Қазіргі қазақ тілі ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені


Де көмекші етістігі арқылы жасалған күрделі етістік құрамында келіп, ма/ме



бет74/137
Дата05.02.2022
өлшемі2,55 Mb.
#24445
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   137
Де көмекші етістігі арқылы жасалған күрделі етістік құрамында келіп, ма/ме сұраулық демеуліктері болжалдық мағына үстейді: келе ме деймін ? болар ма екен деп (дәмеленіп еді).
Ше сұраулық демеулігі есім сөздермен, үстеумен, етістікпен тіркесіп келіп сұраулық мән береді. –Бозбалалар неге өлең айтпайды? –Қыздар ше ? (Майлин). Билер ше ? Бидің бәрі жемтік емес пе ? (Әуезов).
Күшейткіш демеуліктердің қатарына –ақ, -ау, -айғ әсіресе, да/де, та/те шылаулары жатады. Күшейткіш демеуліктері сөйлемге, айтылған ойға күшейту мәнін қосу үшін қолданылады. Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы (Абай). Жарасбай әсіресе ,мол шығынмен, әупіріммен орнында қалды (Әуезов). Тыныштықты бұзып жау тисе, Жауға біз де тиеміз (Жамбыл). Бай ауылда жоқ мінез көріп, таңданып та қояды. (Мүсірепов).
-ақ демеулігі- тілде жиі қолданылатын шылаулардың бірі. Бұл шылау өзіне қатысты, яғни есім сөздерге, үстеу сөздерге тіркесіп, олардың мағынасын күшейту немесе ой екпінін түсіру үшін жұмсалады. Күшті-ақ екен, жарықтық! (Жароков). Сүйемін туған тілді, анам тілін, Бесікте жатқанымда-ақ берген білім (Торайғыров).
- ай демеулігі адамның әр түрлі көңіл-күйін білдіру үшін қолданылады, көбіне аяу,таңырқау мәнінде қолданылады. –ай демеулігі зат есім мен сын есімдерге тіркесіп, оқшау сөз ретінде қызмет атқарады. Сары алтын, сопы меруерт, қарағым-ай (Ақан Сері). Таласпа, жаным-ай, қолыңнан келмеске (Абай). Жамандар өтірікші өсегі көп, Ел-жұрттың іріткі салар арасында-ай! (Сүйінбай).
-ау демеулігі есім сөздермен, етістік, одағай сөздермен тіркесіп, қуану, ренжу, күйіну мағыналарын үстейді. Қалай апарамыз, қарағым-ау, біздің қолымыздан не келеді (Мүсірепов). Құдай-ау,қайда сол жылдар, Махаббат қызық мол жылдар ?! (Абай).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   137




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет