І.Берілген сөйлемнен зат есімді тауып, септеңдер

1-тапсырма. Төмендегі сөйлөугдерден "өріс" сөзінің мағынасын ажыратыңдар.

2- тапсырма. Берілген ойдың оныншы жүлдызынан бастап, малдар, өріске шьщты.

3-тапсырма. "Менің - жанүям "тақырыбына мәтін құрастыр. 7. Төмендегі сөздерге мағынаның дұрысына жалғап, сөйлемді толықтырыңдар.

1-тапсырма. "Жаман әдеттен жирен" мақал сөзіндегі "жирен" сөзін "Менің жирен атым бар ", "жирен сөзімен салыстыр."

3-тапсырма. "Жирен" сөзінің әр дыбысына өзара мәндес сөздер жазып, сөйлемдер құраңдар. Сөікемдерден мәтін құрастырыңдар.

1-тапсырма. Кітапкд қүштар және қүмар кднбады. деген сөздегі

2-тапсырма. "құмар" газінен етістік жасаңдар. Сөздерден сөйлем құрастырыңдар.

3-тапсырма. "Сендер неге құмарсыңдар" тақырыбына мәтін құрастырыңдар.

Ю.Төмендегі сөздерден сын есім жасаңдар.

1-тапсырма. Төмендегі сөздерге мәндес сөздер ойлап табыңдар.

2-тапсырма. Төмендегі сөздфден сын есім жасаңдар.

• 
  хху
  
• 
  хха
  
• 
  хху
  
• 
  хха
  

1-тапсырма. "Жазықты" сөзіне қарсы мәндес сөздер ойлап табыңдар.

12. Төменде берілген сөздің қансысы жіктеледі.

1-тапсьфма. "Үйытқы" сөзінен әр мағынада қолданатындай етіп, сөйлем құраңдар.

2-тапсырма. Төменде берілген қандай сөздер жіктеледі. Себебін түсіндір. Бүғау, ентік, сәулет, секем. 3-тапсырма. Төмендегі ұйқасқа өлең құрастыр. х а а хуу х а а хуу

1-тапсырма. "Есер" сөзіне мәндес және қарама-қарсы мағынада сөздер ойлап табыңдар. 2-тапсырма. "Ынтымак," сөзінен зат есім және етістік жасаңдар

3—тапсырма Ынтымақ сөзінің әр дыбысынан сөздер құрастырыңдар.


II. 2.3-Сөз тіркесін оқыту барысында есім сөздерді ұғындыру.

Бастауыш мектеп оқушылырының сөздік қорын молайту жұмыстарында лексикалық негіздерді сөз тіркестерін оқыту үрдістерімен ұштастыру балалардың бойында сөздерді дұрыс тіркестіре алу қабілеттерін қалыптастырады. Сөз тіркестерінің теориялық құрылымын меңгеру арқылы оқушылар өздерінің сөздік қорларындағы сөздерді дүрыс тіркестіруге үйренеді. Адам өз ойын жеткізуде жалаң сөзді ғана қолданбай, олардан сөз тіркесін жасап, сөйлемдер құрастырады. Сэбебі ойды тек жекелеген сөздермен беруте болмайды, ондай кезде айтылар ой толық жетпейді.

Адам сөйлеу процесінде бірнеше сөздерді өзара байланыстырып міндетті түрде сыртқа шығарады. Мұндай күйінде сөздер өзара байланысып, бір сөз екінші сөзге бағыныңқы болып келеді. Балаларға сөз тіркестерінің осынша қасиеттерін меңгерту арқылы оларға өз ойларын толық және нақты жеткізуге дағдыланады. Оқушылардың сөздік қорын ,сөз тіркесін оқыту арқылы молайту жұмыстарында олардың бойында мынадай дағды икемділік қалыптасады.

• 
  Теориялық мәселені анық түсініп, оны өзінің практикасында
  кеңінен қолдану;
  
• 
  Сөздерді бір-бірімен дұрыс тіркестіре алу;
  
• 
  Дұрыс жазу мен сөйлеу;
  

2-тапсырма. Төмендегі сөздерді мағыналарына қарай тіркестіріңдер.

Бәсеке, жасанды, зая, қылық, түсті, кетті. 3-тапсырма. "Кеше не көрдім"-тақырыбына мәтін құрастыр.

1. Зат есім мен етістікті тіркестіріңдер.

1-тапсырма "Тарам" сөзін "тар" "тарау", "тарақ", "таралық", "таршылық" сөздерімен салыстырыңдар. Түбірлес сөздер қатарына жататындығын не жатпайтындығын аньщаңдар. 2-тапсырма . "Өрен", "Секет" сөздерін қандай етістіктермен тіркестіре аламыз. 3-тапсырма. Қандай сөз қай сөзбен тіркеседі.

Қой ► мияулады

Сиыр ► мәңіреді

Жылқы ► ақырды

Арыстан * үрді

2. Сын есім мен зат есімді тіркестіріңдер.

«Мен бүгін не істедім, «сен бүгін не істедің, «Ол бүгін не істедің,тақырыптарына мәтін құрастыр.

3. Зат есім мен зат есімді тіркестіріңдер.

1- тапсырма. «Айгүл бүгін Қазақ тілінен бес алып, бүкіл сынып алдында мерейі үстем болдың сөйлеміндегі мерейі сөзінг мәндес сөздерді табыңдар.

2. 
   Тапсырма . Төмендегі сөздерге қандай зат есімдерді
   тіркестіруге болады. Сағат, жүрек, үй.
   
3. 
   Тапсырма. Қоянды сипаттаңдар.
   есек...
   

Түйе...

4. Есімдік және етістікті тіркестіріңдер.

Біреу, мен, ол, уәде беру, (келді, кетті, ойнадым, айтты, күлдің). 3-тапсырма. Мына схемадан сөйлем құра.

жылқы.қои


аиран шұбат қаймақ

3-тапсырма. Өрескел- сөзінің әріптерінен бірнеше сөз жазыңдар II. 2.4.Сөйлемді оқьпу барысында есім сөздерді ұғындыру.

І.Бастауыш мектеп оқушылырының сөздік қорын молайту жұмыстарында олардың сөздерді орынды пайдалану үшін алдымен сөйлемді дұрыс құрастыра білуі қажет. Сөйтіп-тиянақты ойды білдіретін сингаксистік құрылым, сөйлем дұрыс құрастырулары арқылы оқушылар өз ойын анық, жинақы және тиянақты жеткізуте дағдыланады. Оқушылар сөздік қорындағы сөздерді грамматика заңдарының негізінде сөйлемдер құрап айта алмаса, онда оның сөздік қорындағы сөздердің кажеті шамалы. Мектепке дейінгі кезде балалар тілдің грамматикалық заңдылықтарын механикалық тұрғыдан біліп келгенмен, ол сөйлеу кезінде бірқатар қателіктерге бой алдырады. Мектептің мақсаты балаларға граммтикалық заңдылықтарды үйрете отырып, сөздік қорын молайтумен қатар сол сөздерді дұрыс қолдануды үйрету. Сондықтан бастауыш мектеп оқушыларының сөздік қорын молайтуда сөйлемдердің құрылысымен таныстыру. Сөйлемнің түрлерін оқыту барысында жүргізілген жұмыстарда оқушыларда мынадай дағдылар мен икемділіктер қалыптасады.

1. 
   Сөздік қорындағы сөздерді дұрыс қолдану;
   
2. 
   Өз ойын толық жеткізуі;
   
3. 
   Сол арқылы сөздік қорындағы сөздерді белсенді
   пайдалана алу;
   
4. 
   Сөздік қорындағы сөздерді шығармашылық
   жұмыстарында еркін пайдалана алу.
   

1. Төмендегі сөздерден бастауыш жасап бастауыш пен

салыстырыңдар.

Біздің ауылда бір байдың көмбесі қалып кетіпті. Асқар, мен саған ойыншықтарыңды жерге көмбе дедім ғой!

2-тапсырма. Төмендегі сөздерден бастауыш жасап, сөйлемде тек бастауыш пен баяндауыш болсын. Көмбе, оқушы, жаз, қыс.

3-тапсырма. Көмбе сөзінің әр дыбысынан сөздер құрастырыңдар. Сөздерден сөйлем құрастырыңдар. Көмбе Белгілі сөйлемдегі көп нүктенің орнына керек сөзді қойыңдар.

1-тапсырма. «Байлам» сөзіне мәндес сөздер табыңдар.

2-тапсырма. Берілген сөйлемдегі көп нүктенің орнына керек сөзді қойыңдар.

Асан кешеден бері тәуекел деп, бір . . . келе алмай жатыр.

а-а-а-а

а-а-а-а

2. Қандай? Сұрағына жауап беретін сөздерц сөйлемде өз орнына

1-тапсырма. «Ақыр» сөзінің мағынасын түсіндіріңдер.

2-тапсырма. Қандай сұрағына жауап беретін сөздерді сөйлемде өз орньіна қойыңдар.

3. тапсырма. Мына схема бойынша сөйлем құрастырыңдар.

4. Сөйлемде «есер» сөзіне мәндес сөзді алмастырып қойыңдар.

Сұрақтары бірдей болсын.

1-тапсырма. «қанағат» сөзіне қарама-қарсы мәндес сөздер

табыңдар.

2-тапсырма. Сөйлемде «есер» сөзіне мәндес сөзді алмастырып

қойыңдар. Сұрақтары бірдей болсын.

Дәулет жас кезінде-ақ есер мінезді еді, өскенде ұялшақ болып

өсті.

мағыналы сөздер құрасіыру.

ғарыш, сырға, сан, таз.

1. Берілген сөздерден сөйлемдер құрастырыңдар.

1-тапсырма. Батыр туса-ел ырысы

Жаңбыр жаусажер ырысы.

2-тапсырма. Арна сөзі сөйлемде қандай сұраққа жауап беріп тэдр. Сырдария өзенінің арнасы біздің ауылдың жанымен өтеді.

Шапкантіай

■■яшвнння

Качғанлай


Оқу

Инемен

Пышақпен

Күрекпен

Апак

Өзен

Құдық

Бастауыш мектеп сқуіпылырының сөздік қорын байыту қазақ тілін оқыту әдістемесі мен мектеп практикасында юкейкесті мәселенің біріне айналып отыр. Себебі, қазіргі заман мектептен шьғармашылық қабілетін, шешен, продуктивті ойлау қабілетіне ие жеке түлғаны тэрбиелеп және оқытып шығаруды талап етіп.

1. 
   Уайсова Г. Бастауыш класс оқушыларына алғашқы лексикалық
   ұғымды беру кіт. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту методикасы
   А:Мектеп 1987-80-99 бет.
   
2. 
   Әміров Р. Асқарбаева А. 2-3 класс Қазақ тілі оқулыгына
   методикалық нұскду (орыс мектептері үшін) А: мектеп 1983-63
   бет.
   
3. 
   Әміров Р. Бірінші класта окушылардьң тілін дамыту үшін істелетін
   жұмыстар А: 1957-51 бет.
   
4. 
   Бозжанова К. Әміров Р. Бастауыш мектепте казж; тілін оқыту А:
   Мектеп. 1964- 84 бет.
   
5. 
   Үйықбаев И.Қ. Қазақ тілі методикасының очерктері (екінші басылуы)
   А: Қаз. мем. ОПБ. 1962 - 108 бет.
   
6. 
   Рахметова С. Бастауыш сыныптарда сқушылардың тілін ұстарту А:
   Рауан. 1997- 140 бет.
   
7. 
   Рахметова С. Кіші жастағы оқушылардың жазу тілін дамыту А:
   Мектеп. 1978-70бет.
   
8. 
   Ахабаев А. Бектиев Қ. Текст единицалары және олардың
   сипаттамалары кіт: Қазақ тексінің статистикасы А. 1973-25 - 30 бет.
   

1. 
   Балақаев М. Қазақтілі мэдениетінің мәселелері А., 1965
   

11 .Ахабаев А Статистичсский анализ лексико морфологический структоры языка казахской публицистики 197421 стр.

ІЗ.Жұбанов А. X Статистические исследования казахского текста с применением Э.В.М На материале романы М. Ауезова "Абай жолы" 1973 -37 стр Единный лексический минимум М. 1985- 64 стр.

19.Бектаев Частотный словарь языка Абая МКУС Л. 1966.

2О.Аралбаев А Вокализм казахского языка 1970 Татубаев С. Статистичский анализ спектор гласных А, 1968

21 .Прудникова А.В Лексика в школьнем курсе русского языка М., Просвещение 1979-143 стр

25.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии Учпедгиз1946.

31 .¥йықбаев И.Қ., Әлімжанов Д., Кәтенбаева Б.Д. Ошқаров А. Қазақ тілі

сөздігі Ш., 1990- 124 бет.

34.Мектепте қазақ тілі мен әдебиетін оқыту мәселелері Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің 1957 жылғы апрельдегі республикалық кеңесінің материалдарынан А.,ҚМОПБ 1958 - 248 бет.

35.Мұғалімге қазақтілінен көмек А., Мектеп, 1972,-140 бет.