233
ерте ме, кеш пе бәсекелес бір түр екінші түрін ығыстырып шығарады.
Әлсіз бәсекелесі тіршілігін жоя ды немесе басқа бос аймақ тауып кетеді.
Қояндар жабайы қояндарды, ал сұр егеуқұйрықтар қара егеуқұйрықтар-
ды ығыстырып шығарды.
Бейтараптық
(нейтрализм)
– бір аймақта тіршілік ететін түрлер бір-
біріне әсер етпей, өз бетінше тіршілік етеді. Ол кезде бір-біріне тікелей
байланысы жоқ түрлер биоценоз құрады да, бүкіл бірлестік жағдайына
тәуелді болады. Мысалы, тиындар мен бұландар
бір орманда тіршілік
етеді. Олар бір-бірімен бәсекелес емес, сонда да ормандағы құрғақшылық
олардың әрқайсысына түрлі дәрежеде әсер етеді.
Жыртқыштық, паразитизм, бәсекелестік, бейтараптық
(нейтрализм).
Білу және түсіну:
1. Жағымсыз қарым-қатынас дегеніміз не? Мысалдар кел тіріңдер.
2. Жағымсыз қарым-қатынас түрлерін атаңдар.
қолданылуы:
1. Тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу
және жағымсыз қарым-
қатынас түрлерін атаңдар.
2. Жыртқыштық пен паразитизмді салыстырыңдар. Олардың ұқсастық-
тары мен айырмашылықтарын табыңдар.
Талдау:
1. Жағымсыз қарым-қатынастың қалыптасу
себептері туралы өз
пікірлеріңді айтыңдар.
2. Жағымсыз қарым-қатынастар эволюциялық түр түзілуге әсер ететінін
мысалдар келтіре отырып дәлелдеңдер.
Синтез:
1. Жағымсыз қарым-қатынастарды белгілері бойынша жіктеңдер.
2. Экожүйенің тұрақтылығын сақтаудағы
жағымсыз қарым-қатынас-
тардың рөлі туралы эссе жазыңдар.
Бағалау:
1. Паразитизм пайда болуының эволюциялық
механизмі туралы өз
пікірлеріңді айтыңдар.
2. Көптеген
зерттеушілердің пікірі бойынша,
неліктен жыр тқыштар
немесе симбионаттар паразитті тіршілік етуге көшеді? Бұл құбылысты
талқылаңдар.
234
3. Табиғаттағы жағымсыз қарым-қатынастардың маңызын бағалаңдар.
Жағымсыз қарым-қатынасы жоқ экожүйе болуы мүмкін бе? Өз
болжамдарыңды дә лелдеңдер және талқылаңдар.
Пікірталас:
«Паразиттерсіз өмір» болуы мүмкін бе?
Осы тақырыпқа сыныпта
пікірталас ұйымдастырыңдар.
Достарыңызбен бөлісу: 
