Қосымша әдебиеттер. 1.Рақышев, А. Р. Адам денесі. 3 томдық. Т. 3. Жүйкежүйесі. Сезіммүшелері: оқулық / А. Р. Рақышев. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2014. - 376 бет
2.Рақышев, А. Р. Адам анатомиясы. 1-кітап оқулық / А. Р. Рақышев. - 2-бас., түзет. жәнетолықт. ; ҚР Жоғарыоқуорындарыныңқауымдастығы. - Алматы :Дәуiр, 2009. - 420 бет.
Жұтқыншақ (pharynx) – бір жағынан мұрын мен ауыз қуысы, екінші жағынан өңеш пен көмейдің арасындағы байланыстырушы мүше. Адамда Жұтқыншақ ас қорыту және тыныс алу процесіне қатысады. ЖұтукезіндеасжентегіауызқуысынанаңқаарқылыЖұтқыншаққа, оданөңешкеөтеді. Ал ауамұрыннемесеауызқуыстарынанЖұтқыншаққа, оданкөмейгекетеді.АдамдаЖұтқыншақомыртқабағанасыныңмойындықбөлігініңалдында – бассүйектіңастыңғыжағынан, 6 – 7 мойыномыртқаларыаралығындаорналасып, одантөменөңешкежалғасады. Оныңұзындығы 12 – 14 сантиметр, ені 5 сантиметрдей. Қабырғасышырышты, ал шырышастынегізгі, бұлшықетті, дәнекертіндіқабықтардантүзілген. Жұтқыншақтыңмұрындық, ауыздықжәнекөмейлікбөліктеріболады.ЖұтукезіндеЖұтқыншақтыңмұрындықбөлігіжұмсақтаңдайарқылыауыздықбөліктенбөлінеді,көмейқақпашығыкөмейдіжабады да, ас жентегімұрын мен көмейгеөтпейөңешкебағытталады. Асішкенуақытта, астыжұтпайтұрып, не шайыршайнаукезіндеқаттысөйлеу (күлу, тағы да басқа) өтеқауіпті, себебі, ауаағыныменбірге ас жентектерікөмейгеөтіпкетіп, оны бітепқалуыықтимал. Бұлжағдайадамөлімінеәкеліпсоқтыруы да мүмкін. ЖұтқыншақтыңжоғарғыкүмбезініңжәнеартқықабырғаларыныңшекарасындаЖұтқыншақбадамшасы (аденоид – балалардажақсыдамыған) орналасқан. Мұрындықбөліктіңекібүйірқабырғаларында – естутүтігініңЖұтқыншақтықтесігіорналасқан. ЕстутүтігіЖұтқыншақтыортаңғықұлаққуысыменжалғастырып, ондағыауақысымынсыртқыауақысымыментеңестіруқызметінатқарады. Естутүтігініңайналасындағышырыштықабықталимфоидтытінніңжиынтығы – түтікбадамшасыболады. Жұтқыншақомыртқалыжануарлардакөлденеңжолақтыбұлшықеттентұрады. БарлыққұрлықжануарларыныңұрықтықдамуыкезіндеЖұтқыншақтажелбезекқапшықтарыпайдаболады. Мұныңсоңғыжұбынанөкпедамиды. Жұтқыншаққажалғасөңеш, көмейжәнеевстахийтүтігі, ал сүтқоректілердетаңдайпайдаболғандықтан, бұғанқосаішкітанау, ал қосмекенділерде,бауырыменжорғалаушылардажәнеқұстардаішкітанаутесігіауызқуысынаашылады. Жан-жағынантаңдайдоғаларыменжалғасып, ішіндебадамшаларорналасқанауызқуысыныңЖұтқыншақпенжалғасқанжерінсүтқоректілердеаңқа (іsthmusfaucіum) депатайды. ОмыртқасызжануарлардаЖұтқыншақ – алдыңғыішектіңжекеленгенбұлшықеттібөлігі.Жұрқыншақ қуысы 3бөлікке :мұрындық-parsnasalis,ауыздық-p.oralis,көмейлік-p.laringe.Бұлшықеттері:Ортаңғы қысқышы-m.constrictorpharyngesmedius,жұтқыншақтың төменгі қысқышы-m. constrictorpharyngesinferior,таңдай жұтқыншақтық бұлш.Жұтқыншақ үстіңгі жақтағы мұрын жәнеауыз қуыстарын төмендегі көмеймен және өңешпен жалғастырады. Жұтқыншақ қуысы мұрын, ауыз және көмей қуыстарының артында және шүйде сүйектің негізі мен алты мойын омыртқаларының алдында орналасқан, ол төменде өңешке өтеді. Жұтқыншақ бассүйектің түбегейінен басталып VI мойын омыртқасына дейін жетеді. Жұтқыншақтың бүйір қабырғалары қан-нерв ірі бағандарының қосынды өрімдерімен шектеседі. Анатомия-физиологиялық ерекшеліктеріне және клиникалық көзқарастарға байланысты жұтқыншақты үш бөлікке ажыратады:мұрынжұтқыншақ (epipharynx), ортаңғы ауыз бөлік - ауызжұтқыншақ (mesopharynx) және төменгі көмей бөлік - көмейжұтқыншақ (hypopharynx). Жұтыну актісі мезгілінде және бірсыпыра дыбыстарды шығару уақытысында, мысалы дауысты дыбысты – жұмсақ таңдай көтеріледі, артқа қарай ауытқиды және қысқа уақытқа жұтқыншақтың артқы қабырғасына жанасып, мұрынжұқыншақты толығымен тұйықтайды. Жұтқыншақтың қуысына жеті тесік ашылады:мұрын-жұтқыншаққа – екі хоана (мұрын-жұтқыншақ тесігі) және есту түтігінің екі жұтқыншақ тесігі, ауыз-жұтқыншаққа – аңқа (зев) және көмей-жұтқыншаққа – көмейге өтіс (кіреберіс) және өңештің ауызы ашылады.
