Барлығы – 135 сағат

Әдебиеттер:

2. Уткин А.И. «Россия и Запад: История цивилизаций». М., 2000 г.

3. Семенникова Л.И. «Россия в мировом сообществе цивилизаций». Брянск, 2000 г.

4. История. Отв. ред. Самыгин П.С. Ростов-на-Дону, 2002 г.

5. Анисимов Е.В.,Каменский А.Б. Россия в ХУІІІ-первой половине ХІХ века. М.,1994.

6. Русское общество 30–х годов ХІХ в.: Мемуары современников. М.,1989.

7. Чаадаев П.Я. П.С.С. и изб.письма. В 2-х т. М.,1991.

8. Зайончковский П.А. Проведение в жизнь крестьянской реформы 1861 г. М.,1958.

9. Сперанский М.М. Проекты. Записка. Л.,1961.

10. Ленин В.И. Развитие капитализма в России./Полн.собр.соч. 5-е изд. М.,1967. т.3.

11. Соловьев Ю.В. Самодержавие и дворянство в конце ХІХ века. Л.,1973.

12. Боханов А.Н. Крупная буржуазия России. Конец ХІХ в. 1914 г. М.,1992.

13. Балуев Б.П. Либеральное народничество на рубеже ХІХ –ХХ вв. М.,1995.

14. Бовыкин В.И. Очерки истории внешней политики России. Конец ХІХ в. –1917 г. М.,1960.

15. Советская историческая энциклопедия. М.1961-1976. Т.1-16.

16. История России ХІХ-начале ХХ вв. Учебник под ред.Д.А.Федорова. М.,2000.

17. История России: Ролссия в мировой цивилизации. Учебное пособие. М.,1998.

18. История России.ХХ век. Отв.ред.В.П.Дмитриенко. М.,1996.

19. История Отечества: люди, идеи, решения в 2-х т. М.,1991.

20. Политическая история: Россия-СССР. В 2-х т. Т.1-2. М.,1996.

- Қоғамдық-саяси лагерьлердің п.б., Солтүстік және Оңтүстік қоғам, олардың қызметі және басты жоспары. Петербургтегі 1825 ж. 14-желтоқсанындағы көтеріліс. Украинадағы Чернигов полкінің көтерілісі. Декабристердің Сібірге айдалуы;

• 
  І Николайдың ішкі саясаты. Құпия комитеттер. Мемлекеттік шаруалардың реформалары. Қаржы, сауда және өнеркәсіп салаларындағысаяси өзгерістер. Е.Ф.Канкриннің Ақша реформасы;
  
• 
  Ресейдегі 20-50 ж.ж. қоғамдық қозғалыстар және ағымдар. Батысшылдар мен славянофильдер.
  

Ресей тарихында ХІХ ғ. 60-70 жж. өте маңызды кезең болып есептелінді. Бұл жылдары бірнеше реформалар – шаруа, земствалық, қала, сот, әскери және оқу ағарту саласында жүргізілді. Тарихи әдебиетте бұны «Ұлы реформалар» деп атап, көптеген тарихшылар «жоғарыдан жүргізілген революция» деп те атайды.

Бұл реформалардың себептері қандай болды?

1. 
   ХІХ ғ. ортасындағы Ресей қоғамының барлық жақтарын қамтыған терең структуралық дағдарыс. Крепостной правоны жоймайынша елдің одан әрі дамуын қамтамасыз ету мүмкін болмады. Помещиктердің шаруаларды қанауының әр алуан жолдарын тереңдетуі барысында крепостной шаруалардың еңбегі тиімсіз бола бастады, нәтижесінде помещик қожалықтардың тиімділігі төмендеп, шаруашылықтар қожырап, ыдырай бастады.
   
2. 
   ХІХ ортасында Европалық Россияның 2/3 помещиктік қожалықтарында күйзеліс нәтижесінде мемлекетке төлейтін қарыздар өсіп, 1859 ж. 450 млн. сомға жетті.
   
3. 
   Дағдарыс өнеркәсіп саласын да қамтыды. Жалдамалы еңбек кадрларының қалыптасуы өте жәй жүрді. Россия Европа елдерінен экономикалық және ғылыми техникалық тұрғыда артта қала берді.
   
4. 
   1853-1856 жж. Россияның Қырым соғысындағы жеңілісі нәтижесінде өте ауыр Париж келіссөзіне қол қойылды. Келіссөз шарттары елдің ұлттық қауыпсіздігіне тікелей қауып төндірді, Россия Ұлы державалық статустан айырылды. Сонымен қатар соғыс экономиканы тұралатып, финанс жүйесін дағдарысқа ұшыратты. Сыртқы сауда көлемі азайды. Соғысқа дейінгі кезеңнен сауда көлемі 13 есе қысқарды, сыртқы рынокқа астық шығару 4,8 есе, сырттан машина, техника әкелу 10 есе қысқарды.
   
5. 
   Шаруа толқулары күшейді. Мысалы: 1850 ж. 216 бас көтеру болса, 1860 ж. 833-ке жетті.
   
6. 
   Қоғамның алдыңғы қатарлы тобының арасында либералдық мазмұндағы көңіл күй мен қоғамдық ой қалыптасты.
   

Комментарии

Реализации реформаторских планов мешала сложная внешнеполитическая обстановка. В 1806 – 1812 гг. война с Турцией благодаря М.И.Кутузову закончилась выгодным для России миром. В 1808 – 1809 гг. в результате войны со Швецией в состав России вошла Финляндия.

Россия участвовала в антинаполеоновских коалиций (1805, 1807), но по Тильзитскому миру вынужденно присоединилась к континентальной блокаде своего бывшего союзника – Англии. Наполеон не доверял России и начал против нее войну. В июне – декабре 1812 г. «великая армия» императора Наполеона была в России уничтожена. Свою роль сыграла гениальная стратегия М.И.Кутузова. Французы испытали силу русской армии в битвах под Смоленском (июль 1812), у села Бородина (26 августа 1812), у Малоярославца (октябрь 1812). Александр I проявил твердость и не пошел на мирные переговоры с Наполеоном. В 1813 – 1814 гг. русская армия совершила освободительный поход, в котором также участвовали Англия, Пруссия, Австрия и Швеция. Наполеон отрекся от престола. Его попытка вернуться к власти в 1815 г. закончилась поражением при Ватерлоо от союзных войск.

В Европе были восстановлены феодально-монархические режимы. Россия, Пруссия и Австрия образовали Священный союз, который подавлял революционное движения в различных странах.

Николай I во внешней политике действовал активно. В 1830 – 1831 гг. было подавлено восстание в Польше. В мае 1849 г. царские войска подавили революционное движение в Венгрии и помогли восстановить власть австрийских Габсбургов. Огромного напряжения потребовала Кавказская война 1817 – 1864 гг. Горцы под руководством имама Шамиля, при поддержке Англии, Турции и Ирана вели упорную борьбу, в которой Россия потеряла 77 тыс.человек и огромные средства.

В 1853 г. Николай I столкнулся с коалицией Турции, Англии, Франции и Сардинии. Австрия и Пруссия заняли недружественную, внешне нейтральную позицию. Союзники блокировали Кронштадт и Свеаборг, пытались взять Петропавловск – Камчатский. В Крыму после ряда поражений русские войска были вынуждены после 349 – дневной осады сдать Севастополь. Крымская война наглядно показала цивилизационное отставание России. После смерти Николая I Александр II подписал Парижский мирный договор 1856 г., по которому России запрещалось держать военный флот на Черном море.

2-сұрақ.

Декабристер қозғалысынан кейін 1825-1855 жж. орыс тағына Николай І отырды. Бұл кезеңді тарихта «самодержавиялық құрылыстың шырқау шегі» деп анықтайды. Батыс Европа елдерінде монархиялық абсолютизм дағдарысы ең соңғы кезеңге келіп, мемлекеттік құрылыс конституциялық формалар алып жатқан жағдайда, Россия самодержавиялық биліктің ең жоғарғы сатысына көтерілді. Көптеген тарихшылардың пікірінше Ресей абсолютизмі бірте-бірте дөрекі деспотизммен, жеке билікке ауысты. Самодержавиялық құрылыс ұзақ эволюциялық даму нәтижесінде қалыптасты, алайда оның сыйпатында патшаның жеке тұлғасы ерекше байқалып тұрды.

Патшалық құрған алғашқы айлардан бастап Николай І реформа мәселесін көтерді. Бұл реформалар самодержавиялық құрылыстың негізін өзгертпейтін нәтижелермен аяқталуға тиісті болды. Реформаны дайындау және оны жүзеге асыру бағытында В. Кочубей және М. Сперанский тұрды.

1826 жылы ерекше құпия комитет құрылды. Бұл комитет сословиелік және әкімшілік реформаның жобаларын даярлады. Жоба бойынша «мемлекет қажетіне сай бірқатар өзгерістер мен толықтыруларды енгізуді жетілдіру» деген міндет қойылды.

Николай І тұсында патша концеляриясының ІІІ-Бөлім деген құрылды. Оны генерал-адъютант А. Бенкендорф басқарды. Бұл бөлім саяси қайраткерлер үстінен бақылауц жүргізді және баспасөз, мемлекеттік мекемелер, университеттер тұрмысын да бақылады.

Николай І тұсында орыс правосын кодификациялау ісі қолға алынды. Нәтижесінде «Ресей империясының толық заңдар Жинағы» шықты, яғни, Екатерина ІІ кезеңінде басталған қызмет аяқталды. 1828-1830 жж. 45 томдық жинақ шықты. Бұл жинаққа 1649-1825 жж. аралығында шыққан 31 мың заң актілері кірді, сонымен қатар 1825-1830 жж. аралығындағы 6 томдық заңдар жинағы шықты, бұл Николай І, Александр ІІ кезінде шыққан заңдар болатын. Александр ІІІ және Николай ІІ кезеңінде заңдар «Үшінші жинақ» деп аталды. Тұтастай «Ресей империясын толық заңдар жинағы» 132,5 заң актілерінен тұратын 133 томдық тарихи документ болып саналады.

Николай І кезеңіндегі негізгі идеялогиялық концепция «самодержавия, провеславия және халық» деген болды.

Бұл концепцияның авторы халық ағарту министрі граф С.С. Уваров болатын. С.С. Уваровты жақсы білген С.М. Соловьев оны «өте ақылды, айлакер холоп» деп атады. Халық ағарту ісінің министрі ретінде Уваров Ресей оқу ағарту ісін европалық мазмұнға көтеріп, шетелдік тәрбие принциптерін енгізуге ұмтылды.

Оқу ағарту саласында бірқатар шешімдер қабылданды. Мысалы: 1828 жылы «Уезд және приход училищелермен гимназияларының Уставы» қабылданды. Устав бойынша бастауыш және орта дәрежелі білім беру 3 категорияға бөлінді. 1) Төменгі сословие балалары үшін бір сыныптық училище де оқу, жазу және арифметика. 2) Көпес және мещан балалары үшін 3 жылдық училищеде геометрия, география, тарих пәндері; 3) Дворян және чиновник балалары үшін 7 жылдық гимназия да оларды университеттерге түсу үшін даярлады.

1835 жылы 26-шілде де (Ресей университеттерінің жалпы уставы деген қабылданды). Устав университеттің автономиялық праволарын бірқатар қысқартқанымен университетердің ректорын, оқытушылар тобын жұмысқа қабылдау университет кеңесінің қолында қалды. Университет жай ғылыми орталық емес, гимназия оқытушыларын, мемлекеттік қызмет чиновниктерін даярлайтын орталыққа айналды. Университеттерде философия, тарих ғылымдары, Петербург университеттерінде шығыс тілдері мен шығыс елдер тарихы оқылды, Қазан университетінде физика, математика пәндеріне ерекше мән берілді.

В.И. Ленин Пятидесятилетие падения креп. права (Полн. соб. соч. Т.20).
В.И. Ленин Крестьянская реф-а и пролетарско-крест. Рев-я. п. с.с. т. 20.
Феодоров В.А. Падение крепостного права в России. Док. и материалов

В 3 вып. М., 1966-1968.

1861-1880. М., 1978.

Ч. І-ІІ М.-Лен. 1949.

М. 1984 г.

1858-1859 жж. санақ бойынша крепостной шаруалардың саны 23 млн. болатын, соның 22 млн. помещиктік крепостной шаруалар. 600 мыңдай әртүрлі завод, фабрика шаруалары, сонымен қатар уделдік шаруалар болды. 1858 ж. барлық империя халқы 67 081 167 соның 34,39% крепостной шаруалар болды.