«Дулат ақын мұрасынан»

Рекомендательный список литературы

Павлодар

«Дулат ақын мұрасынан». Ұсынылатын әдебиеттер тізімі / П. Васильев атындағы орталық қалалық кітапханасы. Ақпараттық- библиографиялық бөлім. - Павлодар, 2016. - 26 б.

«Дулат ақын мұрасынан». Рекомендательный список литературы / Центральная городская библиотека им. П. Васильева. Информационно-библиографический отдел. - Павлодар, 2016. - 26 с.

Құрастырушылар: Р. К. Ахметова

Г. Р. Сафарова

Редакторы : Б. Е. Әлімғазинова

Н. Д. Худякова

Оқырманға арналған сөз!

Акцияның мақсаты: оқырман мәдениетін қолдау және дамыту, тарихи-мәдени және рухани мұраны сақтау, ана тіліне құрметпен қарау.

Міндеттері:

-ұлттық әдебиетке деген оқырмандардың қызығушылықтарын қолдау және дамыту;

-кітап оқу проблемаларына ғалымдардың, мамандардың, мемлекеттік және қоғам қайраткерлерінің назарын аударту;

-әлеуетті оқырмандарды тарту;

-баспахана ұйымдарының қазақстандық авторлардың кітаптарын шығаруға қызығушылықтарын арттыру;

-әлемдік әдеби үдерісте қазақстандық авторлардың шоғырлануы.

Акцияның мазмұны: бүкіл ел болып бір уақытта бір кітапты оқып шығу және талқылау, осы кітапқа арналған түрлі шараларды өткізу.

Акцияны өткізу үшін кітапты таңдау азаматтардың қалауларын анықтау жолымен, мекемелерде, ұйымдарда, оқу орындарында сауалнамаларды жүргізу арқылы, телефон арқылы сұрау, ауызша сұрау арқылы жүргізіледі.

Акция кезінде іс-шара өткізу формасы әртүрлі болуы мүмкін. Олар: сынып сағаттары, әдеби кештер, талқылаулар, кітап бойынша фильмдерді тамашалау және талқылау, жазушылармен, әртістермен кездесу кештері, телемарафондар, клуб отырыстары, қойылымдар.

2016 жылы бүкіл ел Дулат Бабатайұлының шығармаларын оқиды.

Pavlodar.cbs@mail.ru

Біздің сайт: cbs.pvl.kz

Біздің мекенжай: Павлодар қ. С.Торайғыров көш., 44 / 1

П.Васильев атындағы Орталық қалалық кітапханасы

Ақпараттық-библиографиялық бөлім

ҚР Ұлттық академиялық кітапханасында «Бір ел – бір кітап» акциясы аясында ұсынылатын жыл кітабын таңдау мақсатында акцияның ұйымдастыру комитеті мүшелері мен Қазақстан кітапханалары басшыларының қатысуымен кеңейтілген отырыс болып өтті. Белгілі ақын-жазушылар мен ғалымдардан тұратын комиссия мүшелерінің жабық түрде дауыс беруімен акцияның жыл кітабы болып ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеті тарихындағы көрнекті тұлғалардың бірі, «Зар заман әдебиеті» өкілдерінің көш басында тұрған кемел ақын Дулат Бабатайұлының шығармалары таңдалды.

Халқымыздың маңдайына біткен санаулы ұлы ақындарының бірі - Дулат Бабатайұлы, бұрынғы Семей облысы Аягөз ауданының Қызылжолда деген атамекенінде 1802 жылы туған. Жаздық мекені Ақжайлау, Сандықтас. 1871 жылы атамекенінде қайтыс болған.

Бізге жеткен өлеңдерінде кездесетін кейбір деректерге қарағанда, Дулат ескіше оқыған, сауатты ақын боған.

XIX ғасырдағы қазақ әдебиетінде Дулаттың өзіндік үлкен орны бар. Өйткені, ол өзінің толғау-жырларында көптеген келелі мәселелерді көтеріп, өз заманынының шындығын бірқыдыру бере білді.

Жеке кісілерге арнаған «Кеңесбайға», «Бараққа», «Ел аралаған ишанға» т. б. өлеңдерінде ақын сол кездегі тірліктің ұсқынсыз жақтарын өлтіре шенеп, кейде өткір сатира дәрежесіне дейін көтере білді.

Дулаттың өлеңдері ауызша тараумен қатар, 1880 жылы Қазан қаласында «Өсиетнама» деген атпен кітап болып шыкты. Бұнда ақынның замана туралы толғаулары енгізілген. Ақынның шығармаларын ел аузынан жазып алып, бізге жеткізген халық ақыны - Шәкір Әбенов.

Ол - Патшалық Ресейдің қазақ өлкесін күшпен отарлау кезеңін, одан туған зобалаңдарды өз көзімен көріп, соған барынша наразылық білдірген ел басы адамдарының бірі. Отарлау саясатының қазақ елін талан-таражға салу, халықтың дербестігін біржола жойып, тәуелділікке айналдыру әрекетіне қарсы шыққан, халықты күреске шақырған күрескер ақын.

Ақын өз заманындағы осы патшаның отарлау саясатынан зардап шеккен халқының қайғысын тереңнен сезініп, мұңын жырымен жазып, ел қамын ойлап, кейінгі ұрпақты тәрбиелеуде маңызды толғаулар айтады:
Сырымды менің сұрасаң, 
Тұманның суық суындай
Кеудеме қайғы толған соң
Тұнық жырмен жуынам. 
Сорғалаған нөсердей, 
Жырын тыңда Дулаттың, - деп толғанады.
Дулат шығармашылығында елеулі орын алатын батырлар жыры үлгісіндегі, Отанды қорғауға арналған патриоттық мәні бар «Еспенбет» атты толғау. Бұл шығармашылығында жетім бала, жас батырдың қалмақтармен соғыста көрсеткен ерлігін сөз қылады. Дастанның бір ерекшелігі, тек батырдың жеке тұлғасы ғана емес, сонымен бірге халық бейнесі қоса суреттеліп отырады. Ақын жорыққа атанған қалың топты табиғаттың жойқын күшіне балап, ерекше шабытпен, әсерлі жырлайды:
Жөңкерілген қалың қол, 
Жүйткіген желге ұқсайды. 
Көрінісі кей кезде, 
Толқыған гүлге ұқсайды.

Мұнар түнеп бұлт көшкен, 

Ақын шығармаларында орын алатын маңызды мәселенің бірі - оқу, өнер-білім. 

Өнер, білім оқып біл, 

Дулат ақын өзінің «Бесінші сөз» немесе «Ата қоныс арқада» деп аталатын өлеңінде Арқаны жайлаған қазақтардың бір кездегі тарихын баянды етеді. Ол қазақ халқының Жоңғарларға қарсы ерлік күрес жүргізу арқылы елдігін сақтап келгенін, туған жерін қалмақтардан қорғай білгенін айтып, сол кездегі ерлікті, дербестікті мақтайды.

Абайдың ел пысықтарын, би-болыстардың мінез-құлықтарын бейнелеулері Дулат ақынмен үндесіп жатыр. Бұл тұста ақынның Дулатқа үңіле қарай отырып, оның кейбір жақтарын толықтыра түседі.

Дулат шығармалары қазақ жазба әдебиетінің қалыптасуына үлес қосты. Дулат ақын шығармаларының көбі XIX ғасырдың 30–40-шы жылдарындағы тарихи жағдайларға байланысты қазақ әдебиеті арнасына шықты. Оның өзіндік орны бар. Дулат толғаудың асқан шебері болғандықтан өлеңдерінің барлығы дерлік еркін ұйқасты. Ақын өлеңдері ауызша тараса да, қызыл империя тұсында әркімнің қолында сарғайған қағазда сақталып қалды. Ақынның алғашқы өлең жинағы «Өсиетнама» деген атпен 1880 жылы Қазанда басылды.

Тек халқымыз тәуелсіздігін қолына алғаннан кейін ғана, 1991 жылы ақынның бір топ шығармаларын құрастырып, «Замана сазы» деген атпен «Жазушы» баспасы жинақ етіп шығарды.

Шығармашылығын зер салып, зерттеген ғалымдар көп.