Дипломдық ЖҰмыс химиядан типтік есептерді шығару элективті пәнінде заманауи педагогикалық технологияларды қолдану
Оқытудың озық технологиясы әдістері
жүктеу/скачать 336,5 Kb.
|
Серік Айгерім
| 1.6 Оқытудың озық технологиясы әдістері
(С. Н.Лысенкова) Білім беру бағдарламасы химия бойынша орта (негізгі) жалпы білім беретін мектеп бітірушілерінің дайындық деңгейіне қойылатын талаптарға сәйкес оқушылар химия курсын оқу нәтижесінде мынадай есептеулер жүргізуі тиіс: А) затмөлшері (массасы немесе көлемі); Б) қоспалардың белгілі бір үлесі бар бастапқы заттың массасы бойынша өнімдердің бірінің массасын табу; Б) бастапқы заттардың біреуінің белгілі бір массалық үлесі бар ерітіндінің массасы бойынша өнімдердің бірінің массасын табу; В) реакция өнімінің теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы массалық немесе көлемдік үлесі бойынша есептеулер[25]. Қойылатын талаптарға сүйене отырып, оқушыларды химиялық есептерді үйретудің жаңа тәсілдерін жасау қажет, өйткені мектепте химияны оқытуға бөлінген оқу сағаттарының қысқаруы мұғалімге химиялық есептерді шешуге жеткілікті көңіл бөлуге мүмкіндік бермейді. Бұл да емтихан тапсыру және жоғары оқу орындарына түсу кезінде мектеп түлектерінің білімі мен дағдыларына қойылатын талаптар өте жоғары болып қала береді. Инновациялық тәсілдердің бірі, оқытуды жетілдіруге ықпал ететін әдіс-бұл оқытудың озық әдісі. Алғашқы оқу идеясы 1971 жылы Мәскеу қалалық конференциясында айтылды. Бұл әдісті бастауыш мектеп аясында С.Н.Лысенкова әзірледі және қолданды. Автордың пікірінше, бұл идеяның негізгі қызметі – «уақыт ұтымды пайдалану, көп тапсырмаларға уақыт ұту, әркімнің және әркімнің сәтті ілгерілеуі» [26]. Үлгерімі төмен оқушылар -бұл қиындықтар мен әртүрлі себептерге байланысты тақырыпты игеруге жеткілікті уақыт таппаған оқушылар: темперамент, зейіннің нашар шоғырлануы, педагогикалық немқұрайлылық, негізгі пәндер бойынша білімнің болмауы, қарым-қатынас дағдылары нашар дамыған және т. б. нәтижесінде жаңа тақырыппен танысуда бұл қиындықтарды жеңе алмау [27]. Оқытудың озық технологиясы талданған әдістемесі көрнекті психологтардың еңбектерінде расталады: А.Н. Леонтьев [28], В. В. Давыдов [29,30], Л.С. Выготский [31] жасерекшелік проблемалары және балалар психологиясының даму динамикасы туралы. Бұл әдістің өзі оқушыны «тоқтату» туралы ойлаудан, баланың қиындықтары мен қателіктерін болдырмауға қамқорлық жасаудан тұрады, бұл оны оқу процесінен алшақтатып қана қоймайды, сонымен қатар оның тұлғасына үлкен зиян келтіреді. Лысенкова С.Н. үшін жаңа әдіс бойынша жұмыстың басталуына үлгерімі төмен оқушылармен өткізілетін сабақтар жанама түрткі болды. Алайда, бұл сабақтар оқушылардың шамадан тыс жүктелуін күшейтіп, түбегейлі өзгерістерге әкелмеді. Қалай көмектесуге болады деген сұраққа жауап іздеу түсінікті болып көрінетін шындықтарды нақты түсіну бағытында жүрді: біріншіден, үлгерімі төмен оқушыларға оқу материалын игеруге бағдарлама ұсынғаннан әлдеқайда көп уақыт қажет, екіншіден, сабақта уақытты көп қажет ететін де үлгерімі төмен оқушылар. Сондықтан уақыт ұтымды пайдалану талабы пайда болды. Оқытудың жетілдірілген әдістемесінің негізін қалаушы үшін егжей-тегжейлі көрнекі материал туралы алғашқы түсініктеме әркімге қолжетімді, бірақ барлық оқушылар жаңа материалды игермейді, яғни олар оны ойша жаңғыртып, өз пайымдауларын осы негізде құрастырады. Іздеу доминанты осы екі мәселені біріктіріп, бағдарламаның меңгерілуін әдістемелік қамтамасыз етудің таза эмпирикалық әрекеттерінен жоғары педагогикалық деңгейге өтуге жалпылауға, уақытты ұтымды пайдалану көздерін негіздеуге болады. Жеке идея біртіндеп әдіснамалық жалпылау биіктігіне көтеріліп, бүкіл уақытқа - оқу бағдарламасының кеңістігіне әсер ететін жүйеге айналды. Автор бұл жүйені өзінің алға қойған және жүзеге асырған мақсатын нақты көрсететін перспективалық-озық оқыту деп атады. Перспективалық немесе перспективалық дайындық С.Н. Лысенкова, айтпақшы, қазіргі уақытта сабақта оқытылатын материалдармен тығыз байланыста оқушылардың әрмен қарай меңгеруі тиіс қиын тақырыптардың мазмұнына тоқталу мүмкіндігі. Ол үшін оқу материалы арнайы жоспарланған, әсіресе күрделі тақырыптарды кезеңдерге бөліп, оқу жылы ішінде біртіндеп енгізеді. Бағдарламаны ұсынудың сызықтық тізбегінің орнына С. Н. Лысенкова уақытты ұзартуға мүмкіндік беретін күрделі пайдалану динамикасына ие. Осылайша, бағдарламаның көрінісін рационализациялау уақытты үнемдейді. Қалған бос минуттар келесі қиын тақырыпты игеруге кетеді, оған бағдарлама ұсынғаннан гөрі көп оқу уақыты жұмсалады, демек, үлгерімі төмен оқушылар да материалды жақсы меңгере алады. Бір қарағанда, С. Н. Лысенкованың сабағында екі параллель тақырып оқытылатындай көрінеді.Жоқ, мұндағы қадам бағдарламаны жүргізудің уақытша схемасы болып табылады. Екінші тақырып өткен тақырыпты зерттеу сатысында басталады. Сонымен қатар, жаңа материалды енгізу барлық оқушылардың оны түсінуін қамтамасыз ететін формада жүзеге асырылады, ақыл-ой әрекетін игеру оның материалдық немесе материалдандырылған іске асырылуынан басталады, яғни ақыл-ой әрекетін сыртқы жоспарға (тірек сызбаларына) ауыстырудан басталады. Басқаша айтқанда, тірек-сызбалар ойлау және дәлелдеу алгоритмін белгілейді. Олар түсіндірме логикасының ізін материалдық тұрғыдан бекітеді, бұл оқушыға (жадтан материалды бірден ала алмайтын) осы логиканы тікелей тірек бойынша қайталауға мүмкіндік береді [32,33]. С. Н. Лысенкованың тірек сызбалары-бұл оқушылардың ақыл-ой әрекетін сыртқы ұйымдастырудың тәсілі. Сондықтан кез-келген жаңа материалды ұсыну оның сыртқы жоспарын түпкілікті сканерлеуден және оның логикасының тірек жүйелерін құрудан басталады. Сонымен бірге, іс-әрекеттің егжей-тегжейлі логикасы өзінің материалдандырылған идеясымен оқушыға түсінікті. Тіпті үлгерімі төмен оқушы оны есте сақтап, айта алмайды, бірақ сабақта бәрімен бірге дұрыс жауап береді. Түсінікті және жиі қайталанатын материал меңгерілмеуі мүмкін. Кейбіреулер үшін бұл басқаларға қарағанда тезірек болады. Мұнда жаңа білім қосымша ретінде біртіндеп енгізіледі. Екінші кезеңде бұл білім негізгі материал ретінде, басқа оқу материалдарының арасында орналасқан жері мен уақыты бойынша бағдарламалық жасақтама ретінде оқытылады. Үлгерімі жоғары оқушы мұны үйренді, үлгерімі төмен оқушылар оны басшылыққа алады. Бұл кезеңдегі мұғалімнің басты бағыты-үлгерім орташа оқушы. Осы кезеңде оқытылатын тақырып бойынша материалдар жалпыланған және күрделі мысалдармен өңделеді. Оқушылар белгілі бір дәрежеде осы тақырыпты перспективалық кезеңде меңгергендіктен, екінші кезеңде бағдарламаның осы материалды игеруге, білімді шеберлік деңгейіне жеткізуге бөлінген уақытының бір бөлігі үнемделеді (үшінші кезең). Мұнда уақыт ең алдымен үлгерімі нашар оқушыға жұмыс істейді. Бұл кезеңде материал әрі қарай жұмыс істеу үшін қайтадан енгізіледі. Әдетте мұғалімнің таңдауында: кіммен жұмыс істеу керек-үлгерімі жоғары немесе үлгерімі төмен оқушымен ба? Өйткені, егер сабақта үлгерімі төмен оқушыға уақыттың көп бөлігін жұмсамаса, ол жай ғана сөнеді де қалады. Сондықтан мұғалім жиі логиканы ұстанады: күшті адам өзі жеңе алады. Бұл әдістеменің авторында күшті де, әлсіз де оқушылар сабақта белсенді болады. Әркім оған мүмкін болатын тәсілмен жұмыс істейді: үлгерімі жоғары оқушы- "дерексіз" (С. Н.Лысенкова терминологиясы бойынша), үлгерімі төмен -тірек логикасында. Бұл жұмыс жүйесінде үлгерімі төмен оқушылардың үлгерушілердің дамуына зиян тигізбеуге мұғалім назар аударады. Үлгермеуші оқушы үшін тіректермен жұмыс оқу процесінде тең ынтымақтастықтың шарты болып табылады. Бұл ұзақ уақытқа созылса да, өзінің білімінде үнемі алға жылжытады. Үлгермеуші оқушыға тірек материалдағы нұсқаулық ретінде қозғалыс жолы ретінде қажет. Үлгерушілер үшін бұл меңгерілген білімнің сенімділігі мен толықтығының кепілі. Жалпы сынып үшін тірек-сызба -бұл әдетте үлгермеушілерге берілетін уақытты ұтымды ету, өзіндік жұмыс ырғағын тездетуге уақытты ұту, өйткені қолдау меңгеруді жеңілдетеді және білімді берік етеді, сонымен қатар, ол үлгерімі жоғары оқушыларды қателіктерден қорғайды. Сонымен, оңай қабылданатын жазбадағы тірек сызбаларында алдағы әрекеттің жалпы перспективасы, оның әр байланысының мазмұны, олардың реттілігі мен олардың арасындағы байланыс ашылады. Оқушы неден бастап, қай бағытта жылжу керектігін көреді. Жадта әрекет ету үшін оған алдын-ала ештеңе үйретудің қажеті жоқ. Енді меңгеру жауапкершілігі еріксіз жадқа ауысады. Осылайша, С.Н. Лысенкова оқудағы қиындықтарды талдаудың негізгі кезеңін қайталайды, бұл ақыл-ой әрекетін кезең-кезеңімен қалыптастыру тұжырымдамасы. Тәжірибелік зерттеулер нәтижесінде жаңа әрекеттің дұрыс жүзеге асуы оның қалыңдауына жағдай жасалғанда ғана мүмкін болатыны анықталды. Бұқа жынтықта материал мен-арекеттин материалдағы көрсеткіштердің объектісі мен құрылымын және оның жеке қосылыстарының әсер ету ретін анықтауға бағытталған схема қажет. Әрекет баяу орындалуы керек, сондықтан балаға арналған жеке әрекеттер мен олар жасаған материалдың өзгеруі арасындағы байланыс өте егжей-тегжейлі және, ең бастысы, сырттан анық көрінеді. Бастапқыда әрекеттің баяулауына қарамастан (мұнда бастысы-іс-әрекеттің дұрыс құрылымын қалыптастыру және сақтау), схемаларға сәйкес оқытудың жалпы уақыты дәстүрлі бағдарламаның осы тақырыпқа бөлген уақытына қарағанда әлдеқайда қысқа. Психологтар сонымен қатар мұндай оқыту жүйесінде қалыптасқан идеялар мен ұғымдар оқытудың алғашқы кезеңдерінде қол жетімді екенін анықтады [35]. Бұл жалпы оқытудың жаңа жүйесі, оның басты артықшылығы-әртүрлі қабілеттері бар барлық оқушыларға сәтті оқуға мүмкіндік береді. Бұл әдістеменің негізі - есептерді шығаруға арналған «әрекет режимін» құру, ол шын мәнінде есеп шығарудың үлгісі болып табылады. Бұл әдіс есептерді дұрыс шешуге қарағанда әлдеқайда көп нәтиже береді. Мұндай жұмыс жүйесіне үйреніп, тапсырманы тұтастай көру қабілетін қалыптастыра отырып, ақыл-ой модельдеу қабілеті, яғни бұрын қалыптаспаған қабілет қалыптасады, осылайша үлгермеуші оқушылардың ақыл-ой дамуын жүзеге асырады [36]. "Оқытудың озық технологиясы аясында сандық есептерді жіктеу негізінде химиялық есептерді шығаруда оқыту тұжырымдамасын жасау" жүктеу/скачать 336,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|