Эмбриология

592
16-Тарау. Ас к,орыту жүйесі
мен цистерналары және, сінірілу үдерістерін және метаболиттердің тасыма- 
лын энергиямен камтамасыз ететін митохондриялар орналаскан.
Бағаналык эпителиоциттін базальды бөлігінде сопакша гіішінді ядро, 
синтетикалык аппаратка жататын рибосомалар және түйіршікгі эндо- 
плазмалык тор орналасады. Гольджи кешені ядроның үстіне орналаскан, 
оның цистерналары энтероциттін беткейіне карағанда онын цистерналары 
тік (вертикалды) бағытта аныкталады. Гольджи кешенінің аймағында 
нішінделе бастаған лизосомалар және секреторлык везикулалар жасушаның 
апикалды бөлігіне орын ауыстырады және тікелей терминальды тордың асты- 
на орналасады да, латеральды плазмолемманың бойымен бағытталған.
Энтероциттердің базальды бөліктерінің араларында, жасушалардын лате- 
ральды плазмолеммасымен шектелген, кең жасуша аралык кеңістіктердің бо- 
луы тән. Латеральды плазмолеммаларда катпарлар және өсінділер болып, олар 
көрші жасушалардын өсінділерімен байланысады. Сұйыктыктын белсенді 
сіңірілуі кезінде катпарлар жазылады да, жасуша аралык кеңістіктің көлемі 
ұлғаяды. Энтероциттердің базальды бөліктерінде жіңішке латералды базальдык 
өсінділері бар, олар көршілес жасушалардың ұксас өсінділерімен байланыса 
отырып, базальды мембранаға коныстанған. Базальды өсінділер карапайым бай- 
ланыстармен біріктірілген және энтероциттердің араларындағы жасуша аралык 
кеңістіктердің жабылуын камтамасыз етеді. Жасуша аралык кеңістіктердін 
осындай түрлерінің болуы сұйыктыктардың тасымалдануына катынасатын эни- 
телийлерге тән, сонымен катар олар селективтік тоскауыл кызметін де аткарады.
Энтероциттін латералды плазмолеммасында иондарды тасымалдаушы 
энзимдер орналасады, олар апикалды плазмолеммадан латералдыға және 
жасуша аралык кеңістікке, әрі карай базальды мембрана аркылы меншікті 
табакшаға және кылтамырларға метаболиттерді жеткізеді.
Энтероциттер сондай-ак, терминальды ас корытуға кажетті (кабырғалык және 
мембраналык) метаболиттерді және ферменттерді өндіру аркылы секреторлык 
кызмет аткарады. Секреторлык өнімдер түйіршікті эндоплазмалык торда өндіріледі, 
ал секреторлык түйіршіктер Гольджи кешенінде өтіп, ол жердей кұрамында 
гликопротеиндері бар секреторлык везикулалар жасушалардын жоғарғы беткейіне 
жеткізіліп, микрофиламенттердің терминальды торының астында, латералды 
плазмолемманың бойымен орналаскан.
М-жасушалар
(микрокатпарлары бар жасушалар) энтероциттердің бір 
түрлері болып табылады. Олар топтаскан лимфоидты түйіншелердің (пейер 
түйіндерінің) және жекелей орналаскан лимфоидты түйіншелердің үстіңгі 
беткейлерінде үзікті базальды мембранада жайғаскан. Жасушалардын 
пішіндері жайпактанған, микробүрлерінің саны аздау, апикалды бөлігінің 
үстінде 
микрокатпарлардың 
болуына 
байланысты 
осылай 
аталған. 
Микрокатпарлардың көмегімен олар ішек куысынан макромолекулаларды 
кармай алады және антигентаныстырушы жасушалар мен лимфоциттерге та- 
сымалданатын эндоцитозды везикулаларды кұрайды. Лимфоциттер лимфо­
идты мүшелерге көшеді, ал бұл антигендердің болуына иммундык жауаптың 
берілуін ынталандырады.

16.3. Ac қорыту жүйесінің ортаңғы және артқы бөліктері
593
Бүрлерде 
бокал тәрізді экзокриноңиттер (exocrinocyti caliciformes)
бағаналык 
жасушалардың араларында жеке-жеке орналасады. Олардын саны он екі 
елі ішектен мыкын ішекке карай көбейе түседі. Күрылысы жағынан бұлар 
кәдімгі шырышты жасушалар. Оларда шырыіиты жинактаумен және одан 
ксйін жүретін шырыштың сыртка шығарылуына байланысты өтетін циклдік 
өзгерістер байкалады. Өнімді жинактау фазасында бұл жасушалардын ядро- 
лары жасушалардың базальды негізіне ығыстырылған, ал жасушалардын 
цитоплазмасында ядроның үстінде шырыштың тамшылары көрінеді. Голь­
джи кешені және митохондриялар ядроның маңында орналаскан. Өнімнің 
калыптасуы 
Гольджи кешенінің аймағында орналасады. 
Шырыштын 
жинакталуы сатысында жасушада өзгеріске ұшыраған митохондриялардын 
әдәуір саны аныкталады. Олардың көлемдері үлкенірек, ашык түсті, кыска 
кристілері бар. Өнімін сыртка шығарғаннан кейін, бокал тәрізді жасуша 
жіңішкереді, ядросы кішірейеді, цитоплазмасы секрет түйіршігінен боса- 
тылады. Бокал тәрізді экзокриноциттердің бөліп шығарған шырыш ішектің 
шырышты кабыкшасының үстін ылғалдандырып тұрады да, ас түйірлерінің 
жылжуына септеседі, сонымен катар кабырғалык ас корыту үдерістеріне 
катысады. Бүрлердің эпителийінін астында базальды мембрана орныккан, 
ал одан кейін шырышты кабыкшаның меншікті табакшасынын меншікті 
табакшасы орналаскан. Оның кұрамында бүрдің ұзына бойына бағыттала 
орналаскан жүйкетер және кан, лимфа тамырлары болады. Бүрлердің стро- 
масында үнемі шырышты кабыкшаның бүлшык ет табакшасының туын- 
дылары — жекелеген жазык бүлшык ет жасушалары аныкталады. Жазық 
миоциттердің шоғырларын, бүрлердін стромасымен және базальды мем- 
бранамен байланыстырып тұратын, ретикулярлык талшыктардың торлары 
коршап жатады. Миоциттердің жиырылуы сіңірілтен ас гидролизі өнімдерінің 
ішек бүрлерінің кан және лимфа тамырларына түсуіне көмектеседі. Шырыш 
асты негізге дейін өтетін жазык миоциттердің келесі шоғырлары сол жерлер- 
де орналаскан кан тамырларының сыртында айналмалы кабаттарды түзейді. 
Бүлшык ет тінінін бұл топтарының жиырылуы мүшенің канмен камтамасыз 
етілуін реттейді.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: