қарақаттай
, ерекше сүйкімді, қара көзді –
көздері қарақаттай
деп
көркемдейді [6].
Қадалып
қарақат
көз күлім қақты, Қара жас түйдек-
түйдек ұшып жатты
– деп Әлішер Науаи оны арудың күлімдеген
көзіне теңейді.
Ұлттық
танымды
беретін
тілдік
бірліктер
ұлттық
психологиямыздың негізі болатын ұлттық мәдениеттің, салт-дәстүрдің
тілдік көрінісі әдеби шығармаларда метафора, мақал-мәтелдер,
фразеологиялық тіркестер арқылы жиі беріледі.
Отыздан бірер жасы асып тұрмын, Азулы тісті жарып, басып
тұрмын. Қара қас,
бадам қабақ
, нәркес көзді, Таба алмай сондай
жанды жасып жүрмін
(айтыс);
Ай маңдай,
бадам қабақ
, түзу мұрын,
Тартқандай сұлу дене күміс сымын
.
Жібектей болған тұлымы
(Қалауова З. Таңд.) Бұндағы
бадамқабақ
– сыртына шығыңқылау, дөңес
қабақ.
Бадам
– жаңғақ жемісті өсімдік.
Пістедей
болған мұрыны,Отыз тісі меруерт, Бет біткеннің
сұлуы
;
Сүмбіл шаш,
пісте мұрын
, лағыл иек,
Шынардай
он саусағың
құлжа сүйек
(Ақан сері).
Пісте
мұрын
– ұшы сүйірленіп келген, әдемі
мұрын.
Келтірілген ақпараттардан қазақ
сұлулық әлемінің символдану
үдерісін көреміз. Қазақ әйелінің, қызының сұлулығы өсімдік
атауларымен символданып қана қоймай, сол сұлулықтарын айшықтай
түсуде өздері қолданатын косметикалық
бояуларды қолдан жасап,
олардың жасалу технологиясын жетік меңгергендігін аңғартады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.
Қуандыққызы А. Қыздың ары – ұлттың абыройы // Солтүстік Қазақстан
газеті. – 06 қаңтар 2018.
2.
Байғұтова А. М. «Қазақ әйелі» концептісінің этномәдени сипаты. Филология
ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация.
Алматы, 2008. – 143 б.
3.
Әмірбекова А.Б. Концептілік құрылымдардың поэтикалық мәтіндегі
вербалдану ерекшелігі (М.Мақатаев поэзиясы бойынша).Филол.ғыл.канд.дисс.
автореф., – Алматы, 2006. – 26 б.
333
4.
Айтова Н. Қазақ тіліндегі түр-түс атауларының когнитивтік семантикасы:
филол.ғыл.канд.дисс. автореф. – Алматы, 2005. – 27 б.
5.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 10-том. – Алматы, 2011. – 752 б.
6.
Сейітова
Ш.
Өсімдікке
байланысты
тұрақты
тіркестердің
этнолингвистикалық сипаттамасы: филол. ғыл. канд. ... диссерт. 10.02.02. – Алматы,
1999. – 168 б.
7.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. – Алматы, 2011. – 744 б.
8.
Шоқпарұлы Д. Қазақтың қолданбалы өнері. Алматы: Қазақ энциклопедиясы,
2010. – 752 б.
9.
Қатыранұлы Д. Ұлттық тағамдардың этно-мәдени зерттеулері. // Жұлдыз,
1994. - №3-4. – 188-199.
10.
Қалиев Б. Қазақ тіліндегі өсімдік атаулары. – Алматы: Ғылым, 1988. – 159 б.
11.
Әлисұлтан Қ. «Қос елді қауыштырған қызғалдақ». «Егемен Қазақстан», 3
желтоқсан, 2002.
Резюме
В статье описывается символика казахского мира красоты. Каждый народ имеет
свою специфику в познании и восприятии мира. Мир
красоты у каждого народа
отличается. Мы видим это в разных языковых единицах, связанных с красотой.
Resume
The article describes the process of symbolizing the Kazakh beauty world. Each
nation has its own specificity in the knowledge and perception of the world. The world of
beauty of each people is different. We see it in different language units related to beauty.
