Эмбриология

16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі
539
1 6 .5 - с у р е т . А д а м тілінің м и кр о ско п и я л ы қ құры лы сы , әр түрлі д е ң ге й д е ж асалған 
б о й л ай кесін д і (В. Г. Е л и с е е в ж ә н е т.б. б о й ы н ш а ж а с а л ға н с х е м а ) :а — тіл д ің ж о ға р ғы
беткейі — тіл д ің арқасы ; 
б
— тілдің ортаң ғы бөлігі; 
в —
тілдің тө м е н гі беткейі. I —
тілдің ұшы; II — тілдің бүйірлік беткейі; III — тілдің түбірі. 1 — жіп тә р ізд і бүртікш е; 
2 — са ң ы р а уқүл а қ тә р ізд і бүртікш е; 
3 
— ж апы рақ тә р ізд і бүртікш е; 
4 
— д ә м с е з у
буы лты ғы ; 
5 
— н ә р уы зд ы безд ер; 
6 
— науалы бүртікш е; 
7 
— науалы б үртікш ен ің
ү й м е гін ің эп ители йі; 8 — көлд енең-ж олақты бүлш ы қ ет; 9 — қан там ы рлары ; 10 —
а р а л а с сіл е к е й безі; 11 — ш ы ры ш ты с ілекей безі; 12 — көпқабатты ж азы қ эпителий; 
13 — ш ы ры ш ты қаб ы қш ан ы ң м енш ікті табақш асы ; 
14 
— л и м ф о и д ты түй інш е
ақшыл түсті жабумен бүртікшелерді тыстап, тілдін өңезденген көрінісін 
калыптастырады.
Саңырауқулақ тәрізді буртікшелердің
саны көп емес және олар тілдің 
аркасында жіп тәрізді бүртікшелердін араларында жайғаскан. Олар көбінесе 
тілдің ұшында және бүйірлік шеттеріне карай шоғырлана коныстанған. 
Саңыраукұлак тәрізді бүртікшелердің көлемі жіп тәрізді бүртікшелердін

540
16-Тарау. Ас қорыту жүйесі
көлемінен үлкенірек болады, олардың ұзындығы 0,7-1,8 мм аралығында, 
диаметрі шамамен 0,4—1 мм болып келеді. Бүл бүртікшелердін көбінің 
пішіні саңыраукүлак тәрізді болып, төменгі негізі жіңішкерек, ал жоғарғы 
үшы кеңейген калпакша түрінде аныкталады. Олардың араларында ко­
нус тәрізді және линза тәрізді түрлері де кездеседі. Эпителийдін ішінде 
дэм сезу буштықтары
(gemmae gustatoriae
) болады, оларды саныраукұлак 
тәрізді бүртікшелердін «калпакшаларынын» аймағында жиірек көруге бо­
лады. Бұл аймактан өтетін гистологиялык кесінділерде әрбір саныраукұлак 
тәрізді бүртікшеде 3—4-ке дейін дәм сезу буылтығы аныкталады. Кейбір 
бүртікшелерде дәм сезу буылтыктары болмайды.
Науа тәрізді буртікшелер
(тілдің үймекпен коршалған бүртікшелері) тіл 
түбірінің үстіңгі беткейінде орналасып, саны 6-дан 12-ге дейінгі мөлшер 
аралығында болады. Олар тілдін денесі мен түбірінін арасындағы шекаралык 
сызыктын бойымен орналаскан. Оларды жай жабдыксыз көзбен де жаксы 
ажыратуға болады. Бүртікшелердің үзындығы 1 — 1,5 мм шамасында, диаметрі
1— 3 мм. Шырышты кабыкшаның денгейінен айкын жоғары түратын, жіп 
тәрізді және саңыраукүлак тәрізді бүртікшелерден айырмашылығы, бұл 
бүртікшелердің үстіңгі беткейі шырышты кабыкшамен бір деңгейде дерлік 
жатады. Олардың түптік бөлігі жіңішке, ал жоғарғы бөлігі жазықтанған бос 
болады. Бүртікшені айнала терең, жіңішке жүлге — 
науа
(осыған байла- 
нысты — науалы бүртікше) аныкталады. Науа бүртікшені үймектен, яғни 
бүртікшені коршап жаткан шырышты кабыкшаның жуандаған аймактарынан 
бөліп тұрады. Бүртікшенің кұрылысында бұл кұрылымның болуы оның екінші 
атының пайда болуына себеп болды — «үймекпен коршалған бүртікше». 
Бүртікшенің бүйірлік беткейлерінің және оны коршап жаткан үймектің 
үстін жауып тұратын эпителийдің тереңінде көптеген дәм сезу буылтыктары 
орын тепкен. Бүртікшелер мен үймектердін дәнекер тінінде бойлай, киғаш 
немесе айналмалы бағытта орналаскан жазык бұлшык ет жасушаларының 
шоғырлары жиі кездеседі. Бұл шоғырлардын жиырылуы бүртікшенің 
үймекпен жакындасуын камтамасыз етеді. Бұл бүртікшенін және үймектің 
эпителийінде орналаскан дәм сезу буылтыктарынын бүртікшенің науасына 
түскен ас түйіршіктерімен толығырак әрекеттесуіне септеседі. Бүртікшенін 
түбін кұрайтын борпылдак талшыкты дәнекер тінде және оларға түйісе 
жаткан көлденең-жолакты бұлшык ет талшыктарының шоғырларының ара­
ларында, шығару өзектері бүртікшенің жүлгелеріне ашылатын, нәруызды 
сілекей бездерінің секреторлык аяккы бөлімдері аныкталады. Бүл бездердін 
бөлген өнімдері бүртікшенін жүлгесін жуып-шайып, оларға түскен ас 
түйіршіктерінен, түлеп түскен эпителийден және микробтардан тазартады.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: