Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019
- Бұл бет үшін навигация:
- Праі матонимдер
| I тарау. Ономастика - гылыми пэн
Эр түрлі музыкалық топ, поп-топ, рок-ансамбль, би топтары т.б. ерекше топтаны қүрайды, яғни олар шартты түрде идеонимдерге жататын музыкалды үжым атаулары, себебі әншілер топтары орындайтын шығарма бағыты немесе орындау негізіндегі белгілі бір идеяны білдіреді. Егер қазірге дейін атауларда аббревиатураларды қолданумен тура немесе символды айкындау дәстүрі орын алған (Казак- стан да - Досмүқасан, Арай, Арқас, Гүлдер, Ресейде - Голубые гитары, Самоцветы, Веселые ребята, Украина- да -Песняры, Вирасы) болса, қазір кей кезде коғам пікіріне, әдетіне карсы келетін, шет тілді элементтері бар атаулармен ерекшелінеді (Қазақстанда - Бублики, АБК, Сердцеедки, К 7, ALL Давай, Le-Loo, Дауыс International, Достар International, New boys, Ресейде - Ногу свело, Отпетые мошенники, Руки вверх, Чай вдвоем, Премьер-министр, Чайф, Иванушки International, Smash т.б.). Сонымен катар ономастикалык жүйеге тән дәстүр ба- сымдылығы сақталады. Атауға үлттык компоненті бар сөздер кіреді (Қазақстанда - Үлытау, МүзАрт, Отырар сазы, Жетіген, Орда, Дервиіии). Артионим- дерді зерттеу аркылы XX ғасырдың аяғы, XXI гасырдың басына тән экстралингвистикалық факторлардың ыкпалымен қазіргі жастар менталитеттерінің қызыкты өзгеру фактілерін бақылауға болады. Праі матонимдер Адамның практикалық қызмет аясына қатысты денотаты бар жалкы есімдердің әр түрлерін шартты түрде прагматоним термині біріктіреді, ол эргониммен, СТБ (сөздік тауар бірліктері), хрематонимдер, порейоттдер, фалеронимдермен тектік катынаста болады. Прагматонимдердің ономастикада аз зерттелгеніне қарамастан, олардың семантикалык және сөзжасамдық қүрылымында белгілі бір классификациялык белгілерін 92
жэне атау беру уәждерін бөліп шығаруға болады. Жалкы есімдердің объектілермен байланысына карай таптастыр- ған А. Бахтың классификациясына аса көңіл бөле отырып, А.В. Суперанская “Общая теория имени собственного” (1973) атты кітабында жалқы есімдердің эр классификациясына теориялық негіздеме береді. Оның классифика- циясы бойынша, прагматонимдер жансыз заттарды атайтын топқа жатады, бүл материалды және қиял әлемінің жанды және жансыз объектілерін универсалды бөлу жа- ғынан дүрыс болып есептеледі. Прагматонимдерді арнайы зерттеушілердің болмау себебінен олардың барлык түрлері түбегейлі зерггелмеген, сондықтан да прагматонимдер классификациясы анық емес, зерттеушілердің пікірі бойынша, перифериялық шектегі жалқы есімдерді хронологиялық және тарихи кезеңдерде әр негіз бойынша типологиялық зерттеу - ономастиканың басты міндеттерінің бірі. Ономастикада прагматонимдерді күрылымы мен семантикасы бойынша атау беру гіринциптері мен дифференциялауды анықгауға алғашқы қадамдар жасалған. Мәселен, И.В. Крюкова (1997) ономастика кеңістігінің перифериялық шегіндегі келесі атау беру принциптерін боледі: анықтауыштық (идентификациялаушы) (мекеме орындарының қызмет ерекшелігі, тауарлардың негізгі ерекшеліктері, бүқаралык ақпарат қүралдарының та- қырыптары, мекеменің орналасқан жері, тауар ондіру, газет пен журналдардың шығарылуы, нақты адамға - негізін қалаушыға, иесіне немесе авгорга сілтеу); шартты-символдық (объект белгілерін шартты түрде корсету); символдық (аталмыш объектпен тікелей байланыс- тың болмауы). Ресей эргонимдерін зерттеуші Т.П. Романова XIX ғасырдың соңы, XX ғасырдың басындагы Самара қаласы- ның сауда орындары материалдары бойынша үш
компоненттен: термин (Т), иесінің есімі (ИЕ) және шарт- ты-символдық есімнен (IJICE) тұратын қүрылымдык типін анықтаған. Формула түрінде модельдерді Т+ИЕ+ШСЕ деп беруге болады, мүнда ШСЕ қолданылу жиілігіне қарай соңында беріледі: Магазин “Хозяйство и охота’’ А.Ю. Христензен Т ШСЕ ИЕ С. Иманбердиева 1985-2001 жылдардағы менсонимдердің төмендегідей қүрылымда болатынын көрсеткен: бар “Охотничий лагерь сэра Игоря ’’ бары Т ШСЕ ИЕ Дегенмен мүндай қүрылымдар қазақ тіліндегі менсонимдерге тән емес. Қазақ тіліндегі менсонимдер күрылымына негізіне екі компоненттік тән, яғни ШСЕ+Т және ИЕ+Т, мысалы: Ақ аю кафесі ШСЕ Т Сәрсенова дүкені ИЕ Т Бүгінгі эргонимдерді тарихи атаулармен салғастыру арқылы қазіргі эргонимдер қүрылымында XIX ғ. мен XX ғ. басындағы эргонимдер қүрылымында кездесетін компоненттер үшырасады деген пікірге келдік. Мағына компоненттерінің арасында Т және ШСЕ компоненттері негізін қүрайды, ал ИЕ компоненті тек өзіндік символ ретінде қолданылады деп өзара бөлінуі олардың ерекшелігі болып табылады. Қазақстан ономастикасында алғаш рет С.Қ. Иманбердиеваның Алматы қаласы 1867-2001 жылдар ара- лығындағы сауда орындарының (менсонимдер) атауына 94
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|