Дипломдық жоба тақырыбы: «Әлеуметтік-мәдени сервис тұтынушыларына кешенді қызмет көрсетудің бәсекелестік артықшылығы» Мамандығы «5В091200- мейрамхана ісі және мейманхана бизнесі»
КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
жүктеу/скачать 0,97 Mb.
|
диплом серікұлы-
Основы ест наук Сатаркул А Тапсырма 1
| 1 КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Бәсекелестік және бәсекелестік артықшылық ұғымдарының мәні мен құрамдас бөліктері Нарықтың маңызды көрсеткіштерінің бірі - бәсекелестік нарық субъектілері арасындағы өзара бәсекелестіктің нысаны және әлеуметтік өндірісті реттеу тетігі. Бұл нарықтық экономика субъектілерінің жеке қаржылық мүдделерін іске асыру процесіндегі қақтығыстың әлеуметтік нысаны. Экономикада бәсекелестік бірқатар функцияларды орындайды: ол тауардың нарықтық бағасын анықтайды және белгілейді; белгілі бір еңбекті әлеуметтік қажеттілікпен үйлестіреді; еңбек өнімділігі мен өндірісті басқарудың тиімділігіне байланысты жеке құндылықтар мен артықшылықтарды теңестіруге ықпал етеді. Қолданыстағы нарықтарда басқа компаниялардың қатысуымен қызметтерді немесе тауарларды тұтынушылар үшін бәсекелестік пайда болады, сонымен қатар кірістер депозиттерге сәйкес құрылады және өндіріс факторлары да бөлінеді[1]. Егер компанияның негізгі ресурстарын компания тиімді пайдаланса, өндірушінің компанияның жалпы кірісін ұлғайту мүмкіндігі бар, ал егер негізгі құралдарды пайдалану тиімді пайдаланылмаса, компания банкротқа ұшырауы немесе ең жақсы жағдайда үлкен шығындарға ұшырауы мүмкін. Бәсекелестік тұжырымдамасы - өндірістік қызметтің назарында тұрған фактор, дамуға және монополиялану дәрежесіне байланысты болуы мүмкін табиғат. Бәсекелестік ортаның жоқтығы нарықтық механизмдерді тиімсіз етеді. Қазақстан экономикасындағы монополиялардың нақты жағдайына байланысты мемлекет оларға қарсы тұра алатын күш болып табылады. Бәсекелестіктің жақсы да, жаман да жақтары бар: Бәсекелестіктің басты артықшылықтары: - бәсекелестік жаңа технологияларды немесе жаңа өндіріс мүмкіндіктерін үнемі іздеуді ынталандырады; - бәсекелестік кәсіпорындардың технологиялық жабдықтарының жаңаруына ықпал етеді; - бәсекелестік компанияларды қызметтердің немесе тауарлардың сапасын жақсартуға ынталандырады; - бәсекелестік кәсіпорынның баға саясатына әсер етеді; - бәсекелестік компанияларды жоғары сапалы өнімді сатуға мәжбүр етеді; - бәсекелестік басқарудың жаңа нысанын енгізуге итермелейді. Бәсекелестіктің кері жақтары: 1)бәсекеге қабілетті болған компанияға қатал қарым-қатынас; 2) өзін банкрот деп жариялаған компаниялардың көп саны; Бәсекелестіктің алты түрі бар: - көпфункционалды бәсекелестік - бір тұтынушының әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік беретіндігіне негізделген; - түрлер бәсекесі - ұқсас өнімдер арасындағы бәсекелестік, бірақ дизайнында ерекшеленеді; - маңызды бәсекелестік - ұқсас тауарлар арасындағы бәсекелестік, бірақ тауардың сапасына және брендтің тартымдылығына сәйкес ерекшеленеді; - баға бәсекелестігі - бағаның төмендеуі сатылымды арттырады, нарықтың кеңеюіне әкеледі; - жасырын бағалық бәсекелестік екі түрде болады: өз өнімін бәсекелестің өзіндік құнымен сату; өнімді тұтыну коэффициенттерінің төмендеуі - қылмыстық әдістер: қарсыластардың жарнамалық өнімдері; имитациялық өнімдерді жасау (жалған өнімдерді құрастыру). Бәсекелестіктің жалпы ұстанымы бәсекеге қабілетті және бәсекелес емес нарықтың анықтамаларында ашылады (Кесте 1). Нарық құрылымымен байланысты бәсекелестіктің негізгі түрлерін қарастыра отырып, мен негізгі төрт модельді анықтадық: - таза бәсекелестік ; - монополиялық бәсекелестік; - олигополия; - таза монополия. Кесте 1 – Бәсекелестіктің негізгі түрлері
Кесте 1 көрсетілгендей сатып алушы мен сатушының мүмкіндігі таза бәсекелестік жағдайында бірдей. Бәсекелестікті кәсіпорынның дамуының негізгі күші ретінде қарастыра отырып, біз компаниялардың дамуы үшін ең күшті қозғаушы күш бәсекелестік болып табылады деп тұжырымдай аламыз, дәл солай компаниялардың бәсекеге қабілетті болу және нарықтағы үлестерін арттыру үшін өсіп, дами түседі. Сондықтан үнемі ізденіс пен дамытушылықта болу керек, солай болған кезде ғана нарықтық үлесті жоғалтпауға болады және банкроттыққа ұшырап, кәсіпкерлік қызметті тоқтатуға деген тәуекелдің алдын алуға мүмкіндік болады. Компанияны реформалаудың негізгі әрекеттерін анықтау үшін оның бәсекеге қабілеттілігін жоғалтудың алғышарттарын табу қажет. Өнімнің сапасын жақсарту және бағасын төмендету сонымен қатар кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі арта түсетін компоненттерге қатысты болады, алайда бұл өнімдер қай нарықта - орыс немесе шетелдік тауарлар сатылатыны маңызды емес. Қазіргі уақытта өнімнің немесе қызметтің өзіндік құнына міндетті немесе ерікті халықаралық сертификаттау құны әсер етеді[2]. Сонымен қатар, маркетинг пен компания өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі қарыз қаражаттарына, табысты өндірістік және сауда қызметтері мен жоғары білікті кадрларға қол жеткізуге негізделген. Өндіріс Сақтау Сату Тұтыну Ал,түпкілікті есепте кәсіпкер қаржылық есептіліктің стереотиптерінің талаптарына сәйкес ағымдағы қаржылық есеп-қисапты және өзінің ақша-несиелік қызметіне сыртқы аудит жүргізуі керек (сурет1). Сурет 1 - Тауар және қызмет көрсету саласындағы бәсекенің айырмашылығы Ескерту: авторлармен жасалған Сурет 1 бойынша кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін, бәсекелестіктің жоғарылауы жағдайында талдау, сонымен қатар оның факторларын талдау ерекше маңызға ие екендігін көруге болады. Келесі бәсекелестік факторлар бөлінеді: - сыртқы және ішкі нарықтағы кәсіпорын тауарларының бәсекеге қабілеттілігі; - өндірілетін тауарлардың түрі; - нарық сыйымдылығы; - нарыққа қол жетімділік; нарықтық біркелкілік; - осы нарықта жұмыс істейтін кәсіпорындардың бәсекелестік жағдайы; - саланың бәсекеге қабілеттілігі; - саладағы техникалық инновациялардың мүмкіндігі; - аймақ пен елдің бәсекеге қабілеттілігі Ұсынылған факторлар кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін айқындаудың кілті болып табылады (сурет 2). Cурет 2 - Бәсекелестік артықшылықтың түрлері Ескерту: авторлармен жасалған Сурет 2-де бәсекелестік артықшылық түрлеріне әсер ететін жеті факторлары толығымен көрсетілген. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін мынаны түсіну қажет: 1. Бәсекеге қабілеттілік үш негізгі компоненттен тұрады. Бірінші компонент - бұл тауарлардың сапасы. Екіншісі тауарларды сату мен қызмет көрсету экономикасын құрумен қатар, экономикалық мүмкіндіктер мен тұтынушылардың шектеулерімен де байланысты. Үшіншісі әлеуетті сатып алушының қалауына байланысты. 2. Сатып алушы тауардың негізгі бағалаушысы болып табылады, сондықтан өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің барлық элементтері әлеуетті сатып алушыға соншалықты айқын болуы керек, олардың кез-келгеніне қатысты күмән немесе басқа түсіндіру болмауы керек. Қашан қалыптасады «Бәсекеге қабілеттілік кешені», психологиялық білімнің ерекшеліктерін, тұтынушылардың зияткерлік деңгейін және жеке сипаттағы басқа факторларды ескеру қажет. 3. Әр нарық өзінің мақсатты аудиториясымен сипатталады. Сондықтан, белгілі бір нарыққа қатысы жоқ бәсекеге қабілеттілік идеясының орны болмайды. «Компанияның мүмкіндіктері мен тұтынушылардың сұраныстарын үйлестіру процесінің нәтижесі тұтынушыларға олардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын артықшылықтар беру, ал компания болашақта тұтынушылық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін кірісті алу үшін компанияға пайда әкелу үшін қажет». Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау тәсілдері өзара біріктіріліп, бірін-бірі толықтырады. Тек өнімді ғана емес, сонымен қатар оның ресурстарының генераторлық факторларын да ескеру қажет - бұл менеджерге нақты іске асырылған стратегияны жасауға мүмкіндік береді. Бәсекелік артықшылықтарды қамтамасыз ететін ресурстарды (және сол арқылы өндірілетін өнімдерді) және кәсіпорынның экономикалық өрістерін (нарықтарын) салыстыратын тұжырымдама - бұл ресурстар нарығының портфолиосы. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын негізгі құралдар: сыртқы ортаға назар аудара отырып, Майкл Портердің бәсекелестік ортасын талдау; SWOT-талдау ішкі ортаны (кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтары), сондай-ақ сыртқы ортаны (мүмкіндіктер мен қауіптер) бағалайды. Бұл тәсілдер кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын, сондай-ақ сыртқы ортаға түсуі мүмкін қауіптер деңгейін толық көрсетеді. Ықтимал бәсекелестік артықшылықтарды анықтау әдістемесі алты кезеңді қолдануды қамтиды. Бірінші кезең - кәсіпорынның ішкі ортасын зерттеу. Ол күшті және әлсіз жақтарды зерттеуге бөлінеді. Кәсіпорынның күшті жақтары бәсекелік артықшылықтарға қол жеткізудің басым бағыты болып табылады. Әлсіз жақтарды талдағанда, белгілі бір жағдайларда олар күшті бола алатындығын ескеру керек. Екінші кезең - кәсіпорынның сыртқы ортасын зерттеу. Ол мүмкіндіктер мен қауіптерді зерттеуге бөлінеді. Мүмкіндіктер сатуды көбейтуге немесе кірісті көбейтуге болатын факторларды қамтиды. Алайда, қауіптер келесі кезеңдерде сатылымды немесе пайданы төмендетуі мүмкін факторларды қамтиды. Үшінші кезең - матрицаны дайындау және оған критерийлерді енгізу. Төртінші кезең - сыртқы ортаға байланысты әлеуетті бәсекелестік артықшылықтарды іздеу. Мүмкіндіктер мен қауіптер, олардың мағынасына қарай, қауіптер мен қабілеттер аймағында барлық мүмкіндіктер бар сипаттамаларға байланысты анықталады. Неғұрлым күшті бәсекелестік - бұл бір саланы ұсынатын және олардың сипаттамаларына сәйкес бірдей өнімдер мен қызметтерді ұсынатын кәсіпорындар. Сатушылар арасындағы бәсекелестіктің шиеленісі олардың бәсекелестік күрес құралдарын қаншалықты тиімді пайдаланатындығында көрінеді: төмен баға; өнімнің қасиеттерін жақсарту; клиенттерге қызмет көрсетудің ең жоғары деңгейі; ұзақ кепілдік қызметі; өнімді нарықта жылжытудың арнайы әдістері; соңғы өнімдерді шығару; жарнама. Бәсекелестік орта өте серпінді, нарықтағы кейбір ойыншылардың өзгерістері басқа компанияларды да өзгертуге мәжбүр етеді. Осыған байланысты сыртқы ортадағы болып жатқан өзгерістерді бақылау және бағалау өте маңызды болды. Келесі бесінші кезең - салада немесе нарықта пайда болатын немесе ашылатын бәсекелік артықшылықтардың тартымдылығын тарату. Бастапқы индикаторлардың тізімі олар пайда болуы мүмкін саланың ықтимал ережелерін және компанияға қысым деңгейін талдау арқылы жасалады. Табиғи-климаттық артықшылықтарға елдің экономикалық тиімді географиялық жағдайы және қоңыржай континенталды климаты жатады. Қоғамдық-саяси бәсекелестік артықшылықтарға мыналар жатады: елдегі саяси жағдайдың тұрақтылығы; елдегі жақсы жұмыс істейтін заңнамалық жүйе. Ұйымның технологиялық артықшылықтарының мысалы өндіріс пен басқаруды автоматтандырудың жоғары деңгейі бола алады; негізгі құралдардың төмен тозуы; жаңа ақпараттық технологиялардың жоғары деңгейі. Мәдени артықшылықтар әдетте елдің құндылықтарына, жеке тұлғаның рухани дамуына бағытталған ұйымдарға байланысты болады; жоғары ұйымдастырушылық мәдениет; бүкіләлемдік мәдени құндылықтардың елде болуы. Экономикалық бәсекелестік артықшылықтарға мыналар жатады: тұрақты салық жүйесі; экономиканы мемлекеттік реттеудің тұрақты жүйесі; ұйымда менеджменттің жүйелік жүйесінің болуы; жоғары сапалы несие-қаржы жүйесі; кадрлардың жоғары біліктілігі. Фактордың мазмұнына сәйкес артықшылықтар мыналарды бөледі: - тауарлар мен қызметтердің сапасы (әлемге әйгілі бренд; объектінің жоғары сенімділігі; әдемі және заманауи дизайн, жайлылық; оңтайлы жұмыс; экологиялық таза); - тауарлардың бағасы (масштабты үнемдеуге байланысты өндіріс шығындарының төмендігі; бірізденудің жоғары деңгейі; қалдықсыз технология; жеткізушілер арасындағы жоғары бәсекелестік); - өнімді тұтынушыға шығындар (өнімді тұтынушы үшін алмастырғыш тауарлардың болуы; тауар өндірушілер арасындағы бәсекелестіктің жоғары деңгейі; бәсекелестермен салыстырғанда өнімді пайдалану үшін нақты ресурстарды тұтыну аз); - тауарларға қызмет көрсету сапасы (тауардың жоғары тұрақтылығы; тұтынушыда шығындар мен шығындарды есепке алудың автоматтандырылған жүйесі; өндірушінің сенімді имиджі; ілеспе құжаттамадағы ақылға қонымды кепілдіктер; тауарларға кепілдік және сатудан кейінгі қызмет көрсету станциясының болуы; нарықтағы сапалы инфрақұрылым). Жәрдемақы алу әдісі немесе құралдары бойынша мыналарды ажыратыңыз: - Мұра бойынша (елдің табиғи ресурстары; тауарлардың танымал бренді); - оқыту (ғылым мен практиканың белгілі бір салалары мен салаларындағы білікті мамандар; өнертапқыштар); - инновацияларды (инновацияларды) енгізу - патенттер негізінде тауарлар жасау; патенттелген жаңа технологияны енгізу; басқару саласында ноу-хауды енгізу; нарықтың жаңа дамуы; өнімнің жарнамасы саласында жаңа технологияны енгізу; - қозғалу - дамыған инфрақұрылымы бар аймаққа жеке адамды көшіру; ұйымды климаты жақсы және арзан жұмыс күші бар жерге көшіру; Ұйымдастырылған жерде артықшылықтары мыналар: - жұмыс орны («канбан» жүйесі, дәл уақытында; еңбекті ғылыми ұйымдастыру; дизайнердің автоматтандырылған жұмыс орны); - ұйым (бәсекеге қабілеттілікке жетуге бағытталған басқару жүйесі; ұйымның «кірісінде» жоғары бәсекелестік; автоматтандырылған жобалау жүйелері); - аймақ (аймақтың сапалы өндірістік инфрақұрылымы; аймақтың экологиялық таза болуы; аймақтағы тұрақты несие-қаржы жүйесі); - индустрия (саладағы жоғары бәсекелестік; саладағы тік және көлденең интеграция; ғылыми-техникалық ақпараттың салалық орталығының болуы; салалық патент қорының болуы); - ел (елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның іс-әрекеті; жекелеген аймақтарды және тұтас алғанда елді дамыдың стратегиялық бағдарламаларының болуы); - халықаралық қоғамдастық (қызметтің әртүрлі салаларын біріздендіру мен стандарттаудың жоғары деңгейі; адам құқығын қорғау; интеграция және ынтымақтастық; елдердің өзара көмегі). Орындау уақытына (ұзақтығына) сәйкес артықшылықтар бөлінеді: - стратегиялық артықшылық факторлары (бес жылдық мерзімге өнімді жаңартуды жоспарлау кезінде жетекші салыстыру базасын қолдану; персоналды дамыту; ғылыми-зерттеу жұмыстарын дамыту; заманауи жарнама жүйесі); - артықшылықтың тактикалық факторлары (еңбекті ынталандырудың тиімді жүйесі; жабдықты жөндеу кестесін ұстану; бәсекелестерден қарыз алуды басқару). Іске асырудан алынған әсер түрі бойынша артықшылықтар мыналарды бөледі: - ғылыми-техникалық (патент алу; 5-ші бағыттағы прогрессивті технологиялық процестердің үлесін арттыру; жаңа ақпараттық технологияларды игеру; ресурстарды үнемдейтін технологияларды игеру; зиянды компоненттердің атмосфераға, топыраққа, суға шығарылуын азайту); - қоршаған орта (өндіріс қалдықтарының азаюы; өндіріс эргономикасының жоғарылауы; өндірілетін тауарлардың экологиялық қауіпсіздігін арттыру; қалдықтарды бақылауды автоматтандыру); - әлеуметтік (бәсекелестермен салыстырғанда бір қызметкерге қосылған құнның өсуі; еңбек қауіпсіздігін арттыру; еңбек және демалыс жағдайларын жақсарту; жұмысшылардың өмір сүру ұзақтығын арттыру; жұмысшылардың білім деңгейін көтеру); - экономикалық (сатудың ұлғаюы; нақты пайданың ұлғаюы; инвестициялардың өтелу мерзімінің қысқаруы және т.б.). Қорытындылай келе, алтыншы кезең сыртқы ортадағы бәсекелестік артықшылыққа қауіп төндіретін маңызды факторларды анықтайды: - бәсекелестік артықшылықтарды табудың бұл әдістемесін Майкл Портер ұсынған, ол келесі нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған: іздеу көздерін іздеу ортасының бәсекелік артықшылықтарын анықтау және жіктеу; - негізгі бәсекелестік артықшылықтардың қайнар көздеріне талдау жүргізілетін параметрлердің әдеттегі жиынтығын енгізу; - жалпылама факторды жоққа шығарыңыз және оны белгілі бір компания мен оның бәсекелестік артықшылықтарына бағытталған талдау жасаңыз; - компанияның мүмкін болатын бәсекелестік артықшылықтарын олардың күшті жақтарын анықтау және оларды нақты артықшылықтар, артықшылықтардың арақатынасын құру жағдайында пайдалану; - бөлу сыртқы ортадағы әрекет болып табылады және позициядан осы артықшылықтарды бағалау бар немесе компанияның қажетті ресурстарына ие емес. осы артықшылықтарды нақты пайдаға айналдыруға әсер ету; - таңдалған параметрлердің нақты бір жиынтығына байланысты әр түрлі кезеңдер мен кезеңдердегі осы талдаулардың салыстырмалы болуын қамтамасыз ету және әдіснаманы әртүрлі компаниялардың маркетингтік іс-шараларында қолдану Бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету тұжырымдамасының негізгі қағидаларын кәсіпорынның жағдайын талдау арқылы бөлуге болады: - Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету басты мақсатты - өнім мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуді қамтиды; - Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін критерийлер бойынша басқару мен жоспарлауға байланысты ажырату керек; - Бәсекеге қабілеттіліктің негізгі көрсеткіші кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің ажырамас көрсеткіші болып табылады. Бұл көрсеткішті жұмыс деңгейінде анықтауға болады; - Тактикалық деңгейде кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі оның жалпы қаржылық-экономикалық жағдайымен қамтамасыз етіледі және оның жай-күйінің жан-жақты индикаторымен сипатталады; - Стратегиялық деңгейде кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі инвестициялық тартымдылығымен сипатталады, мұнда критерий бизнес құнының өсуі болып табылады. Осылайша, компанияның бәсекеге қабілеттілігінің негізін зерттей отырып, қорытынды біліктілік жұмысының міндеті шешілді. Қорытындылай келе, бизнесті жүргізуде компанияның бәсекеге қабілеттілігі үлкен рөл атқаратындығын атап өтуге болады. Компанияның қазіргі жағдайын дұрыс бағалау, кемшіліктерді талдай білу және проблемаларды шешу үшін басқару шешімдерін басшылыққа алу маңызды. жүктеу/скачать 0,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||