Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
бесінші
нақтылықты қалайды. Сол себептен де ғылым тілінің негізін құрайтын терминдердің
эмоционалдық тұрғыдан бейтараптық танытып, оларға экспрессияның тән болмауы талап
етіледі.
Эстетикалық талаптарға сай келуі.
Терминнің дыбысталуы айтуға қолайсыздық
туғызбай, естуге жағымды болуы. Құлаққа қораштау естілетін, айтуға ауыр қарапайым
лексика қатарынан, жаргон, арго сөздердің термин ретінде таңдалмағаны жөн.
Кейбір ғалымдардың «терминнің үндесімділігі» деп атап жүргені осы эстетикалық
талапқа сәйкес келеді.
Терминнің үндесімділігі
- терминге қойылатын бұл талаптың екі аспекгісі бар. Оның
біріншісі - терминнің айтуға қолайлы болуына байланысты туындайтын орфоэпиялық
тұрғыдан жағымды дыбысталуы. Мысалы,
құқық.
Екіншісі - термин өзі қолданылатын саладан тыс қажетсіз, жағымсыз ұқсастық
(ассоциация) туғызбауы керек. Мысалы,
боқша, қарайғыр,
т.б.
Терминнің қолданысқа енгізілгендігі
-
терминді мамандардың, ғылыми қауымның
қабылдауы немесе оның жаппай бірізді қолданыла- тындығы.
Синонимдердің болмауы
-
терминологиядағы «бір ұғымға - бір ғана атау» қағидатына
сәйкес синонимдердің болмауы талап етіледі.
Инварианттылық
-
фонетикалық, графикалық, морфологиялық, сөзжасамдық және
синтаксистік варианттардың болмауы.
Терминнің уәжділігі
-
термин мағынасының ұғынықты, өзі белгілейтін ұғымы жөнінде
анық мәлімет беруі.
Жоғарыда аталған талаптарды терминнің мағынасына, тұлғасы мен қолданысына қарай -
семантикалық талаптар
(1. мағыналық қайшылықтың болмауы, 2. бірмағыналылық, 3.
терминнің толық мағыналылығы, 4. синонимдердің болмауы),
терминнің тұлгасына қойыла-
тын талаптар
(1
.Тілдік нормаға сәйкес келуі, 2.терминнің ықшамдылығы (қысқалығы), 3.
сөз тудыруға (деривациялық) қабілеттілігі, 4. инварианттылық, 5. уәжділік) және
прагматикалық талаптар
(қолданысқа енгізілгендігі, жатық айтылуы немесе жағымды
дыбысталуы) деп үшке жіктеп қарастыру жиі ұшырасады.
Достарыңызбен бөлісу: |
