Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
Маңызды мәселелер мен сурақтар, тапсырмалар
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019
- Бұл бет үшін навигация:
- Жалкы есімдердің гүрлері
- Антропонимдер
| Маңызды мәселелер мен сурақтар, тапсырмалар:
Ономастиканың ғылым ретінде даму тарихы мен кезеңдері қандай? Ономастиканы жеке ғылым деп айта аламыз ба? Дәлелдеңіз. Қазақстан ономастикасының дамуы қалай болды? Ономастикалық зерттеулер бағытының мәні неде? Ономастика қандай әдіс, тәсілдерді қолданады? Ар- найы ономастикалык әдістер бар деп айтуға бола ма? Қолданбалы ономастика қандай басты міндеттерді атқарады? Жалқы есімді зерттеу аспектілерін атаңыз. Ономастика бөлімдері мен жалқы есімдер түрлерін атаңыз. Жалқы есімдердің разрядтары мен кластарының айырмашылығы неде? Ономастиканың басқа ғылымдармен байланысы неден көрінеді? Ономастиканың пәнаралық екендігі неден байқалады? А.В. Суперанскаяның “Общая теория имени собственного” (М., 1973, 45-91-66.) атты кітабы бойынша “Жал- ыкы есім зерттеу тарихынан” деген такырыпта конспект дайындаңыз.
Жалкы есімдердің гүрлері Жалқы есімдерді талдамас бүрын ономастикалық әдебиетте нақты шек қойылмай бірінің орнына бірі қолданыла беретін разряд, класс, тур терминдеріне на- зар аударғымыз келеді. Түсіндірме сөздік және номенклатуралық терминдер жүйесі бойынша бүл терминдер жалпыдан жекелік гиперо-гипонимдік қатынас- та болады. Аталған терминдердің анықтамасынан разряд термині ономастикада адамның белгілі бір қызмет аясын- дағы денотаттарды атайтын атаулардың ірі жиынтығы. Өзінің мазмүны бойынша разряд үғымы кластарға, нақты топтарға бөлінетін жалқы есімнің ең көлемді категориясы. Эр разряд бірыңғай объектілерді атайтын, ортак белгілері (лексикалык, грамматикалық, сөзжасамдық) бар жалқы есім кластарын білдіреді. Сонымен, аталатын объектіге қатысты жалкы есім бірнеше ірі разрядтардан түрады, ал разрядтар өзінше кластарға (түрлерге) және класс ішіндегілерге (подкласс, подвид) бөлінеді. Жүйеде класс - разрядтың бір бөлігі. Ономастикада класс пен тур синоним ретінде қолданылады. Белгілі бір халықтың жалқы есімдерді қүрайтын жеке разрядтары мен кластары арқылы жоғарыда айтылғанды бакылап корелік. Антропонимдер Антропонимдер - кісі аттарынан түратын жалқы есімдердің ірі разряды. Антропонимдер кісі аты, әкесінің аты, фамилиясы, лақап аты, буркеніиік аты, криптоним, қосыміиа аты, андроним, гинеконим, патроним сияқты кластарға бөлінеді. Антропоним формуласында, атау беру уәжінде, атау қүрылымында байқалатын әр халықтың өзіндік атау беру дәстүрі бар. Кез келген халықтың 52 Ономастика: зерттеу мәселелері антропонимдік коры (антропонимдер жиынтығы) күрамы жағынан әр түрлі. Әр халықтың атау тізімі немесе реестрі (антропонимиконы) шектеулі, сондықтан бір атқа бірнеше адам ие болуы мүмкін. Ангропонимдерді ономастиканың арнайы бөлімі - антропонимика зерттейді. Қазіргі антропонимдік жүйенің қалыптасуы мен дамуы бірыңғай қарастыруға мүмкін емес өте күрделі және үзак үрдіс. Антропонимдердің ортақ белгілері: • Антропонимдердің барлык түрлері ортак белгі - адамды атау ерекшелігімен байланыскан. Солардың ішінен тек кісі аты ғана денотатты жеке- леудің жоғары деңгейіне ие, яғни әр адамның өз аты бар, калған түрлері қосымша және халықтың тари- хи-мәдени дәстүрімен байланысты. Сонымен катар тек кісі аттарын таңдау еркі бар, ал фамилия мен әкесінің аты туыстык қатынаска байланысты. Лақап ат, жасырын ат т.б. негізгі болмайтын косымша есімдер барлык адамдарға беріле бермейді. Лақап атты индивидтің озі емес баска адамдар тақса, бүркеншік атты, жасырын атты (криптонимдерді) белгілі бір себептермен адамның өзі таңдап алады. Сәкен Сейфуллин, Мүхтар Әуезов, Бейімбет Май- лин, басқа да қазак жазушылары өз еңбектерін жасырын атпен берген: Дуйсенбі, Шамиль, Манап, Жумақан, Ерке Булан (С. Сейфуллин), Арқа, Аргын, М.Э., М, Ауыл баласы (М. Әуезов), Бимагамбет, Бимухамбет, Қара бала, Быж, Б.М. (Б. Майлин), Қуйқалық, Шолжық, Салпанңулақ, Мерген, Сақа (1. Жансүгіров). Жасырын есімдер кеңінен танымал болып, ресми есімнің орнын басатын кездері де болады: Максим Горький (А. Пешков), Владимир Ильич Ленин (В И. Ульянов), Марк Твен (Сэмюэл Клеменс), Анатолъ Франс (А. Тибо).
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|