Әдептілікке тәрбиелеу (оқу-әдістемелік құрал) Дайындаған: Қапарова Ж. У

Әдептілік әлемі

Төсегіңді жина өзің.

Жалама аяқ-табақты.

Шанышқыны сол қолмен.

Қабығымен бәрін же.

Салдыр-салақ болмағын.

Үзбе жұлқып түймені.

Ашуланбай, долданып,

Жауап бергін ойланып.

Болмашыға бұртима.

Бақталастық білдірме.

Қыдырып көп қаңғырма!

Қамқорлыққа ал кішіні.

Бағдаршамның ал «тілін».

Тазалап жүр тісіңді.

Е. Өтетілеуұлы
Атамның өсиеті
Әдеп сақтап әманда, Ынтымаққа қосыл да,

Әрбір адал адамға Ықылас қой досыңа.

Жасасаң бір жақсылық, Ар-мақсатың нық болсын,

Қайтарады саған да. Ақылыңнан тосылма.

Кісілерден аянба. Айтқан тілді аласың.

Адамдығың көрінсін, Намысты боп өссең сен,

Анадай жансаяңда. Нағыз адам боласың!

Ата көрсем жақын кеп,

Сәлем берем ізетпен:

«Ассалаумағалейкум!» – деп.

Бөгелем де әдейілеп,

Сәлемдесем сол тұста:

«Есенсіз бе,әжей?» – деп.

Таныс емес демеймін.

«Аға, тәте, көкеге

Сәлеметсіз бе?» деймін.

Жолыққан бір жандарға,

Ертемен,ақ пейілмен:

«Қайырлы таң!» – деймін мен.

Күндіз де елді елеймін:

«Қайырлы күн!» тілеймін.

Үйге кешке келемін,

Не дерімді білемін:

«Кеш жарық!» деп кіремін.

Алдымыздан кезіккен

Көп танысты көреміз.

Бәріне де ізетпен

Біздер сәлем береміз.

– Сәлеметсіз бе, ағай! – деп,

– Сәлеметсіз бе, апай! – деп.

– Есенсіз бе, әжей! – деп,

– Амансыз ба, атай! – деп,

Ұл-қыз сәлем береміз,

Өнегелі өренбіз.

Отырса егер қарсы алда

Жасы келген қарт адам:

– Ассалаумағалейкум! –

Деп,ұсынып қос қолын,

Ұлдар жасар өз жолын.

Е. Өтетілеуов
Алтын ақыл
Үйде, мектепте, көшеде: «Сәлем!», «Сәлеметсіз бе!»,

«Қайырлы күн!»деген сияқты ізгі сөздерді ұмытпа.

Жасы кішілер үлкендерге сәлем береді,ал ұл балалар қыздарға амандасады.

Кітапханада,емхана немесе көшеде әлдекімнен жөн сұрасаң немесе өтініш жасасаң,ептеп басыңды иіп сөйлес – бұл сәлемдесу белгісі.

Осы кезде «өтінемін» деген жылы сөзді есіңе ал.

Сауалыңа жауап немесе сыйға ұсынылған затты алып тұрып, «рақмет» деген тағы бір ізгі сөзді айтуды ұмытпа.

Егер сен байқамай біреуді қағып кетсең немесе ренжітіп алсаң, сол жерде кешірім сұра.

Шын көңілден айтылған ізгі сөздерді жарамсақтық жалған сөздерден айыра біл.

Е. Өтетілеуұлы

Мен – осындай адаммын!
Мені ешкім жалқау демейді,

Жұмысым бүгін көбейді.

Папам мен мамам жұмыста,

Әжем де кеткен туысқа.

Жалғыз қалдым үйде мен,

Қорықпаймын бірақ, мүлде мен.

Еңбекке бердім кезекті.

Тетігін ашып сулардың,

Гүлдерді жайлап суғардым.

Келтіріп үйдің сәнін де,

Ыдыстың жудым бәрін де.

Тойдырды қарнын күшік те.

Кінә тағады маған кім?

Мен – осындай адаммын!

Ә. Дүйсенбиев
Сәлем
«Ас-салау-мағалей-кум!»

Сұраймыз үлкендердің

Саулығын-сәләмәтін.

«Уағалейкум-әс-сәләм!» дейді аталар,

– Сәлем берген біздерге, қай балалар?

– Бұл біз ғой, – немерелер,

Үлкенге сәлем берер! –

Деп шулап, аталардың

Аламыз баталарын.

Ә. Қайран

Алма сатып әкелді.

Ең үлкенін, жақсысын,

Саған таңдап әперді,

Не деп барып жеу керек?

Балалар жүр көшеде,

Естіледі шу, айқай.

Сен де шықтың, көршіңді

Қағып кеттің байқамай.
Әжең сенің түскі асқа

Қанттарды салды мол.

Жұрттан бұрын ыдысқа,

Әй-шәйі жоқ салдың қол,

Жөн еді не айтқаның?
Добын апар Назардың –

Деді ағаң, бармадың.

Тапжылмадың, сазардың,

Аға тілін алмадың.

Сен қай сөзді айтпадың?
Ә. Дүйсенбиев

Асханадағы ереже
Сорпа, көже, кеспені іш,

Сорпылдатпай, еппен іш.

Алып жәймен алдыңа,

Үгітпей же нанды да.

Асты шашпай-төкпей іш,

Алақ-жұлақ етпей іш.

Жаман әдет білгенге,

Шәйді ыстық үрлеме.

Келген асты алдыңа,

Тауысып іш, қалдырма.

Бұрынғыдай егесіп,

Ерегісіп тұрмайық.

Қалмау үшін керісіп, Кел, алайық келісіп. Атқарайық үйдегі Жұмысты тең бөлісіп.

Кел, самаурын қайнатып,

Дастарханды жайнатып,

Отырайық бөлмеде

Бөпемізді ойнатып.

Гүлдерді де суарып,

Еденді де жуайық.

Келген кезде жұмыстан

Қалсын апам қуанып.

Көлдің суын кеше ғой.

Шолп-шолп етіп шомылып,

Қуыршағым, өсе ғой.

Піс тамағым, пісе ғой,

Дастарханға түсе ғой.

Қарның ашып қалды ма,

Мысық, сен де іше ғой.

Үйді шашып қоймаңдар.

Үлкендердің мазасын

Алмауды да ойлаңдар.

Құмыраға құйыпты.

Жарас ішіп жартысын,

Су толтырып қойыпты.

«Тамашаға» батыпты.

Р. Наурызбаева

Көмектесем бәріне
Отын жарып берейін,

Суды да алып келемін.

Аялаймын мамамды,

Тиеді ылғи көмегім.

Атама ауыр әр адым.

Жылтырлатып галошын,

Әперемін таяғын.

Үлкен тілін аламын.

Өссем деген ойым бар,

Таудай биік талабым.

М. Бисариева

Билер сөздері

Бай болар кедей жігіт мүлкі болса.

Жақсылардың белгісі сол емес пе,

Қара қылды қақ жарған әділ болса.

Бұл да үлкен ерлік қой.

Ашу – араз, ақыл – дос,

Ағайын, ақылыңа ақыл қос.

Ұят пен ар қымбат

Тату болса, ағайын жақын,

Ақылшы болса, апайың жақын,

Қимас жақын қарындасың.

Сыбайлас болса, нағашың жақын.

Адал болса, досың жақын.

Еркелейтін немерең жақын,

Өз ұрпағың – шөберең жақын.
Алтын ұяң – Отан қымбат.

Құт берекең – атаң қымбат.

Аймалайтын анаң қымбат,

Мейірімді апаң қымбат.

Асқар тауың – әкең қымбат,

Туып-өскен елің қымбат.

Кіндік кескен жерің қымбат,

Ұят пен ар қымбат.

Ата жолын қуса игі.

Өзіне келер ұятын,

Өзі біліп тұрса игі.