Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
Мацызды моселелер мен сурақтар, тапсырмалар
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019
- Бұл бет үшін навигация:
- Ономастикалық материалдарды зергтеу әдістері
- тарау.
| Мацызды моселелер мен сурақтар, тапсырмалар:
Жалқы есімнің кандай ерекшеліктері оларды арнайы категория регінде бөліп қарастыруға себепкер болды? Жалпы ономастика мен жеке ономастика бөлімдерінің мақсаты мен міндеттері кандай? Ғылым, соның ішінде ономастика ғылымы даму үшін қандай шарттар кажет? Ғылымның, лингвистикалық сананың дамуымен ономастикалык зерттеулер үйлесе ме? Ономастикалык зерттеулердің болашағы кандай? Жаңа ономастикалык багыттарды болжауға бола ма (олар қандай бағыттар)? Ономастика қүрылымы кесгесін жасаңыз. Е.А. Керимбаев қазақ ономастикасына катысты әлеуметтік рөл мен әлеуметтік жағдай теорияларын қалай карастырады? (кара.: Казахская ономастика в этнокультурном, номинативном и функциональном аспектах. Алматы, 1995. 208-209 бб.).
Ономастикалық материалдарды зергтеу әдістері Әдіс ғылымның категориялық қүрылымының тірек үғымы анықталып, ғылымның жалпы пәндік моделінің элементі болып табылады. Оның бағыты мен мақсаты зерттеу нысанын объекгивті тану жолын қарастыру, бүл оның табиғатын, яғни генезисін, қүрылымын, мазмүны мен қызметін адеквагты гүрде айқындайды. Әр ғылыми пән өз мүмкіндігінше зерттеу нысанын анықтайтын әдіс жа- сауы, қалыптасқан әдістерді дамытуы керек, сонымен қатар басқа ғылымдардың әдістерін өз зерттеуінде гіай- далана білуі керек [Алиев, 2000, 173-175]. Логика создігінде әдіске келесі анықтама берілген: “Әдіс болмысты тану мен практика жүзінде озгертуге қолданылагын тәсілдер жиынтығы” [Горский т.б., 1991, 105], яғни зерттеу нысаны мен нысанасын қарастырады. Жалпы әдістер (анализ, синтез, салыстыру, жалпылау), жалны ғылыми әдістер (бақылау, олшеу, эксперимент жа- сау, модельдеу, интериретациялау) және нақты бір ғылым- ға тән, зерттеу нысаны мен нысанасына қарай қолданы- латын жеке ғылыми-зерттеу әдістерін ажыратады. Лингвистикалық ғылым регінде ономастика тіл білімінің нсгізгі болып саналатын дескригггивті (сипаттау), типолоғиялык, салыстырмалы-салғастырмалы (салғастыр- малы, контрастивті, конфронтативті), компаративті (са- лыстырмалы-тарихи), ареалды әдістерін қолданады. Ономастикалық материалдар, онимдер мен онимдік жүйеде кездесетін үрдістері мен қүбылыстарының ерекшелігі қолданбалы әдістердің барлығын қолдануға себегікер болады. Дескриптивті (сипаттау) әдіс - зерттеліп отырған аймақ, социум, жазба ескерткіштерінің т.б. белгілі бір тарихи кезеңдсгі жалқы есімді рет-ретімен сипаттау. Типологиялық әдіс - үқсас ономастикалық қүбылыстар- ды анықтау және ономасгикалық универсалийлерді - 48 Ономастика: зерттеу мәселелері объектілерге атау тағудағы жалпы, универсалды (эмбебап) нринциптері мен онимдік жүйенің дамуын дәлелдейтін эр дәуірдің, аймақтың, тілдің жалқы есім және онимдік жүйесінде байқалатын зандылықтарын әр тілде салғасты- ру, сонымен қатар этнопсихологияның үқсастық салдары- нан болатын әр тілдегі, әр онимдік жүйедегі жалқы есімнің қүрылымы мен элементтерінің үқсастықтары мен айырым- дық белгілерін корсететін оним түрлерін анықтау (қара.: Подольская, 1988; Бондалетов, 1983; Суперанская, 1986). Компаративтік (салыстырмалы-тарихи) әдіс - бүрын- ғы ономасгикалық жағдайды галдау, тілде жоғалған немесе белгілі бір себегітермен өзгерген атауларды, ономасти- калық стратиграфияны анықгау. Салыстырмалытарихи әдісті қолданғанда мәтін ішінде талдау, гүрлердің қүры- лымын жаңарту, бастапқы қалпына келтіру (реконструкция), растығын тексеру (вероятностная проверка), этимологиялық, стратиграфиялық талдау. Салыcmырмалы-салгастырмалы (салыcmырмалы, контрастивті, конфронтативті) әдіс - болмысты атау түрлерін, семантикалық модельдерін, сөзжасамдық қүры- лымын, атау беру уәждерін анықтау үшін туыс, туыс емес ономастикалық жүйелерді салғастыру (мысалы, туыс емес қазақ және орыс топонимдерін салғастыру, туыс қазақ және түрік кісі аттарының қүрамын салғастыру). Анық- галған ерекшеліктері де, үқсастықтары да маңызды. Ареалды әдіс - ономастикалық зерттеу арқылы анық- талатын жалқы есімдердің қайталанушы элементтерін, типтері мен модельдерінің таралу аймағын (антропонимдік ареал, мәселен орые -ов формантты фамилияның таралу ареалы; тоионимдік ареал, мысалы, қазақ тіліндегі қудық, тума географиялық терминдердің таралу аймағы, -их жүрнақты орыс гидронимдердің Қазақстан аймағында таралу ареалын айқындау. Белгілі бір ономастикалық қүбы- лыстың ареалын анықтау барысында ономастикалық картография тәсілі қолданылады. 4-2713 49 / тарау. Ономастика - гылыми пон Ономастикалык зерттеулерде негізгі лингвистикалық әдістерден баска жалқы есімді әр түрлі әдістер аркылы талдауда қажетті жиналған материалдарды тілдік атрибуция жасау (жалқы есімнің белгілі бір тілге қатыстылығын анықтайды), “кіші түрлерін”, яғни жиі кездеспейтін, раритетті түрлерін анықтау, қүрылымдық, форманттық, сөзжасамдық талдау, негіздерін, атау варианттарын тал- дау тәсілдері колданылады. Зерттеу түрінің ерекшелігі, мақсаты мен міндеттеріне карай ономастикалык зерттеудің әдістемесі әдістер мен тәсілдердің жиынтығынан түрады. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|