Дәріс 2 Тәрбиелік жүйе ұғымы

Негізгі ұғымдар: педагогикалық кеңес, жеке тұлға, топ жетекші, сыныптық сабақ жүйесі, сынып жетекші, мақсат қоюшылық, жоспарлау, жобалау, педагогикалық қызмет,әлеуметтік- гуманитарлық қызмет, ұйымдастырушылық қызмет.

1. Мектептің тәрбиелік жүйесінің негізгі қызметтері:

• 
  Кіріктіруші;
  
• 
  Реттеуші;
  
• 
  Дамытушы;
  

Соңғы жылдардағы педагогикалық бақылаулар мектептің тәрбиелік жүйесінің өміріміздің объективті шындығы туғызған жаңа қызметтері бар екенін корсетуге мүмкіндік берді. Олар:

• 
  Қорғау;
  
• 
  Түзету;
  
• 
  Теңестіру;
  

Қазіргі жағдайда ғалымдар тәрбие үрдісінің тиімділігін көтеруді тәрбиелік жүйе құрумен байланыстырады, сонымен бірге онда шешуші рөл директордың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарына беріледі.Тәрбие жүйесін басқару, дамыту, қалыптастыру теориясы оның тиімді екеніне көз жеткізуде.

Біріншіден, жүйелі амалды пайдаланғанда тәрбиелік әрекет субъектілерінің ықпалының кіріктірілуі, педагогикалық үрдіс құрауыштарының өзара байланысы бекиді. Бұл маңызды, себебі, оқушы тұлғасының толық дамуын тек тұтас тәрбиелік үрдіс қана қамтамасыз ете алады.

Екіншіден, мектеп ұжымы игерген әлеуметтік және табиғи ортаны қамтыған тәрбиелік жүйені құру, тұлғаға деген тәрбиелік ықпал мүмкіндігінің ауқымын кеңейтеді.

Үшіншіден, тәрбиелік жуйе құру әр жақты дамыған толыққанды тұлға тәрбиелеуде педагогикалық ұжымның күшін және уақытын үнемдейді. Әрекет пен қарым – қатынасты құру тұлғағ ықпал ететін барлық дәстүрлік амалдардың тиімділігін арттырып, шығын аз талап етіледі. Өйткені жаңа жағдайда немесе үйренбеген қалыпта жұмыс істегеннен гөрі дәстүрлі амалмен әрекет ету жеңілдеу болады. Сондықтан жүйе құру барысында белгелі бір дәстүрдің қалыптасуына жете мән беру керек.Олар жүйеге орнықтылық беріп, ғұмырын ұзартады.

Төртіншіден, тәрбиелік жүйеде оқушы, мұғалім, ата- ана тұлғасы өзін-өзі іске асыруы және өзіне-өзі сенім артуы үшін арнайы жағдай туғызылады әрі моделденеді. Бұл олардың шығармышылық және басты қабілеттерінің анықталуына және өсуіне зор ықпал етеді. Сондай-ақ ұжымда гуманистік іскерлік қарым–қатынастар орнауына жоол ашады. Педагогикалық жүйені және мектептің тәрбиелік жүйесін өзгерту, жетілдірудің бірден-бір шарты ретінде ұжыммен бірге қабылданған мектептің даму тұжырымдамасы есептеледі. Педагогикалық жүйе секілді тәрбиелік жүйенің де басқарылатынын, оны басқару функцияларының алуан түрлі екенін есте сақтауымыз керек. Демек, бүгінгі таңда білім беру мекемелері әрекетінің сапасын арттырып, деңгейін көтеру мақсатында тәрбиелік жүйе құру қажет және аса маңызды әрі пайдалы.

Мектеп өмірінде мұғалім - басты тұлға.Мектеп мұғалімі балаларды оқытып қана қоймайды,сонымен бірге оларды тәрбиелейді.Ол белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі ұстазы, ақылшы-кеңесші болып саналады. Сондықтан да ол қиын әрі жауапты міндетті іс. Соған қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізігі педагогикалық әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанымен де, әрине ол балаларға өте қажет.Себебі, мектеп құрылымындағы ең негізгі буын ол – сынып. Мұнда оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік қатынастары қалыптасады.Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі, олардың демалысына қатысты мәселелері,алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі, соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл –күй жағдайлары жүзеге асырылады.

1. 
   Мектеп пен сыныптың тәрбиелік жүйелерінің өзара байланысы
   

Мектептің тәрбие жүйесінің дәл бүгінгі таңдағы және келешектегі бейнесінің үлгісін жасау оның қалыптасуы мен дамуы жағдайында қажет болып табылады.

Үлгі ретінде, философ В.А.Штоффтың пайымдауынша, зерттеу объектісінің бейнесі мен елесін таныта отырып, оны алмастыра алатын, яғни оның зерттелуі сол объекті туралы жаңа ақпарат беретін ойша көрініспен материалдық тұрғыда бұрын қолданылған жүйені түсінуіміз керек.

Академик В.ДАфанасьев үлгінің негізгі сапаларын атай отырып, оған мыналарды жатқызады:

— түпнұсқаның — жүйеге ұқсас, соған сай келуі;

— мақсаттылық, яғни оның параметрлерінің жүйе алдына қойылған мақсатпен, күтетін нәтижелерімен сәйкес келуі;

— субъектілік бағалау қатынасына және үлгіні жасаушыларға бейтарапттлық қатынаста болу;

— түпнұсқаның — жүйенің параметрлерінен және кейбір детальдарынан алшақтау, дерексіздену болуы.

Үлгі объектінің немесе құбылыстың белгілі бір жеңілдетілген, схемаландырылған көрінісі болып табылады. Ол үлгі жасау процесі — ерекше таным тәсілінде жасалады, яғни жүйе зерттеу объектісінің үлгісінде (формада) көрініс табады (В.ГАфанасьев).

Философтардың әлеуметтік құбылыстар мен объектілердің үлгісін жасау проблемалары жайлы көзқарастары мектептің тәрбие жүйесінің үлгісін жасау жолдарын анықтауға көмектеседі. Үлгі жасау процесінде тәрбие жүйесінің мәні мен маңызды сапаларының тең келетіру (ізгіліктілік, тұтастық, мақсаттылық, басқарушылық, ырғақтылық, өзін-өзі реттеушілік, ашықтық) үлгісінде жасалуы керек. Жасалатын үлгіде тәрбие процесінің субъектілермен тәрбие жүйесінің компоненттері жайлы түсініктері, жүйе жасаушы факторлар мен байланыстар, жүйенің құрылымы мен қызметінің соңғы және аралықтағы нәтижелері оларды қадағалау мен белгілеп отырудың әдістері туралы түсініктері жинақталуы қажет. Үлгі жасауда қолданылған технологиялар тәрбие жүйесінің әлеуметтік-педагогикалық кешенінің біртұтас үлгісін жасауға мүмкіндік туғызуы керек, яғни оқушылардың сабақта және сыныптан тыс әрекеттерін өзара байланыстыратын, мектептің, отбасының және әлеуметгік ортаның тәрбиелік күшін кіріктіретін, инновациялық процестер мен дәстүрлі формалардағы әрекеті біріктірілген, жүйенің қызметіне әсер ететін сыртқы жөне ішкі факторлардың сипаты мен тенденциялары анықталған, әрі ескерілген болуы керек.

Тәрбие жүйесінің үлгісін жасау — бұл жүйелі білім беру үлгісін жасау процесі. Мұны әрі тәрбие жүйесін танып білу тәсілі ретінде де, әрі жүйені басқарудың маңызды компоненті ретінде, яғни келешекте де — оның қызметі мен даму сатыларында да, оның элементтері, байланыстары мен құрылымын өзгеріске ұшырап жатқанда да қажет деп қарастыру керек.

Үлгі жасау процесі кезінде шартты түрде 3 кезеңді бөліп алуға тұра келеді: