Спецификалық әңгімелесу әдісінің ерекшеліктері

Әңгімелесу әдісінің өткізілуі

Әңгімелесу әдісіне қойылатын талаптар

2.Әңгімелесу педагогикалық құбылысының динамикалық, спецификалық, оңтайлы әдістерінің бірі. Әңгімелесу жеке, топтық және ұжымдық түрінде өткізуге болады. Әңгімелесу үйрету әдісі сияқты, бұған үлкен әзірлікті талап етіледі. Әңгімелесу әдісі жақсы өту үшін оның мақсатын, бағдарламасын, әңгімелесу қалай өту керек екендігіне, бөлек сұрақтар қай жерде қай уақытта қойылатынын алдын ала жоспарлау қажет. Әңгімелесу нәтижелі өту үшін әңгімеге қатысушыны қызықты әңгімеге тарту керек, сол кезде әңгімелесуші ашылып, жасырмай бәрін айтады. Оқушылармен, оның достарымен, ата-аналармен, мұғалімдермен әңгіме жүргізу арқасында әртүрлі материал, оқушыға мінездеме даярлап алуға болады .

Зерттеу тәжірибесі көрсекендей мынадай қарапайым сұрақтар қоюға болады, мысалы: Сіздің күн тәртібіңіз қандай? Немесе мынадай қарапайым сұрақтар қоюға болады: Қай уақытта ұйықтайсыз, сабаққа қай уақытта даярланасыз, қай уақытта ұйқыдан тұрасыз?

Логикалық сұрақтар - олардың қойылу формалары оқушыларға нақты әрі түсінікті боуы қажет. Сонымен қатар қойылатын сұрақ мазмұны әдепті әрі сенімді болуы шарт. Әйтпесе оқушылар ашылып сөйлей алмайды, яғни сұрақтарға толық әрі нақты жауап бере алмайды. Соның әсерінен әңгімелесу әдісі оқушылармен өткізген кезде сәтсіз болады .

Алайда, кейде әңгімелесуді экспромт түрінде қажет болады. Бұл кезде педагог алдын ала бәрін ойластырмай, бірден «осында және қазір» принципі бойынша өткізуі керек, сонда ғана педагог қателік жібермейді. Кей жағдайларда дайындалып өткізілген әңгімелесу әдісі өз нәтижесіне жетпейді. Оның себебі педагог-зерттеуші сұрақ нақты дайындалып келгенімен ол өзінің әңгімелесуші адамның ұстанымын ойламауы мүмкін.

Әңгімелесу өткізген кезде көптеген жоғары сынып оқушыларының жеке ерекшеліктерін танып білуге, нақтылауға болады. Әртүрлі бақылау және басқа да зерттеулер арқасында оқушылармен әңгімелесу кезінде алған мәліметтерімізді, сонымен қатар эксперименталды және басқа да әдістермен толық тексеріп алуға болады.

Әңгіме бұл ұзаққа созылған және қысқа түрінде болуы мүмкін. Бірақ та, мына бір жайтты естен шығармау керек, кейбір оқушылардан іске қажетті дұрыс жауап ала алмаймыз. Сондықтан әңгімелесу әдісі қажет тақырыпқа байланысты өткізілуі үшін басқа да зерттеу әдістерін пайдаланған жөн. Сонда ғана ол нәтижелі болады.

Жоғарғы сынып оқушыларына мынадай өнеркәсіп, еңбек, еңбек озаттары жайында әңгіме жүргізуге болады, оларға мынадай сұрақтар қойылады: өнеркәсіпте қандай озат еңбеккерлерді білесіздер? Олар үлкен нәтижелерге жету үшін не істеген? Олардың жұмыстарында сіздерге не ұнайды? Осы сұрақтарға ойланып жауап берген жоғарғы сынып оқушыларының жауабы өте маңызды. Олардың жауаптарының мазмұнынан мынаны байқауға болады, ертеңгі күні еңбекке араласқан кезде бәрін де еңбек арқылы көптеген нәтижеге жетуге болатындығын, өздері де есейген кезде алған тәлім тәрбиесі болатындығы, сол еңбек озаттарынан үлгі алатын болады. Олай болса, бұл бейнені байқай отырып, мынадай шешімге келуге болады: әңгімелесу әдісі өзінің танымдық мағынасын және тәрбиелік мағынасын аңғарта білді, өйткені осы сұрақ-жауап арқылы оқушылардың еңбек озаттарына деген қызығушылығы, олармен бірге жұмыс істегісі келетіндігі байқалды. Бұл танымдық әңгімелесу кезіндегі психологиялық жағынан анықталған және педагогикалық мақсаттылығы болашағы бар ұмтылыс. Жеке қарым-қатынаста өнеркәсіптік еңбек озаттарымен болуы, олармен араласуы, іскерлік қатынаста болуы, жоғары сынып оқушылары осы адамдардан үлкен тәрбие алып, болашақ өмірде осы адамдар секілді еңбек етеміз деп ұмтылады.

3. Зерттеуші әңгімелесу барысында еркін қарым-қатынасты көтермелеуге және туындаған психологиялық кедергілерді ескеруге ұмтылуы керек. Мысалы, арнайы жабдықталған орында әңгіме (дайындалған орын басты рөлді алып тұрған жағдайда) жүргізу барысында кедергілер туындауы мүмкін. Сондықтан, әңгімелесіп отырған адамыңыз өзін еркін, жайлы әрі зерттеуші адаммен тең ұстайтын жерді таңдаған жөн. Әңгімелесу барысын зерттелушіге қызықты әңгімеден бастап, содан кейін тақырыпқа, яғни зерттеу әрекетіне көшкен жөн. Бұл зерттеушінің әңгіменің алдағы барысына дайындығының маңыздылығын дәлелдейді. Зерттеуші зерттеу әрекетіне байланысты зерттелушіні анықтау үшін тікелей сұрақтар қоймай, әңгімені жанама жолмен: әдебиеттермен, басылымдарда берілген оқиғалармен байланыстыра жүргізген жөн.

Әңгіме барысында хаттама жүргізілмейді, хаттама әңгімеден соң құралады. Немесе диктофон, магнитофон, видеокамера құралдарын пайдалануға болады. Бұл жағдайда әңгімелесушіден рұқсат сұраған жөн. Әңгімелесуден алынған мағлұмат қорытындылағанда басқа әдістер бойынша алынған мағлұматтар ескеріледі. Әңгімелесу әдісі басқа әдістер көмегімен алынған мағлұматты нақтылай түсу үшін немесе теріске шығару мақсатында жоспарлануы мүмкін.