Дәрістік кешен пән: жкп 05 Анатомия және физиология Мамандығы

1) пресинаптическая мембранасы (электрогенная мембранасы терминалында аксона, синапс түзеді арналған бұлшық ет торда);

2) постсинаптикалық мембрана (синапс түзілген инерленетін жасушаның электрогенді мембрана);

3) синаптикалық Саңылау (пресинаптикалық және постсинаптикалық мембрананың арасындағы кеңістік құрамы бойынша қан плазмасына ұқсас сұйықтықпен толтырылған).

Синапстардың бірнеше жіктелуі бар.

1. Оқшаулау бойынша:

1) орталық синапстер;

2) шеткі синапстер.

Орталық синапстар орталық жүйке жүйесінің шегінде жатыр, сондай-ақ вегетативтік жүйке жүйесінің ганглийінде жатыр. Орталық синапстар - бұл екі жүйке жасушалары арасындағы байланыс, бұл байланыстар біркелкі емес және бірінші нейронның қандай құрылымға байланысты екінші нейронмен синапс түзеді:

1) бір нейронның аксон және басқа нейронның денесімен құралған аксосоматикалық;

2) бір нейронның аксон және екіншісінің дендриті түзілген аксодендрит;

3) аксоаксональды (бірінші нейронның аксон екінші нейронның аксонында синапс түзеді);

4) дендродентрит (бірінші нейронның дендриті екінші нейронның дендритінде синапс түзеді).

Перифериялық синапстардың бірнеше түрі бар:

1) мотонейрон аксон және бұлшық ет жасушасы пайда болған мионевральды (жүйке-бұлшықет);

2) жүйке-эпителиалды, Нейрон аксон және секреторлы жасушамен түзілген.

2. Синапстардың функционалдық жіктелуі:

1) қоздырғыш синапстер;

2) тежегіш синапстер.

3. Синапстарда қозуды беру тетіктері бойынша:

1) Химиялық;

2) Электрлік.

Химиялық синапстардың ерекшелігі-қозудың берілуі химиялық заттардың ерекше тобы – медиаторлардың көмегімен жүзеге асырылады.

Химиялық синапстардың бірнеше түрі бар:

1) холинэргиялық. Онда ацетилхолиннің көмегімен қозу беріледі;

2) адренэргиялық. Оларда үш катехоламиннің көмегімен қозу беріледі;

3) афаминэрге дейінгі. Онда дофамин көмегімен қозу беріледі;

4) гистаминэргиялық. Оларда гистамин көмегімен қозу беріледі;

5) Гамкэргиялық. Оларда гаммааминомай қышқылының көмегімен қозу беріледі, яғни тежеу процесі дамиды.

Электр синапстарының ерекшелігі-қозудың берілуі электр тогының көмегімен жүзеге асырылады. Денеде мұндай синапстер аз.

Синапстардың бірқатар физиологиялық қасиеттері бар:

1) синапстардың клапанды қасиеті, яғни қоздыруды тек қана бір бағытта пресинаптикалық мембранамен постсинаптикалық;

2) қозудың берілу жылдамдығы төмендеуімен байланысты синаптикалық кідіріс қасиеті;

3) әлеует қасиеті (әрбір келесі импульс кемінде постсинаптикалық кідіріспен жүргізілетін болады). Бұл пресинаптикалық және постсинаптикалық мембранада алдыңғы импульсті жүргізуден медиатор қалатынына байланысты;

4) синапстың төмен лабильділігі (секундына 100-150 имульс).

Мионевральды синапс мысалында синапстарда қозудың берілу механизмдері

Нерв импульсі нейронның тригер аймағында пайда болады, аксон бойынша иннервацияланатын бұлшық етке бағытталады, аксон терминаліне жетеді және бұл ретте пресинаптикалық мембрананы деполяризациялайды. Содан кейін натрий және кальцийлі каналдар ашылады, және синапс қоршаған ортадағы Ca иондары, аксон терминалының ішіне кіреді. Бұл ретте везикулдыңБроун қозғалысы пресинаптикалық мембранаға бағыт бойынша ретке келтіріледі. Ca иондары везикулдардың қозғалысын ынталандырады. Жетіп пресинаптическую мембрана, везикулыразрываются босатылады ацетилхолин (4 ион Caвысвобождают 1 квант ацетилхолин). Синаптикалық Саңылау құрамы бойынша қан плазмасына ұқсайтын сұйықтықпен толтырылған, ол арқылы пресинаптикалық мембранамен Ах диффузиясы болады, бірақ оның жылдамдығы өте аз. Сонымен қатар, диффузия синаптикалық саңылауда болатын фиброзды жіппен де мүмкін. Аффузиядан кейін ХЕМОРЕЦЕПТОРЛАРМЕН (ХР) және холинэстеразамен (ХЭ) өзара іс-қимыл жасай бастайды, олар постсинаптикалық мембранада.

Холинорецептор рецепторлық функцияны орындайды, ал холинэстеразаферментативті функцияны орындайды. Постсинаптикалық мембранада олар келесідей орналасқан:

С. Б—ХЭ—С. Б—ХЭ—С. Б—ХЭ.

Содан кейін МПКП жиынтығы болады. Жиынтықтау нәтижесінде ҰҚЖ пайда болады – қозғаушы постсинаптикалық әлеует. ПОСТСИНАПТИКАЛЫҚ мембрана ВПП есебінен теріс зарядталады, ал синапс (бұлшықет талшығы) жоқ жерде заряд оң. Потенциалдар айырымы пайда болады, бұлшықет талшығының өткізгіш жүйесі бойынша қозғалатын әрекет әлеуеті пайда болады.

ХЭ + АХ = ах холин мен сірке қышқылына дейін бұзылуы.

Синапс салыстырмалы физиологиялық тыныштық жағдайында фондық биоэлектрлік белсенділікте болады. Оның мәні-бұл синапстың жүйке импульсін жүргізуге дайындығын арттырады. Аксон терминалындағы 1-2 көпіршік тыныштық жағдайында пресинаптикалық мембранаға кездейсоқ жақындай алады, нәтижесінде онымен байланысқа түседі. Везикулапрессинаптикалық мембранамен түйіскен кезде бұзылады және оның ішіндегісі 1 квант АХ түрінде синаптикалық саңылауға түседі, бұл ретте мпсн пайда болатын постсинаптикалық мембранаға түседі.