Дістемелік кешен
жүктеу/скачать 1,24 Mb.
|
Дістемелік кешен
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдебиеттер № 16-17. Тақырыбы: Сібірдегі түркі халықтары. Мақсаты: Жоспары
| Бақылау сұрақтары:
1.Алтын Орда құрамындағы Солтүстік Кавказ халықтарын атаңдар 2. Әзірбайжан ұлты қалай қалыптасты және Әзірбайжан мемлекетінің құрылуын сипатта. Әдебиеттер № 16-17. Тақырыбы: Сібірдегі түркі халықтары. Мақсаты: Жоспары: 1.Сібірді мекендеген халықтардың қалыптасуы мен мемлекеттерінің қалыптасуы мен мемлекеттерінің құрылуы. 2.Көшім тұсындағы Сібір хандығы. 1. XV ғасырдың бас кезінде Алтын Орданың ыдырауы барысында Сібір хандығы құрылды. Оның орталығы алғаш Шыңғы-Тура (Тюмень) болды. Хандық өз шеңберінде Сібірдегі Шыңғыс ұрпақтары бас болып, шағын хандыққа біріккен көптеген түркі тілдес халықтардан құралды. XV ғасырдың аяқ кезіндегі ұзаққа созылған қырқыс – тартыстан кейін өкімет билігін Мамед тартып алды. Ол Тобыл мен Орта Ертіс бойындағы түркі ұлыстарын біріктіріп, басқару орталығын Ертістің жағасындағы «Сібір» немесе «Кашлық» деп аталатын байырғы бекініске орналастырды. Сібір хандығы үстем тап болып есептелетінін бектер мен мырзалар басқарған ұсақ ұлыстардан тұрды. Көшіп – қону мәселелерін және кәсіпшілікке жаратылатын жерлерді тек солар билеп – төстеді. Олар ең жақсы жайылымдар мен су көздерін өздерінің жеке меншігіне айналдырып алды. Сібір хандығының ресми діні болған ислам шонжарлар арасына кеңінен таратыла бастады. Негізгі еңбекші халық ұлыстардың «қара сирақ» кедейлері еді. Олар мырзаға немесе бекке өз шаруашылығынан түскен табыстан жыл сайын «тарту» тартып, ханға ясак салығын төлеп тұратын, ал ұлыс бегінің отрядында әскери қызмет атқаратын. Сібір хандығын хан басқарды, оған кеңесшілері мен карачалары (уәзірлері), сондай – ақ ханның өзі ұлыстарға жұмсайтын жасауылдар көмектесті. Ұлыс бектері мен мырзалар ханның бағынышты иеліктері болып саналады. Хан олардың ұлыстарының ішкі істеріне араласпайтын. Сібір хандығының саяси тарихы ішкі өзара қырқыс – тартысқа толы болды. Сібір хандығы жаулап алу саясатын жүргізе отырып, башқұрт тайпаларының бір бөлігі мен угорлардың меншігіндегі, сондай – ақ Ертіс бойы мен Ом өзені бойын мекендейтін түркі тілдес тұрғындардың жерлерін басып алды, XV ғасырдың орта шенінде Сібір хандығы батыста Тура өзенінен, шығыста Барабаға дейінгі Батыс Сібірдің орман аралас кең байтақ даласын алып жатты. 1503 жылы Ибақтың немересі Көшім өзбек және ноғай хандарының көмегімен Сібір хандығының өкімет билігіне ие болды. Көшім тұсында Сібір хандығы жеке ұлыстардан тұрды, ол саяси жағынан бірлігі толық бекіген мемлекет еді. Жошы ұлысының азиялық бөлігінің әлеуметтік дамуы ерекше жолмен жүрді. Дегенмен, Ақ Орданың өмірі мен Көк Орданың өміріндегі «даму» дегенді шартты түрде ғана ұққан жөн. Бейнелеп айтқанда Қыпшақ теңізінде монғол «тамшысы» ізсіз жоғалып кетті. Байқал төңірегіндегі көшпенділер мен сібірлік көшпенділер бір – бірін жан санамауына байланысты жергілікті жұрт ешқандай қарсылықсыз қабылданған текті әулеттер (Шыңғыс ұрпақтары) ғана қалды. Сібірлік көшпенділердің өз ұлысының шекарасын сақтап қалуына, бөтен мәдениетінің, оның ішінде Еділ бойындағы қала тұрғындарының пайдасы үшін 1312 жылы Өзбек хан енгізген мұсылман мәдениетінің тез қабылдануына ата дәстүрлерінің көп көмегі тиді. Жалпы, мұсылмандық әдет – ғұрып далалықтар арасында аса берік сақтала бермейді. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|