Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»



бет2/23
Дата22.03.2017
өлшемі3,4 Mb.
#12060
түріДиплом
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23

8

бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорында неше сөз
бар екенін және сөздік қордың даму жолдарын анықтаған /9/.
Дингвистикалық статистика әдісі тілдің даму, жетілу деңгейін
-^аньіқтауда бірден-бір жол. А.В. Малаховский

"Употребительность слова измеряемая его частотой или рангом является одной из его важнейших языковых характеристик"-деп, тілді статистикалық әдіс арқылы зерттеу ең бір ұтымды әдіс екендігін көрсетеді /106.99-106/.

Сонымен лингво-статистикалық әдіс арқылы мәтін тілін зерттеу нэтижесінде мәтіндегі бүкіл сөздердің мағыналары мен қолданУ ерекшеліктері толық ашылады. Бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын анықтау мақсатында, сөздердің мағына ерекшеліктерін айқындауда, біз бастауыш мектеп оқулықтарындағы мәтін тілін зерттеп, бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорына ыкдал ететін лексикалық минимумдары анықтау мақсатында статистикалық әдісті қолдандық.

Сондықтан бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайтуда оларға мағыналық мәндік құндылығы жоқ сөздерді бермей, арнайы іріктеуден өткен лексикалық тұлғаларды алу қажет. Лексикалық тұлға деп- сөздердің лексикалық-семантикалық жүйесін құрайтын, лингвостатистикалық және әдістемелік әдістер негізінде іріктелініп алынған сөздер аталынады.

Оқушылардың сөздік қорын молайтуға әсер ететін лексикалық тұлғалар төмендегідей белгілеріне қатысты іріктеліп йлынды:



1- Оқушылардың сөз байлығын кщейтуге ықпалы бар, оқулық мәтінінде сирек қодданылған сөздер;

                  1. Мағыналық құндылығы маңызды сөздер;

                  1. Сөзжасамдық қасиеттері өнімді сөздер;

                  1. Тіркесу қабілеттері жоғары сөздер;



^ і.Окушылардың сөз байлығын кенейтуге ықпалы бар есім сөздер окулық мәтінінде.

Бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайту ^ұмыстарына ұсынылатын лексикалық минимумды анықтау принциптерінің ішіндегі ең негізгісі оқульқтарда сөздерді іріктеу болып табылады.

Орыс тілінде болсын немесе қазақ тілінде болсын тілді статистикалық әдіспен зерттеудің мақсаты — тілдің өзіндік ішкі ерекшеліктерін айқындау, сөздердің кездесу жиіліктеріне сәйкес тіл заңдылықтарын түсіндіру, баланың немесе белгілі бір автордың тіліндегі сөздерді анықтау, сол арқылы тілдік материалдарды іріктеу.

Аталған ғалымдардың еқбектерін негізге ала отырып, бастауыш мектеп оқулықтары мәтіндеріндегі жалпы сөз саны, жеке сөздердің қолданылу жиілігі ,оның ішінде сирек қолданылған сөздер анықталды. (кестелерге қараңыз). а) 1-сынып оқулықтарында қолданылган сөздердің салыстырмалы кестесі.



Оқулық

N

һ

5

%

Ана тілі

18377

2804

1652

58.91

Әліппе

3623

1032

648

62.79

Математика

10454

1287

827

64.25

Аүниетану

8982

1765

1141

64.64

Барлығы

41436

3271

1259

38.48

ә) 2-сынып оқулықтарында қолданылган сөздердің салыстырмалы кестесі.

ю


"ОКУАЫКГ

N

1

5

о/

/0


і^азақтілГ

17738

1816

1128

62.14

~Аяа~тілі

39107

4819

2803

58.17

"^^тематика

21682

1409

815

57.89

"Дүниетану

16614

2886

1637

56.75

Барлығы

95141

4930

1481

30.04

б) 3-сынып оқулықтарында қолданылған сөздердің салыстырмалы кестесі.

Оқулық

N

1

3

%

Қазақ тілі

19633

2614

1598

61.16

Ана тілі

46725

8692

4871

56.05

Математика

25986

1384

802

58

Дүниетану

18415

2876

1748

60.8

Барлығы

110759

6566

1942

29.57

в) 4-сынып оқулықтарында қолданылған сөздердің салыстырмалы кестесі.

Оқулық

N

һ

5

%

Қазақ тілі

23612

3227

1797

55.7

Ана тілі

54283

9716

4721

48.6

Математика

22818

1762

806

45.8

Аүниетану

20916

3216

2087

64.9

Ьарлығы

121629

7862

2670

33.96

Мұндағы шартты белгілер: - оқулықтағы барлық сөз қолданыс. оқулықтағы түбір сөз (лексикалық единица). оқулықтағы сирек қолданылған сөздер.

п




Көріп тұрғанымыздай: бірінші сыныпта- 1259 сөз, екінші сьіньіпта — 1481, үшінші сыныпта- 1942, төртінші сыныпта- 2670 сөз сирек қолданылады екен. 2 Мағьшалық құндылығы жоғары сөздер.

Лексикалық минимумдарда іріктеуте сөздердің мағыналық құндылығына қарау керек мағыналы құндылығы жоқ сөздер балалардың ойлау қабілетін, сөйлеу дағдылары жетілдірмейтіндігі белгілі. Бастауыш мектеп оқушыларына сөз мағыналарын, мәнін меңгерту арқылы баланың танымы кеңейіп, ұғымдық ой қорытулары дамиды. Сөз мағыналары топталып, жинақталып белгілі бір ұғымдардың аясын кеңейтеді, бір-бірімен қарым-қатынасқа түсу арқылы баланың ойлау қабілеті жетіледі. Сөз мағынасын жете түсінген оқушының бойында сөздерді орынды қолдана білу дағдылары мен өз ойын толық жеткізе алушылық икемділіктері қалыптасады. Сөздердің мағыналық құндылығы арқылы оқушылар сөзді тілдік қатысым әрекетінде қолданып қана қоймай, солар арқылы бала санасында белгілі бір ұғым қалыптасады. Лексикалық тұлғалардың мағыналық құндылығын ажыратуға арналған жұмыстар екі жолмен жүргізідді:

1. Лексикалық негіздердің құрылымын техника - ғылыми


терминдер атаулары мен жалқы есімдер алынып тасталынды.
Себебі мұндай сөздер ауызекі тілде де оқулық мәтіндерінде де
жиі қолданылады.

Мұндай сөздер оқушылардың пәндік сабақтарында кеңірек түсіндіріліп, ұғындырылады.

2. Лексикалық негіздерді іріктеуде көп мағыналы сөздер алынды.


Көп мағыналық қасиеттері жоқ сөздер алынып тасталынды.
Мысалы,

Жазғытұрым- көктем мен жаздың түйскен кезі. Көктемнің аяғы

Жаздың басы.

Жазу-сызу- жазба жұмыстар.

Тамыржеміс- жерде өсіп, өнетін жемістер (сәбіз, жуа т.б.).


12

Тана- бұзау мен сиырдың аралығындағы кдра мал жасы. Тамыз- ай аты.

Нәтижесінде бірінші сыныпта- 954 сөз, екінші сыныпта- 1027 сөз, үшінші сыныпта- 1484 сөзг төртінші сыныпта- 1036 сөз

қалды-

3. Сөзжасамдық қасиеттері өнімді сөздер.



Тіл - қоғамдық қүбылыс болғандықтан, бастауыш сынып оқушыларына құр сөздерді жаттатқызғанымыздың пайдасы шамалы, сол сөздердің басқа сөздермен тіркесе алуы, өзіне жұрнақтар мен жалғаулар жалғай алу қабілеттерінің болуы керек. Мұндай қасиеттері болмауы балшалрдың сөздік қорын молайтпайды. Сөздерді сөзжасам қасиеттеріне қарай таңдау арқылы балаларда мынандай дағдылар қалыптасады: сөйлем құрастыру жолдарын үйренеді, сөздердің мағналарын жете түсінеді, жүрнақтар мен жалғаулардың жалғану ерекшеліктерін іс-жүзінде үйрене алады. Мысалы:

Шөптегі- шөптің үстінде, ішіндегі. Шөптей- шөп сияқты. Шөпті- шөбі бар жер. Шөпше-шөп сияқты



Деген сөздердің барлығы "шөп" деген сөздің мағынасы түсіндірілетін болғандықтан алынып тасталынды. Оның үстне бұл сөздер көп мағына бермейді Сипатта- бір адамды немесе затты сипаттау Сипаттағы- түріндегі Сипаттама- бір адамды сипаттау нәтижесінде жазылған жазу Жаз- бір нәрсені жазу

Жазғандай — бір адамның жазуын басқа адамның жазуымен салыстыру


13




— адамға жазу жаздыру т.б. сөздер алынып тастадды. й сөздер баланың сөздік қорын молайтпайды, қайта құр ясаттанды болып, бала санасына ауырлық түсіреді. Мұндай сөздерді балалар сөзжасамды оқыған уақытында өздері іүрлендіріп.қолдана алады. Нәтижесінде бірінші сыныпта- 612 сөз, екінші сыныпта- 754 сөз, үшінші сыныпта- 1081, төртінші сыныпта- 1219 сөз қалды. 4. Тіркесу қабілеттері жоғары сөздер.

Бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорын дамыту үшін алдымен оны сөйлеуге, сөйлем құрауға үйрету қажет. Сөйлемді к^рау кезінде оқушылардың бойында сөздерді дұрыс орналастырып, сөздерді бір бірімен байланыстыра білу екенділіктері қалыптасады. Мұндай мақсатқа жету үшін оқушыларда тек грамматикалық білімнің болуы жеткіліксіз.



Сондықтан, оған сөздік қорда молайту ж^ыстарында басқа сөздермен байланысу қабілеті бар сөздерді іріктеп беру керек. Бұл сөздер оқушының гармматикадын алған білімдері қалыптастырудың негізі болып есептелінеді. Сөздердің тіркесу қабілеттері ескерілгенде олардың стилистикалық тұрғыдан нейтральды тұрған жағдайы да ескерілді. Мысалы, "таза" деген сөз мағынасы "ақ кіршіксіз" болғандықтан ол адамға (таза жүрек, бойы таза), іс-қимылға (таза іс, таза жұмыс), заттың сын-сипатын білдіруде (таза киім, таза бұлақ) қатысты болып тіркесе алады. Керісінше оқулықтардағы кейбір сөздер өздерінің тіркесу Қабілеттері аясы тым тар болуына қарай алынып тасталынды. Мысалы: қалбаңда, қалбаңдай сөздерін тек зат есімге ғана тіркесе алады, ал қалғып-мүлгіп сөзі тек адамға ғана тіркесе алатындығы көрінеді.

Осындай сөздер бастауыш мектеп оқушыларығың сөздік Қорын молайтуда берілетін лексикалық тұлғалар құрамынан алынып тасталынды. Себебі, мұндай сөздердің тіркесу қабілеті болмағандықтан, ол оқушылардың сөздік қорын молайтпайды.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет