Дәрілік заттарды құрсақ қуысына жіберу

Міне, организмнің осы ерекшеліктерін ескере отырып, оттегін күйіс қайыратын малдардың құрсақ қуысына жіберу арқылы ауру малдарды емдеу әдісін зерттедік. Бұл әдіс басқа этиотропты және симптоматикалық емдеу әдістерімен қоса жүргізілді.

Бұл емдеу әдісі ертеден белгілі болғанымен өткен ғасырдың 60-шы жылдарына дейін кеңінен қолднылмай келді. Оның негізгі себебі шаруашылықтағы мал мамандарына қарапайым, оңай қолдануға болатын әдістің технологиясының ұсынылмауы.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының басында Семейдің зоотехникалық-малдәрігерлік институтының ғалымдары шаруашылықтағы мал мамандарына оттегін құрсақ қуысына жіберу арқылы кешенді түрде емдеу әдісінің қарапайым және оңай технологиясын ұсынды.

Біз өз жұмысымызда осы әдісті одан ары қарай жетілдіру мақсатында зерттеулер жүргіздік. Ол үшін төмендегідей мәселелерді шешу керек болды:

1. 
   Сау малдардың құрсақ қуысына жіберілген оттегінің организмге тигізетін әсерін зерттеу;
   
2. 
   Организмнің басқа ағзаларының қызметтеріне кері әсер етпейтін, құрсақ қуысына бір ретте жіберетін оттегінің дозасын анықтау;
   
3. 
   Оттегін құрсақ қуысына жіберуге болатын ең қолайлы нүктені анықтау;
   
4. 
   Осы әдісті қарапайым түрде оңай іске асыруға болатын құрал-жабдықтарды ұсыну.
   

Оттегін құрсақ қуысына жіберуге ең қолайлы, қауіпсіз жер күйіс қайыратын малдың оң жақ аш қарын шұңқырының ортасы. Дәлірек айтқанда, соңғы қабырғаның ортасы мен сербек жотасын қосатын түзу сызықтың орта нүктесі. Сол жерде операциялық орын дайындалғаннан кейін, үші аздап доғалданған инені, өте сақтықпен, жоғарыдан төмен, сол жақ алдыңғы аяқтың шынтағының дөңесіне бағыттап кіргізген дұрыс. Мұндай операцияны түрегеп тұрған малға жасаған қолайлы. Малдың терісі мен ет қабаттарынан өткен иненің үші іш перденің сірі қабатына жеткенде аздап, болар-болмас кедергіге тап болады. Оны тәжірибелі мамандар саусақтың үшімен сезеді. Ине іш пердені тесіп өткенде әлсіз ғана сырт еткен дыбыс сезіледі. Бұл иненің үшінің құрсақ қуысында екенінің белгісі. Инені аздап ары қарай жылжытқан дұрыс. Үші доғалданған ине ішектерді жарақаттай алмайды. Осыдан кейін иненің өзегінде қан бар ма, жоқ па; ине кірген жерде тығыз тұрма, соған көңіл аудару керек. Бәрі дұрыс болған жағдайда оттегін жіберуге кірісе беруге болады.

Құрсақ қуысына жіберілген оттегі онда орналасқан ағзалардың сірі қабықтары арқылы көп кешікпей организмге сіңе бастайды. Оттегін жібергеннен кейін бір сағаттай уақыт өткенде іштің пішіні алғашқы қалпына келіп те үлгереді. Оттегінің құрсақ қуысына жіберу мөлшері малдың 1 кг салмағына есептегенде 100 мл болуы керек. Ол тәжірибе жүзінде дәлелденген.

В.Н.Квятковский өзінің қойға жасаған тәжірибесінде оттегін құрсақ қуысына жібергеннен кейін 48 сағат өткенде бауыр қақпа көк тамырының қанындағы оттегінің мөлшері 7,4 көлемдік пайыздан 12,0 көлемдік пайызға дейін көбейгенін баяндайды. Олай болса, құрсақ қуысына жіберілген оттегі ең әуелде оның негізгі тұтынушысы бауырға барып сіңеді. Ал қолқа тамырдың қанындағы оттегінің мөлшері 12,8 көлемдік пайыздан 15,3 көлемдік пайызға дейін жоғарылаған. Осындай қан құрамындағы өзгеріс 2-3 күнге дейін сақталған.

7-ші сүрет. Оттегін құрсақ қуысына жіберу үшін қолданылған аппарат.

1. 
   Жанэ шприці
   
2. 
   Агали краннигі
   
3. 
   Оттегін ылғалдандыратын және залалсыздандыратын сұйығы бар колба
   
4. 
   Құрсақ қуысына еңгізілетін ине
   
5. 
   Оттегі толтырылған жастық
   

Осындай операцияны мал маманы бір кісінің көмегімен еш қиындықсыз, оңай жүргізе алады. Тек төмендегідей жұмыс ретін сақтаса болғаны:

1. 
   Аспапты құрастырып, оның герметикалық жағдайын тексеру керек;
   
2. 
   Оттегі жастығын редукторлы балоннан оттегімен толтыру керек;
   
3. 
   Емделетін малды станокқа орналастырып, бекіту керек;
   
4. 
   Ине кіргізетін операциялық орынды дайындау керек;
   
5. 
   Залалсыздандырылған инені құрсақ қуысына дұрыс еңгізу керек;
   
6. 
   Аспапты резина түтікше арқылы инемен қосады;
   
7. 
   Агали краны арқылы оттегінің жастығын Жанэ шприцімен қосады;
   
8. 
   Жанэ шприціне оттегін сорып, толтырады;
   
9. 
   Жанэ шприці мен инені қосады;
   
10. 
    Жанэ шприціндегі оттегін құрсақ қуысына жібереді;
    
11. 
    Агали краны арқылы оттегінің жастығы мен Жанэ шприцін қайта қосу;
    

Дем шығарған кездегі ауаның құрамында орташа есеппен 79,7 % азот, 16 % оттегі және 4,4 % көмірқышқыл газы болады. Осы келтірілген деректерді салыстыра отырып тыныс алудың барысында организм 5 %-ға жуық оттегін пайдаланып; 4,4 %-ға жуық көмірқышқыл газын бөліп шығаратынын анықтауға болады.

Дені сау малдардың организмінде мұндай газ алмасу процессі уақытында жүріп отырады. Ал мал ауруға шалдыққан кезде организмде қандай өзгерістер болады? Міне, соған тоқталайық.

Сау малдардың өкпелерінің альвеоллаларындағы ауаның құрамы 80,5 % азоттан; 14,0 % оттегінен және 5,5 % көмірқышқыл газынан тұратын көрінеді. Ал ондағы оттегінің қысымы сынап бағынасы бойынша 102 мм-ге тең. Мал өкпе ауруларына шалдыққан кезде өкпе альвеоллаларындағы оттегінің парциалдық қысымы төмендейді де, оттегінің өкпе альвеолларының қабырғасы арқылы қанға өту процессі бұзылады. Міне, осындай жағдайда өкпе альвеолларындағы оттегінің парциалдық қысымын қалыпты жағдайға келтіру үшін тыныс алатын ауаның құрамындағы оттегінің мөлшерін көбейту қажет. Ол үшін өндірісте шығарылатын медициналық оттегін пайдалануға болады.

Көптеген медициналық және малдәрігерлік ғалымдардың зерттеу нәтижелеріне қарағанда оттегінің мөлшері дем алатын ауада 60 %-дан көп; 34 %-дан аз болмауы керек көрінеді. Дем алатын ауаның осындай қоспасы ауру малдың тыныс алуына ең қолайлы деп саналады. Осындай ауа қоспасын пайдалана отырып шаруашылықтарда жүргізілетін тыныс алу жүйесінің ауруларын емдеу тәсілдерінің нәтижесін жақсартып, емдеу уақытын қысқартуға болатын көрінеді. Ал таза оттегімен дем алдыру малдың тыныс алу жолдарының рецепторларын қатты тітіркендіру арқылы жүйке жүйесінің тыныс алу орталығының жұмысын бүлдіреді.

Белгілі бір мөлшердегі резервуар болған жағдайда, құрамында 34 – 60 %-ды оттегі бар қоспаны дайындау онша қиындыққа соқпайды. Шағын көлемдегі резервуарды өзіне ауа өткізбейтін жұмсақ материалдан жасап алуға болады.

Біз өз тәжірибемізде жеке бұзауларға тыныс алдыру үшін диаметрі 1 метрлік резинадан жасалған метеорологиялық шар-зондты пайдаландық. Ондай резервуардың жартысын атмосфералық ауамен, жартысын таза оттегімен толтыру арқылы құрамында 60 % оттегі бар қоспа алдық. Оны былай есептедік: 500 л атмосфералық ауада 100 л (20 х 5) оттегі бар. Оған таза 500 л оттегін қостық. Сонда 1000 л қоспада 600 л (100 + 500) оттегі болады. Егерде 1-2 айлық бұзаулардың тыныс алу көрсеткіші 250 мл болса, онда 1 минутта 30 рет дем алған бұзау 1 сағатта 450 л (250 х 30 х 60) ауаме дем алатын көрінеді. Олай болса біз ұсынып отырған резервуар бір-бір сағаттан дем алдыру үшін 2 бұзауға жетеді.

Ұсынылып отырған резервуарды іс жүзінде былай толтырдық: сиымдылығы 1500-2000 л болатын резервуардың жарты мөлшерін тұрмыстағы шаң сорғыш аспабын пайдаланып атмосфералық ауамен толтырдық, сондай мөлшерде таза оттегін редуктормен жабдықталған оттегі балонынан алдық. Осылай дайындалған ауа қоспасын бұзаулардың тыныс алу жолына әдейілеп дайындалған маска арқылы қостық. Емдеу әдісін күніне бір рет, 50-60 минут уақыттай өткізіп отырдық. Емдеу ұзақтығы аурудың барысына байланысты 7-10 күндей болады.

3-ші сүрет. Бұзаулардың дем алысын зерттеуге арналған маска.

болады. Осындай арнайы масканы тапсырыс арқылы стандартты түрде жасатып алуға да болады.

Ал топ малды бірден оттегімен байытылған ауамен дем алдырып емдеу үшін арнайы бөлме немесе шатыр керек. Біз өз тәжірибемізде қолдан шатыр жасадық. Ол үшін ағаш тақтайшаларынан биіктігі мен ені 1,5 м болатын 4 тор шарбақ жасадық та, оларды өзара жіктестірдік. Сыртынан арнайы

4-ші сүрет. Қозылардың дем алысын зерттеуге арналған маска.