Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышандары

Егеменді Қазақстанның бүгінгі елтаңбасы екі атақты сәулетшілер: Жандарбек Мәлібеков пен Шота Уәлихановтың зор еңбегі, шығармашылық ізденістерінің қорытындысы, бұл жарыста жеңіске жету оңай болған жоқ. бүгінгі елтаңбаның 245 жобасы мен 67 сипатының мәре сайысына қатысқанын еске салуымыз жеткілікті.

Елтаңба дөңгелек нысанды. Дүние жүзінде ең көп жасалғаннысан шар нысаны болып саналады. Ал бұл жетілген элементке ең жақын дөңгелек; көшпенділер арасында бағаланады. Дөңгелек елтаңбатану элементі ретінде барлық жерде қолданыс табады, бірақ ол шығыс көшпенділер арасында сыйлы және құрметті. Бұл өмір, мәңгілік нышаны.

Біздің елтаңбамыздың өзіне негізгі идеясы болып алынған орталық элементі болып киіз үйдің күмбез тәріздес- шаңырақ болып табылады. Шаңырақ- отбасылық ырыс-берекесі, бейбітшілік, тыныштық нышаны. Шеберлікпен, тиімді және әдемі салынған киіз үйдің жарқыраған тесігі – түндік, көгілдір түсті, бейбітшілік аспандағы ашық күнді еске салады. Күмбез жерді- уық, біркелкі елтаңбаның ортасынан көгілдір кеңістікке таралған – уық, күн сәулесін- өмір және жылу көзі болып табылады. Авторлар киіз үйдің қозғалатын негізін- керегені бейнелеу мәселесін де шешті. Шаңырақтың крест тәріздес, үштік күлдіреуіші үш жүздің бірлігін білдіреді, оның беріктігін қамтамасыз етеді. Осындай жолмен, авторлар елтаңбатану тілімен қазақтардың өмірсүйгіштігін көрсетті. Республиканың барлық халықтарын бір шаңырақ астына, біздің жалпы үйіміз- Қазақстанның мықты құрылыман айналуға ұмтылуға шақырады.

Елтаңбаның келесі композициялық құрылымының құрамды бөлігі, жартыай нышанды мүйізді алтын қанатты, фантастикалық шабандоз- тұлпарлар болып табылады. Мемлекеттік нышандағы арғымақтар бейнесінің ертедегі тарихы болса да, қабылданар алдында авторлардың бұл нұсқасы үлкен пікірталас туғызды. Тұлпардың қара көлеңкесі елтаңбатанушылар тілінде терең мағынаны білдіреді. Ол: жауға қарсы арыстанның ержүректігін, сұңқардың көрегендігін, бұқаның кшін мен қуатын, кербұғының жылдамдығы мен шапшаңдығын, түлкінің қулығы мен тапқырлығын білдіреді. Тұлпарлардың алтын қанаты сондай-ақ бидай сабақтары, алтын толағай, яғни еңбек белгісін, береке және материалдық ырысты білдіреді.
Елтаңбаның ортасында бес бұрышты жұлдыз бар. Жобада ол жерде жартыай мен кіші үш жұлдыз орналасқан. Талқылау кезінде сегіз бұрышты, жеті бұрышты, бес бұрышты жұлдыздар нұсқасын ұсынылды. Соңғысына тоқталды. Біздің жүрегіміз және құшағымыз бес континент өкілдеріне ашық.

Біздің елтаңбаның ашық түсін ескеру қалды. Негізінен олар екеу: алтын түстес және көгілдір. Біріншісі Біздің халықтың ашық, анық болашағына сәйкес. Көгілді аспан дүние жүзі халықтары үшін. Біздің елтаңбадағы оның түсі біздің бейбітшілікке, басқа планета халықтарымен келісімге, достыққа және бірлікке талпынысымзды көрсетеді.

Алтын түсті күн және ортасындағы бүркіттің қалықтаған көлеңкесі, сол жағында алтын түстес ұлттық оюы бар көгілдір ту бүгінгі күні республикада әкімшілік ғимараттарды безендіреді, шетел мемлекеттеріндегі егемен Қазақстанның елшіліктеі ғимаратының үстінде жалындап тұр, Біріккен Ұлттар Ұйымдастығы ғимаратының жанында орналасқан. Ол барлығына азаттық нышаны, біздің республиканың егемендігі мен тәуелсіздігі деп қабылданады. Оның авторы Шәкен Ниязбеков. Біздің бұл жаңа нышан оның шығармашылық ізденістері мен жігерлі еңбегінің қорытындысы болып табылады.

Мемлекеттік туды жасауға арналған конкурсқа 600-ден аса жобалар қатысты. Комиссия бастапқы іріктеуден кейін төрт ерекше қызықтырған жобаларды Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесіне талқылауға ұсынды.

Мемлекеттік тудың басты элементі оның түсі. Басынан көптүсті және әртүрлі жарқыраған түстерден бас тартып және тудың Қазақстанның бірлігі нышаны ретінде бір түсті болу керектігін дәлелдеген автордың бірбеткейлілігі мен мақсаттылығына ерекше мән беруге болады. Сонңғы нұсқасында анықталғаны ашық көгілдір түс. Ең бастысы ашық көгілдір түс ертеден адамдардың ашық түс, мәнерлі және жағымды түстерді қолдануымен қатысты. Бұл кездейсоқтық емес. Бұл түс табиғатқа да қатысты. Ол кемпірқосақтың қасиетті жеті түсінің бірі болып табылады. Аспан және су түсі.

Халықаралық жоспарда, өз мемлекетінің нышанына ашық көгілдір түсті туды көтерген елдің саясатына ерекше сенімділік пен түсіністікпен қарайды. Осындай бейнемен, біздің туымыздың таза көгілдір түсі халықтың мәдени-этникалық бірлестігінің куәгері және бір мезгілде мемлекеттің бөлінбейтін көрсетеді.

Күн- өмір және энергия көзі. Сондықтан күн бейнесі өмір сүру нышаны болып табылады. Адам мәңгілік емес. Адамның өмірге келуі мен кетуі уақытпен өлшенеді. Ал көшпенділерге уақыт күн қозғалысымен өлшенеді. Күннің шығыс мен батысы бір өлшем- күндіз. Елтаңбатану заң бойынша, күн көлеңкесі байлық пен береке нышаны болып табылады. Сондықтан анықтап қарағанда біздің тудағы күн сәулесі бір уақытта байлық пен береке негізі- бидай формасы тәріздес екендігі кездейсоқтық емес.

Біздің туға қайталанбаушылық пен сонылық танытып отырған тағы бір белгі, бұл ұлттық өрнектен тұратын сызыққа қосарластық. Бұл жерде қазақша ою-өрнек «қошқар- мүйіз» бейнеленген.