«Экология және тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі негіздері» пәні бойынша
жүктеу/скачать 224,43 Kb.
|
Курс лекции ЭиТӘҚ негіздері-1
| Даралардың кеңістікте таралуы. Даралар мен олардың топтарының таралуы кездейсоқ, бірқалыпты және топтық болып бөлінеді.
Даралардың бірқалыпты таралуы табиғатта өте сирек кездеседі. Ол көбінесе әртүрлі даралар арасында бәсекелестікке байланысты болады. Мұндай таралу типі жыртқыш балықтар мен территориялық инстинкті анық байқалатын балықтарда болады. Кездейсоқ таралу тек біртекті ортада және жиналуға қабілеті жоқ түрлерде байқалады. Мысалы, ұн құртының ұнның ішінде таралуы кездейсоқ болады. Егістікте зиянкес жәндіктердің таралуы алғашқыда кездейсоқ таралу болғанымен, бірте-бірте көбейе түсіп, топтану немесе шашыранды таралу сипат алады. Топтық таралу – табиғатта жиі кездеседі. Топтардың өзі кездейсоқ немесе жиналып таралуы мүмкін. Әсіресе, ағаштардың орман кеңістігінде таралуы жақсы зерттелген. Егер ормандағы ағаштар бір түрге жататын болса, бастапқыда олар әдетте жинақталып топтанып таралады да, уақыт өте келе олардың таралуы бірқалыпты бола бастайды. Ал орманның қалыңдығы түрішілік бәсекелестік нәтижесінде кемиді. Популяцияның табиғаттағы санын өзін-өзі реттеу мүмкіндігі бар. Әрбір түрдің көбеюінің жоғарғы және төменгі шегі болады. Одан әрі түр көбейе алмайды. Сондықтан кез келген популяция өзінің сан мөлшерін оптимальды (қалыпты) жағдайда ұстап тұруға тырысады. Кейбір ағзалар өзінің популяциясын тұрақты ұстауда топтанып, үйірленіп немесе колония құрып тіршілік етеді. Мысалы, бірқазандар колониясында 10000 дараға дейін құс кездеседі. Бұғылар 200-300 табын құрып тіршілік етсе, бұландар 20-25, қасқырлар 7-10, ақ бөкендер 10-25, ал құландар 50-70 үйір құрайтыны белгілі. Мұндай топ құру жануарлар дүниесінің бірігіп жауларынан қорғану, қыстан аман шығу, қорегін табу сияқты қасиеттері болып саналады. Популяциялар санының ауытқулары. Популяцияның саны негізінен бір-біріне қарама-қарсы екі құбылыспен анықталады – туу және өлім. Популяциялардың табиғаттағы сан мөлшері әлсін-әлсін ауытқып отырады. Оның көптеген ішкі және сыртқы себептері бар. Популяциялар санының ауытқуының төмендегі шартты себептерін атап көрсетуге болады: Азық мөлшерінің жеткілікті болуы популяция санының артуына әкеледі, бірақ өсудің максималды шамасында азық шектеуші фактор болады. Азық қорының жетіспеуі популяция санының кемуіне әкеледі. Популяция санының артуы немесе кемуі мекен ету ортасы үшін бірнеше популяциялардың бәсекелесу процесінде байқалуы мүмкін. Жыртқышпен, жемтік паразитпен иесі арасындағы күрделі өзара қатынастар популяция санының ауытқуының бір себебі бола алады. Абиотикалық факторлар популяция санына көп әсер етеді және олардың едәуір ауытқуларын туғызады. Популяция тығыздығының шектен тыс артып кетуі каннибализм (фр тілінен ауд - адам жегіш) құбылысын туғызуы мүмкін. Мысалы, ұн құрттарының өз жұмыртқасын жеуі. Каннибализм кейбір балықтарда, қосмекенділерде және т.б. жануарларда кездеседі. Өзін өзі тексеруге арналған сұрақтар: 1 Абиотикалық факторларға не жатады? 2 Шельфордтың толеранттылық заңының мәні? 3 Популяцияның негізгі қасиеттері? 4 Популяция санының ауытқуына не әсер етеді? жүктеу/скачать 224,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|