Дипломдық ЖҰмыс «5B021000 -шетел филологиясы ағылшын тілі» мамандығы Нұр Сұлтан, 2022

45 
Зерттеуге ұсынылған қазақ тіліндегі аудио жазбалар Еуразия ұлттық
университеті мен оның жатақханасында жазылған. Оған қоса Семей қаласы, 
Медициналық университетте жазылған. Қатысушылардың саны 2 немесе 3 
адамнан тұрады. Ал ағылшын тіліндегі аудиожазбалар Лос-Анджелесте 
жазылған, үш достың арасындағы әңгіме, Калифорния штаты. Кен, Джейн және 
Ленор. Компьютер ойын клубында және Массачусетс штатының Кейп-Код 
маңында жазылғанмен Дэн - жиырма жастан асқан студенттер. Келесі мысал, 
Вермонттағы Берлингтондағы ортақ пәтерде жазылған төрт бөлме арасындағы 
бетпе-бет сөйлесу. Барлық сөз сөйлеушілер-Вермонт университетінің 
студенттері, 20-21 жас аралығындағы әйелдер.
Зерттеудің екінші бөлігін салыстырмалы түрде талдайтын болсақ, қатар 
қазақ тілінде қыз балалар ортасындағы бейресми ауызекі сөйлеу байланысының 
түрі зерттеу нәтижесіне сүйене отырып, көбінеке сөйлеушілердің сөйлеу түрі
нарративті түрге жатады. Ал, ер балалардың бейресми ауызекі сөйлеу түрі 
дискурсивті түрге жатады. Ағылшын тілінде дәл қазақ тіліндегідей ұқсастықты 
байқайсыз. Қыз балалардың бейресми ауызекі сөйлеу түрі байсалды, нарративі 
түрге жатады. Ал, ер керісінше тек өздерін қызықтыратын тақырып аясында ғана 
әңгіме дүкен құрғанын байқаймыз, олардың сөйлеу әрекетінің түрі көбінеке 
дискурсивті түрге жатады. Сонымен қатар қазақ тіліндегі қыз балалардың сөйлеу 
тоны байсалды, бірқалыпты тон болса, ер балалардың сөйлеу манерасынан 
аздаған дөрекілік пен сөйлеу тонының жоғары әрі балағаттау мен мазақ қылу 
сияқты әркеттер байқалмады, ал қыз балалардың ауызекі сөйлеу барысында 
көбінесе бір-біріне мақтау айту сияқты белгілер анықталды. Ағылшын тілінің 
бұл кезеңінде де екі тілдің ұқсастығы байқалады, себебі сөйлеушілер бір 
әлеуметтік топқа жатады, сондықтан да екі тілде де жастардың сөйлеу 
манералары ұқсас болып келеді. Ағылшын тіліндегі қыз балалардың сөйлеу 
манерасы байсалды әрі бірқалыпты болып келсе, ер балалардың сөйлеу 
манерасынан аздаған тонның жоғарылығы мен қоса сөйлеу кезіндегі балағат 
сөздер мен дөрекілік байқалды.
Келесі кезең қазақ тілінде қыз балалардың әңгіме барысындағы сөйлеу 
жиілігі тең емес екендігі белгілі, дегенмен қыз балалар арасында сөйлеу жиілігі 
қысқа сұрақ жауаптар арқылы өлшенсе, ер балалардың сөйлеу жиіліге де тең 
емес, оларда керісінше сөйлеу барысында әңгімені бастаушы соңына дейін өзінің 
лидерлік қасиетін ұстап қалуға тырысты. Ал, ағылшын тіліне келіп тоқталатын 
болсақ, олардағы қыз балалардың сөйлеу жиілігенді тепе-теңсіздік байқалады, 
қатысушылардың сөйлеу жиіліге тек сұрақ жауап арқылы өлшенеді, ал ер 
балалардың сөйлеу жиілігін қарастырсақ, оларда көбінеке әңгіме барысында, 
сөйлеу лидерлігі мен сөйлеудің асимметриялы формалары байқалады. 
Жалпылама қазақ тіліндегі бейресми ауызекі сөйлеу қатысушыларының бірден 
бір бастапқы қиындықтары ұзақ уақытт орын алған үнсіздік және күлкі болып 
табылады. Ал ағылшын тіліне келіп тоқталатын болсақ, олардың сөйлеу 
кезіндегі қиындықтары қойылған сұрақтарға жауап айтудан бас тарту, белгілі 
мөлшерде орын алған күлкі мен үнсіздік және қатысушылардың бір-бірімен 
жарыса сөйлеуі болып табылады. 

46 
Қорытынды 
Жалпы екінші бөлім бойынша тұжырым жасайтын болсақ, қазақ тілінде 
қыз балалар арасында грамматикалық ерекшеліктеріне мән беретін болсақ, олар 
жаргон және қысқартылған сөздерді өте көп мөлшерде қолданған болса, 
лексикалық тұрғыдан қыз балалардың арасында дөрекілік пен боқауыз сөздер 
байқалмады. Ал ер балалардың бейресми ауызекі сөйлеу барысындағы 
грамматикалық және лескикалық қателіктерінің бірі ол ер балалар өте көп 
мөлшерде дөрекі сөздерді яғни лексикалық тұрғыдан мүлдем мәдениеттілікке 
жатпайтын сөздерді қолданды. Сонымен қатар ер балалар мен қыз балалардың 
сөйлеу барысындсағы ортақ грамматикалық қателіктері сөйлеу кодының ауысуы 
болып табылады. Ал ағылшын тілінде қыз балалардың бейресми ауызекі 
сөйлеудің грамматикалық және лексикалық қателіктерін ескеретін болсақ, қыз 
балларда көбінеке сөздердің қысқартулары мен сленгтарды көп мөлшерде 
пайдаланғанын байқаймыз. Ал ер балаларға тоқталатын болсақ, олар өте жоғары 
тонда және сөздердің қысқартуларымен қоса балағат сөздерді көп қолданғанын 
байқаймыз. Оған қоса ер балалар мен қыз балалардың ортақ сөйлеу барысындағы 
қателіктерін ескеретін болсақ, олар грамматикалық тұрғыда сөйлемнің ереже 
бойынша құрылу тәртібін кей кездерде сақтамағаны байқалады, және ағылшын 
жастары қазақ жастарына қарағанда одағайлар мен қыстырма сөздердің «like, 
kind of» сияқты сөздерді көп мөлшерде қолданғанын байқаймыз. 
Қорытындылай келе ағылшын және қазақ жастарының ауызекі сөйлеуіне 
зерттеу жүргізу арқылы екі тілдің өз-ара ұқсастықтарын байқаймыз. Мысалы 
қазақ тілінде қыз балалардың ауызекі сөйлеу тілі ер балалардың сөйлеуіне 
қарағанда байсалды, бірқалыпты әрі боқауыз сөздер көп кездеспеген болса, 
ағылшын тілінде де дәл осындай белгілер байқалады. Сонымен қатар ағылшын 
тілінде ауызекі сөйлеу барысында жастар көбінесе сленгтарды, көптеген 
қысқартулар мен одағай және қыстырма сөздеді көп мөлшерде қолданған болса, 
қазақ тілінде сөйлейтін жастардың арасында да, осындай белгілер аз кездеспеді. 
Қазақ тілінде сөйлем тәртәбі бұзылмағанымен ілгерінді ықпал пен қысқартулар, 
сөздердің толық дыбысталмауы сыңды белгілер жиі кездессе, ағылшын тілінде 
көбінесе сөйлем тәртібә ереже бойынша сақталмады. Сонымен қатар зерттеу 
барысында тағы бір байқаған ерекшелігіміз, ол қазақ жастарының арасында 
сөйлеу коды жиі ауысып, тіл тазалығы мүлдем сақталмаған болса, ағылшын 
тілінде мұндай белгілер мүлдем байқалмады.

жүктеу/скачать 1,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: