеріндегі «Эфе» испан ақпарат агенттігін басқарамын. Алтыншы рет қазақ жеріне келдім. Президент Назарбаевтың бейбітшілік ұсыныстары талай жанжалды бәсеңдетуге себепші болды. Қарабах қақтығысының бәсеңдеуі - бір. Екінші, Азиядағы өзара сенім форумы арқылы Үндістан, Пәкістан жанжалын жұмсартты. Үшінші, ядролық қарудан бас тарту батылдығы. Енді, міне, әлемді терроризм мен экстремизм өрті шарпыған сәтте дін тағылымын көтерді. Осыған дейін соғысқа сылтау іздеушілер, дін атын жамылушы еді. Бұл Қазақстандағы қасиетті үндесуден кейін тоқтар деген ойдамын.

Музыка.

Көк аспан. Есіл үстінде ұшып жүрген шағалалар күн сәулесімен қанаттары жалт-жұлт етеді.

Микс арқылы Астана көріністері.

Қайық үстінен түсірілген Есіл өзенінің жағалауы.

Алыстан «Самал» шағын ауданының биік үйлері қаз-қатар тізіліп көрініп тұр.

Салтанат Сарайы.

Кадр Президент Резиденциясына ауысады.

Резиденцияның ішкі көрінісі.

Диктор мәтіні

( І-ші диктор)

Съездің алғашқы күні ойланып, ұғынысу бұлағын аршыды.

Президент Резиденциясының көрінісі. Кездесулер өтетін зал көрінісі.

…Өйткені, дін лидерлері де – адам!

…Ал, адамның рухани бейнесі ойнауды көтермейді. Ғаламда ғажап болудан қалған жәйт, ширыққан саяси егесулер, бұқаралық ақпарат құралдарынан басталып, ақыры мылтық кезенумен аяқталады.

…Мұндай жанжалдарға көбіне зиялы қауым кінәлі.

… Дін лидерлері Президент Нұрсұлтан Назарбаевпен бетпе-бет сұхбаттасуларында осыны жасырмаған.

Сөйлегенде барлық жағын да бірдей қамтыдыңыз. Съездің келісімге келу жағын қолдап сөйледіңіз. Мен соған ризашылығымды білдіремін.

Әрине, елдердің арасында да, діндердің арасында да бір – біріне деген айтатын келіспеушілік көп. Бірақ та біз келісім үшін жиналып отырмыз. Сіз сол тұрғыда сөйледіңіз.

( І-ші диктор)

Шығар күндей шындық, туар айдай ақиқат – ол дінді саясаттандырудың қауіпті екендігі!

Съезд Төрағасы мен Мұхаммад Раби Хасани Надви төс қағысып амандасуда.

Жер шары, глобус ірі планмен.

…Үндесудегі мүдде мұраты да мұны қаперден шығармау жәйін, жауапкершілікті әлдебіреуге ысыра салудың ешбір қисыны жараспасын парасаттылық парызбен таразылаған.

…Дінаралық дүрдараздықты қоздырып, қасиетті сенімге күйе жағу, бүйректен-сирақ шығаруға жармасуды ауыздықтау – бұл жүздесулерде жасырылмай айтылды.

Ең негізгі мәселе – съезд басқа жерде емес мұсылман елінде өтіп отыр. Қазіргі жағдайда саясаткерлер өзінің пайдасына бұру үшін болып жатқан қатерлі жағдайдың барлығы исламнан шығып жатыр деген сөз айтады. Қай жерде жүрсем де мен оның барлығы қате екенін жалықпай айтып жүремін. Әрбір жиылыста. Дүниежүзіндегі Мұсылман дінінің уағызын, біздің Құран Кәрімдегі айтылған сөздерді, біз қазір айтып жатырмыз, олар естіп отыр, католиктер де, еврейлер де, басқалар да.

( І-ші диктор)

Үндесу – үмітті үкіледі!

Кадрда Президент пен Мефодий.

Орасан зор Еуразия құрлығының қақ жүрегінде орналасқан Астанадағы жаһандық өзара түсіністік дәні балғын кезеңнен өтіп, піскен кезде айналасына нұрын шашпақ!

Бастысы – ойға ой қонып, тамыр жайып, тарай бермек.

Ал, оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу адамның өз ісі, ықыласы.

( ІІ-ші диктор)

Титр: Маргарет Тэтчер

“Мұндай форумды өткізу үшін бірде-бір ел Қазақстандай қолайлы болмас еді. Тәуелсіздік алған кезден бастап Сіздің көреген саясатыңыз елді еркіндікке бастайтын жолға шығарды.

Қазақстан өзінің саналуандығы арқасында өркендеп, өзінің саналуан дәстүрлері мен діни нанымдары арқасында күшейе түсті. Сіздер өзгелер үшін үлгі болудасыздар”.

Маргарет Тэтчер.

“Осыншалық өкілетті халықаралық форум, әлемдік діндердің үнқатысуын өткізуді өзара түсіністік пен бейбіт өмір сүруге деген маңызды қадам ретінде бағалаймын. Қазақстан Республикасының Президенті, Жоғары Мәртебелі Нұрсұлтан Назарбаевты осындай маңызды іс-шараны өткізуде танытқан бастамашылығы үшін құттықтаймын”.

Сеид Мохаммад Хатами, Иран Ислам Республикасының Президенті
Титр: Владимир Путин

Ресей Федерациясының Президенті

“Негізгі әлемдік және дәстүрлі-ұлттық конфессиялардың өкілдерін жинаған сіздердің форумдарыңыз өз алдына маңызды да аса қажет мәселелерді қойып отыр.

Сіздердің съездеріңіз өркениеттердің үнқатысуына, елдер мен халықтар арасында кең де жан-жақты ынтымақтастықты дамытуда үлесі маңызды болатынына сенемін”.

Владимир Путин, Ресей Федерациясының Президенті

“Діндер арасындағы үнқатысу өркениеттер мен мәдениеттер арасындағы Франция үндеп келе жатқан үнқатысудың негізін құрайды”.

Жак Ширак, Француз Республикасының Президенті
Титр: Сильвио Берлускони

Италия Министрлер Кеңесінің Төрағасы

“Әлемдік және дәстүрлі діндер съезіне қатысушыларға шын жүректен құттықтау жолдап, табысты жұмыс тілеу, мені қанағат сезіміне бөлейді”.

Сильвио Берлускони, Италия Министрлер Кеңесінің Төрағасы
Кадр қара фон арқылы Салтанат Сарайының ішіндегі жалпы көріністерге ауысады. ( балконнан түсірілген бейнеқатарлар).

Диктор мәтіні:

( І-ші диктор)

Мәдениеттер,өркениеттер мен діндер үнқатысуына әлемде балама жоқ деп мәлімдеді.

Ал, дінбасыларының бұл кездесуі адамзат дамуы үшін жарқын кезең басталғанын туған айдай аян етті.

… Ғұмыр бойы ұмытпайтын, жүзжылдық жалғыздықта да өлмей кешпейтін кек, кемсітушілікке шек қояйық,-деді дінбасылары.

…Тарихи бетбұрыс, тарихи серпілісті бастайық, - десті ғұлама ғалымдар.

Титр: Бағдат Әмреев

Декларацияны қабылдайтын күні Елбасымыздың төрағалығымен болған соңғы жиында бірнеше делегациялар әртүрлі ұсыныстар, жаңа пікірлер айтылды. Декларация кесіліп қойған документ еді. Бірақ жиынның үстінде әлгі дін басшылары өзінің ұсыныстарын айтты. Бұл ұсыныстар осы құжатты, жалпы Астанадағы жиынды тарихи жиын жасады деп айтуға болады.

Соңғы отырыста орыс провославия шіркеуінің өкілі: “Бұл басқосуды әлемдік және дәстүрлі діндердің І-ші съезі деп айтайық” - деп ұсыныс шығарды. Ол деген сөз - бұл дін диалогы цивилизациялар, өркениеттер диалогының басты компоненттері ретінде, Дін диалогы Астанада басталды деген сөз.

Титр: Мехди Хадави Могоддам

Біз бүгін мұнда үнқатысу және жоғарыда аталған мәселелердің шешімін табу үшін жиналып отырмыз. Ендігі жерде орын алған келеңсіздіктерді ақтаудың да, қайталаудың да қажеті жоқ. Тек, диалог өзара үнқатысу қазіргі заманғы қайшылықтарды жеңуге, зорлық пен терроризмнің, әділетсіз соғыстардың тамырына балта шабуға мүмкіндік береді.

Титр: Цжан Цзиюй

Дана бабалар өркениеттері бейбітшілік тұрақтылық және игілік ісіне қолдан келген үлесімізді қосуға үндейді. Қытайдағы даосизм жанжалдаспауға, бейбітшілікке, төзушілікке бастайды. Біздің үнқатысуымыз адамзат өркениетінің ортақ құндылықтарына және онда әмбебап болып табылатын игіліктерге негізделуі тиіс. Сонымен бірге біз өзіміздің айырмашылықтарымызды жақсы білуіміз керек. Бүгінгі дүниеде жанжалдар мен соғыстар біздің бір-бірімізді құрметтеуді үйренбегендігімізден туындайды.

Біз адамзат өркениетінің әралуандығын сақтау үшін өз күш-жігерімізді біріктіруіміз керек.

Көріністе келесі сөз алушы.

Монтаж фильм жасау ережесіне сай тәртіппен жалғасуда.

Титр: Мұхаммад Раби Хасани Надви

Діндер съезінің дәл осы жерде өтуі – жақсы ырым. Бұл дінге сенушілерді жақындастырудың және күйзелген адамзат үшін тың жол іздестірудің тұғырнамасы. Өткен жүзжылдықтар ішінде ислам өзінің бай тарихын жасап, адамзатқа жол нұсқады.

Исламға лаңкестікті таңушылар мен оның бейбітшілік сүйгіш қасиеттерін көрмеушілер – ислам тарихын бұрмалайды. Ислам өте бір шектен тыс жағдайларда ғана, тиранияға бұғалық сала алмаған және кінәсіз адамдар лаңкестік пен әділетсіздіктің құрбаны болып жатқан кездерде ғана өз жолын ұстанушыларға күш қолдануға рұқсат етеді. Тіпті сол күшті дұрыс қолданбай жатса – ол да исламға жат. Осындай әрекеттер үшін исламды айыптау дұрыс емес. Сондықтан да барлық діндердің өкілдері діни үйлесім мен бейбітшілік үшін жиналып отырған осынау съезді мадақтауға лайық.

Қол шапалақтау.

Айтылған пікірді мақұлдағн адамдар бейнесі. Көріністе келесі сөз сөйлеуші.

Титр: Цутома Хата

Террористік әрекеттердің себебі, діни қарама-қайшылықтарда жатыр деген сөз жиі айтылады. Дегенмен, барлық діндердің шынайы тілегі – әлемді тәртіпсіздікке, кінәсіз адамдардың жапа шегуіне емес, керісінше күнделікті өмірдің тұрақтылығына, әр шаңыраққа тыныштық әкелуге, бейбіт өмірді берік орнатуға бағытталуы керек. Кешеден бергі айтылған сөздер мені осындай ойға жетелейді. Біз, саяси қайраткерлер әлемдік діндер жетекшілерімен бірлесе отырып, бір мақсатқа – таяу болашақта жер бетінде бейбіт өмірге жету үшін бірлесе қимылдауға тиістіміз.

Титр: Томас Геремек

Бейбітшілік – Құдай сыйы. Біздің делегация осы съезге қатысуды өзіне зор құрмет санайды.

…Ассизилік Фрацискінің куәлігі шынайы. Ол – діндераралық қақтығыстарды шешу жолында және бүкіл планетадағы бейбітшілікті баянды ету үшін жетілген үлгілі үрдісті ізеттілікпен ұсынады.

Титр: Шри Шри Сугендра Тиртха Свами Мадхабачариа

Біз бүкіл әлем бойынша бейбітшілік шырайын қалыптастыруға тиістіміз. Әйтпесе, терроризм әлемге қауіп төндіретін үлкен күшке айналады. Біз өз дінімізде әрдайым сүйіспеншілік пен төзімділік үшін құлшылық етуге тиістіміз және бұл құлшылықтың өзі басқа бір дінге шабуыл жасалу деп түсіндірілмеуге тиіс. Индуистік сенім барлық адамдар Жер Ананың аяғының астына жиналып, бәрі бірге құлшылық ететін кезең туады деп санайды. Ұжымдық күш – жігер үстемдігінің мәні де осында.

Титр: Ахмад Ғази

Мұсылман жұрты діндер мен өркениеттердің арасындағы ынтымақтастық пен үнқатысуды әрдайым құптап келеді. Ислам өркениетті ежелгі гректерден, Месопатия жұртынан, үнділер мен басқа да халықтардан үйренуден бас тартқан емес. Демек, бүгінгі күнгі біздің қолымыздағы дүние түрлі құрандылардың қосындысы. Оның өзі ислам идеясын білдіреді.

Бүгін дүниеде исламды ұстанушылар жоқ бірде-бір елді атай алмайсыз. Әл-Фараби, Ибн-Сина сынды және басқа да ғұлама ғалымдардың туындылары ағылшын, итальян және әлемнің басқа да көптеген тілдеріне аударылды. Көптеген ғасырлардың ішінде олардың трактаттары Шығыстағы және Батыстағы түрлі ғылыми орталықтарда оқытылды.

Қол шапалақтау.

Қара фон арқылы кадр журналистердің Съезд Төрағасы

Н. Назарбаевтан сұхбат алып тұрған сәтіне ауысады.

20-ға тарта БАҚ өкілдері микрофон, диктофон, енді бірі қағазға жазып тұр. Қаз-қатар тізілген камералар.

Ондаған микрофондар.

Титр: Нұрсұлтан Назарбаев

Жалпы, әлемнің тарихында Азия жерінде, мұсылман елінде дүнижүзінің бүкіл діндері, бүкіл жер бетінің халқы табынатын діндер: христианство, ислам, буддизм, иудаизм, оның тармақтары, бәрінің басшылары жиналып, барлығы Алла Тағала, Құдайдың бір екенін айтып, ол, Құдайдың адамға жақсылық жасау мәселесін уағыздайтынына, ешқандай дінде экстремизм жоқ екенін, бір-бірімен тіл табысудың жолы – ол бір-бірімен сөйлесу, пікірталастыру, бір-бірін тыңдау екенін айтып, міне съездің аяқталу қарсаңында үлкен маңызды құжат қабылданып, Декларацияны және бұндай съезд тұрақты бола берсін деп келесі съезд үш жылдан кейін Қазақстанда өтсін деген, шешім қабылдауға және Қазақстанда бүкіл дүниежүзінің дін орталығы Нью-Йорктағы Біріккен Ұлттар Ұйымының ғимараты сияқты ғимарат салу жөніндегі пікірлер айтқаны, біздің Қазақстан үшін, еліміздің, халқымыздың дәрежесі үшін, бүкіл дүниежүзіне тағы да қазақты белгілі жасау үшін үлкен жағдай, оқиға болды деп санаймын.

…Қазіргі жұмыс істеген секретариат жұмысын тоқтатпай істей беретін болса, 3 жылдан кейін ендігі съезді дайындайтын болсақ, жаңағыдай дүниежүзілік Біріккен Ұлттар Ұйымындағы сияқты діндердің де Форумы қазақ жерінде тұрақты болады деп сенуге болады.