Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда
Республикада ауылшаруашылық кадрларын даярлау және бекіту
жүктеу/скачать 2,58 Mb.
|
| Республикада ауылшаруашылық кадрларын даярлау және бекіту
Жоғары және орта білімді ауылшаруашылық кадрларын іріктеу, орналастыру және тәрбиелеу, сол сияқты олардың біліктілігін жаппай арттыру ауылшаруашылық органдарының басты міндеттерінің бірі болып табылады. Жан-жақты білікті маман жоғары сапалы, өнімді жұмысты атқаруды қамтамасыз ететін, күрделі әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шеберлікпен шеше алатын жағдайға жеткізеді. Қазақстан үшін, оның батыс облыстары үшін жаңа мамандар легінің өсуі – заңды құбылыс. 80-жылдардың ортасына қарай ауылшаруашылық мамандарының 51,6% тікелей аграрлық секторда жұмыс істеді. Бұлар жоғары білім алғандар еді. Орта арнаулы білімділер қатарында мамандардың 51,7% болды. инженер-механиктердің, агрономдардың, зоотехниктердің, малдәрігерлерінің бір бөлігі басқару органдарында, басқа салаларда істеді. Дегенмен ауылшаруашылық мамандарының жартысына жуығын аграрлық сектордан тыс жерлерде пайдалануды дұрыс деуге келіңкіремейді. Ауылшаруашылық кадрларын даярлауда жоғары мектеп көрнекті орын алады. 1985 жылы 7 жоғары оқу орны мен олардың 2 филиалында 21 мамандық бойынша 6,3 мыңнан астам студент, ал 49 орта арнаулы оқу орындарында, яғни техникумдар мен училищелерде 18,5 мың адам оқыды. Егер институттар мен техникумдар Қазақстанның ауылшаруашылығына 1960 жылы 5602 маман берсе, соңғы жиырма бес жылда олардың саны 33,8% -ға өсті. 80-жылдардың ортасына қарай республикада жоғары және орта білімді мамандар, 371 мың тракторшылар, машинистер, комбайыншылар мен жүргізушілер даярланды. Біртіндеп индустриалды сипат алған ауылшаруашылығындағы еңбекті өркениетті өзгертуге ең алдымен жоғары және орта арнаулы оқу орындарының бірізді жүйесі жұмысының да ізгі әсері болды. Жастарды оқуға тартуда, олардың бойына біліктілікті сіңіріп, мамандыққа тәрбиелеуде іс-қимылдың алуан амал-тәсілдері қолданылды. Көптеген колхоздар мен совхоздар жастарды өз есебінен оқытты. Батыс Қазақстан аумағында да жаңалыққа жақсылыққа қарай бет бұру әлеуметтік-экономикалық дамудан анық көрінеді. 1965-1977 жылдары Гурьев облысының ауылшаруашылығында жұмыс істейтін жоғары және орта білімді мамандар саны 865-тен 1865-ке дейін өсті, нәтижесінде 1980 жылға қарай әр шаруашылықта орта есеппен 7 жоғары, 12 орта білімді маман болды. Осы кезеңде Орал облысында мұндай мамандар саны бес есе өсті. Ақтөбе облысында ауылшаруашылығында 4600 маман, оның ішінде 578 агроном, 780 зоотехник, 700 инженер-механик 926 малдәрігері жұмыс істеді. Бұл облыстардың іс-тәжірибесі жоғары және орта білімді әрі білікті кадрларды даярлау бастықтар мен бас мамандар құрамының сапасын жақсартуға игі себебін тигізетінін көрсетеді. Агроөнеркәсіп кешенінің барлық буындары басшыларына өндіріс көлемінің ұлғаюына, ғылыми-техникалық өркениеттің өрге басуына, шаруашылық байланыстардың жаңаруына, шаруашылықты интенсивті жүргізуге байланысты қатаң талап қойылды. Жоғары білімді, сауатты жас мамандарды инициативісі аз, жұмысты ескірген, қасаң әдіспен басқарып отырған егде басшылармен ауыстыру осының куәсі. «Пугачев», «Ащысай» Фурманов совхоздарының директорлары – Емченко, Крамаренко, Жұмашев орындарынан босатылды. Облыстық ауылшаруашылық басқармасының бас зоотехнигі И.А.Мирошник тәжірибе-сынақ шаруашылығының бас зоотехнигіне, Жаңақала аудандық ауылшаруашылық басқарамасының бас зоотехнигі Төлешқалиев «Бірлік» совхозының бас зоттехнигіне, Теректі ауданындағы таңдаулы колхоз агрономдары Л.Никулин, Р.Өтеулина «Шаған» совхозына тұқым, жүгері және шөп дақылдарын өсіру жөніндегі аға агрономдар ретінде жіберілді. Ауылшаруашылық өндірісі басшылығында орта буын кадрлары ерекше роль атқарды. Олар көбіне практикалық істің, қайнаған өмірдің қақ ортасында бригадаларға, фермаларға, звеноларға жетекшілік етті. Ауыр жұмыстың жауапкершілігін саналылықпен өз мойындарына алды. Түптің түбінде колхоздар мен совхоздардың мәртебесі осылар арқылы көтерілді. 1966-1980 жылдары Ақтөбе облысы бойынша 26 маман совхоз фермаларына, 8 маман колхоз бөлімшелерінің меңгерушілеріне жіберілді. 38 адам трактор – егіс бригадасын басқарды. Олардың арасында Гурьев облысындағы «Новобогат» совхозының ферма меңгерушісілері Н.Сахуалин, Б.Нұрымов білгір жетекшілер ретінде танылды. Батыс Қазақстан облысында да осындай жағдай қалыптасты. Алғыр да іскер мамандар – Г.П.Рудной, С.Журавич трактор бригадаларының бригадирлері, И.И.Федин, Е.Г.Чесноков бөлімше меңгерушілері болып тағайындалды. Алайда осындай оң нәтижелерге қарамастан, орта буын кадрлармен қамтамасыз етуге қарамастан ауылда шешілмеген проблемалар аз емес еді. Ауылшаруашылық өндірісі мамандарының арасында әлі де болса практиктердің үлес салмағы жоғары болды. 1978 жылдың 1 қаңтарында колхоздар мен совхоздардың фермалары мен бөлімшелерінде меңгерушілері болып 2991 адам істеді, олардың 49,1% практик еді, 7096 адам трактор-егіс бригадасын басқарды, олардың 82% практиктер қатарын құрады, малшы бригадаларында 3497 адам жұмыс істесе, олардың 76% практиктер болды. Бұл мәліметтер орта буын қызметкерлерінің сапалы құрамында оң өзгерістер байқалса да практиктердің әлі де болса үлес салмағының едәуір екенін растайды. Кадр саясатында жаңа жағдайды, өндірісті шебер де сауатты басқарып, түпкі жоғары нәтижеге қол жеткізетін мамандарды тауып, іріктеп, олардың біліктілігін одан әрі шыңдайтын қам-қаракет жасалауы тиіс. Міне бұл бағытта Қазақстанда біраз тәжірибе жинақталды. Нақтырақ айтсақ, Батыс Қазақстан (бұрынғы Орал) облысы бойынша 1961-1971 жылдар аралығында совхоз директорларының біліктілікті арттыру жөніндегі 3 айлық курсына жыл сайын 8 директор жіберіліп оқытылды. Алматы ауылшаруашылық институты мен Алматы зоотехникалық-мал-дәрігерлік институты жанындағы 2 айлық курстарда совхоздардың 18 маманы, оның ішінде 5 агроном, 6 бас зоотехник, 3 бас малдәрігері, 4 бас инженер білімдерін көтерді. Сонымен бірге Батыс Қазақстан ауылшаруашылық техникумы мен Батыс Қазақстан ауылшаруашылығын механикаландыру техникумы жанында курстардан колхоз төрағалары, совхоздардың трактор – егіс бригадаларының бригадирлері өтті. Камен, Приурал, Фурманов аудандарында қысқа мерзімді курстар ұйымдастырылды. Еңбеккерлердің терең техникалық білімінсіз, жоғары біліктілік пен өрелі мәдениетсіз, ғылым мен техниканың табыстарын жан-жақты пайдаланбай ауылшаруашылық өндірісін интенсивтендіру мүмкін емес. Бұл үдіріс жалпы білім, кәсіби-техникалық әзірлік, білктілікті арттыру, озат тәжірибені өндіріске енгізу, экономикалық білім, идеялық-теориялық шыңдалу, бұқараның еңбек және саяси белсенділігін ояту сияқты тұтас бір проблемалар шеңберін қамтиды. Бұл міндеттерді шешу селолық кәсіби-техникалық училищелер мойнына үлкен жүк салмақ артады. Олар бұл орайда қыруар жұмыс тындырды. Ақтөбе облысында 1980 жылы 11 ауданда 4,5 мың жасөспірімге училищелер есігін айқара ашты. Бұлардың түлектері кәсіби мамандықпен қатар орта білім алып шығатын болды. Шаруашылықтарда училищелердің филиалдары, оларда механизатор, малшы кадрларын оқытатын курстар ұйымдастырылды. Тұтас алғанда 1980 жылға қарай Батыс Қазақстан аумағындағы училищелерде 20 мың механизатор, оның ішінде Ақтөбе облысы бойынша 6,2 мың Батыс Қазақстан және Гурьев облыстары бойынша 2 мыңнан астам механизатор даярланды. Орта буын мамандарының арасында кәсіби-техникалық училищелер атына дақ түсірмей ауылшаруашылығының ірі қызметкерлері болып, өз ұжымдарын өрге сүйреген, өндірістің алдыңғы шебінде өзгеге үлгі болған ұйымдастырушылар аз емес. Олардың қатарында Ақтөбе облысынан – Социалистік Еңбек Ері Ю.В.Трубаның, Ленин орденінің иегерлері – Д.В.Георгенің, В.Базбековтың, У.Тілеуовтың, Батыс Қазақстан облысынан – озат тракторшы-машинистер Г.Бакировтың, А.Карамышевтің, К.Сұлтанғалиевтің, бригадир А.Колесниковтың есімдерін құрметтеп атауға болады. Батыс Қазақстан облысында №13 және №167 училищелер ұжымдарының еңбегі елеулі. Мысалы №13 училище дәстүрлі тракторшы-машинистпен қоса жүргізуші, механизатор-малшы, аспаз, трактор бригадасының бригадирі, оператор-құс өсіруші мамандарды даярлап, мехнизаторларды К-700 тракторында және «Колос», «Нива» комбайындарында жұмыс істеуге қайта даярлады. №167 училище даярлаған 226 кіші мал фельдшерлері, 216 ветеринарлық санитарлар, 197 жеміс-көкөніс шеберлері, ондаған жылы жайда бақша өнімдерін өсіретін шеберлер халықшаруашылығында ойдағыдай еңбек етіп жүр. Механизатор кадрларын даярлау және тәрбиелеу жөніндегі ұланғайыр жүйелі жұмыстың арқасында көптеген шаруашылықтар жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз етіп, экономикалық тиімділікке қол жеткізеді. Әсіресе, комсомол жастардың еңбекке тартылуы экономикада өз жемісін берді. «Красный маяк» совхозынан Еңбек Қызыл Ту орденінің иегері, аудандық Кеңестің депутаты Мақаш Жүсіпов жетекшілік ететін бригада (Батыс Қазақстан облысы) бұған мысал бола алады. 1974 жылы оның ұжымы көктемгі егісті қысқа мерзімде жоғары агротехникалық негізде өткізіп, тоғызыншы бесжылдықтың төртінші жылында социалистік жарыстың жеңімпазы атанды. Бригада әр гектар бидай алқабынан 16 центнерден астық орып бастырды. Бұл облыстағы жоғары көрсеткіштің бірі болды. 70-жылдары Қостанай облысындағы «Харьков» совхозының механизаторы, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты, Социалистік Еңбек Ері К-700 қуатты тракторында жұмыс істеген Кәмшат Дөненбаева әйел-механизаторлар қозғалысының бастама көтерушілерінің бірі болды. Осы тұста Орал облысында 6 комсомол – жастар қыздар бригадасы ұйымдастырылды. 1980 жылдың аяғына таман ақ Жайық өңірінде – 235, Ақтөбе облысында – 900-ден астам қыз-келіншектер тракторлардың, комбайндардың рулі мен штурвалын ұстады. Олардың қатарында тракторшылар – Р.Жұмағалиева, Б.Жанғалиева, М.Махамбетова, автомобиль жүргізушілер – З.Байтасова, Ж.Сағындықова тағы басқалары екпінді еңбегімен көзге түсті. Батыс Қазақстанның қыз-келіншектері өздеріне беркітіліп берген техниканы соншалықты ұқыпты, күтіп ұстап, көп мөлшерде жанар-жағармай үнемдеді. Бұлардан құрылған бригадалар жоғары сапалы жұмысты, ұйымдасқан өнікті еңбекті қамтамасыз етті. Ақтөбе облысындағы «Уркачев», «Хлебодар». Орал облысындағы «Мәстексай», «Красногор» совхоздарында құрылған осындай ұжымдар жоғары өндірістік көрсеткіштермен, үлгілі еңбегімен өздерін даңққа бөледі. Бұған мысал ретінде Орал облысындағы тәлімгер Қ.Темірғазиева жетекшілік еткен қыз-келіншектердің «Сәуле» бригадасын атауға болады. Бригада мүшелері тоғызыншы бесжылдық тапсырмаларын 3,5 жылда мерзімнен бұрын орындап шығып, қоғамдық мал азығын дайындауда үлкен де қомақты табысқа жетті. Бәрімізге белгілі 70-жылдары Қазақстанда малшаруашылығын өнеркәсіптік негізге көшіру әрекеті басталды. Мұнда негізгі проблема қой шаруашылығына кадрлар даярлау еді. Ауылшаруашылығының маңызды бұл саласына енді ғылым мен озық тәжрибесін меңгеру үшін қарапайым шопан мен малшыдан гөрі осы заманғы техниканы меңгерген, зоотехниктік-малдәрігерлік ғылыммен қаруланған жан-жақты білімді, ісіне шын берілген адамдар қажет болды. Республиканың шаруашылық органдары осы арада комсомол-жастар қой өсірушілер бригадасына тоқтады.Олардың ойынша еңбекті осылайша ұйымдастыру келешегі бар іс болды. Бастаманы Қазақстан Компартиясы мен Республика үкіметі қолдаған Семей облысындағы Шұбартау ауданының жігіттері мен қыздары көтерді. Бастама Батыс Қазақстанда өз жалғасын тапты. 1974 жылы 69 комсомол-жастар шопандар бригадасы ұйымдастырылды. Қой өсіруге барған жастар ұжымдарына облыстық, аудандық деңгейдегі штабтар көмектесіп, малшаруашылығында жаңа қозғалыс құлаш жайды. Бригадалар колхоз, совхоздар есебінен музыкалық аспаптармен, кітап қорларымен, спорт құралдарымен жабдықталды. Жастарға еңбек және тұрмыстық қолайлы жағдай туғызуға партия, комсомол органдары, кәсіподақ және құрылыс ұйымдары барынша атсалысты. Жас шопандар үшін 98 жатақхана, 73 тұрғын үй, 44 монша, 155 киіз үй, 114 газ плиталары тұрғызылды, бұлар электр двигательдерімен, басқа да тұрмыстық техника түрлерімен қамтамасыз етілді. Мұндай жұмыстар Батыс Қазақстанның басқа облыстарында да жалғасты. Сөйтіп ұсақ құрамы аз «шопан отбасыларының орнын ірілендірілген кешенді жастар бригадалары басты. Олар жұмылып еңбек етіп, мал басын өз төлі есебінен ойдағыдай өсіре білді, сол уақыт жағдайында қой шаруашылығы өнімін арттырып, өзін ақтай білді. Қайратты, денсаулығы мықты, саналы жастар ағалары мен апаларының – тәлімгерлердің ақыл кеңесіне құлақ қойып, жастыққа тән от-жігерімен, білімімен қой шаруашылығының қыр-сырына қанықты. Осы уақыт шамасында кейінгі толқын тауарлы – сүт фермаларына тартылды. Орал облысындағы «Красный маяк» совхозы мектеп түлектерінен «Шағала» комсомол-жастар тауарлы – сүт бригадасы шаңырақ көтерді. 4 сауыншы, 5 малшы, 2 слесарь, 1 аспаздан тұратын ұжымға 224 бас ірі қара, оның ішінде 185 сиыр беркітіліп берілді. 1974-1975 жылдың мал қыстату науқанын ойдағыдай өткізіп, жігіттер мен қыздар мал басын аман сақтап қана қойған жоқ, сонымен қатар сүт тапсыру жөніндегі міндеттерін асыра орындап, биік межеден көрінді. Осындай бригада басқа жерлерде де құрылды. Гурьев облысы бойынша «Ұшқын» комсомол – жастар бригадасын құрметпен атауға болады. Бұл жылдары мұндай ұжымдардан ондаған жастар институттар мен техникумдарға жіберіліп, жоғары және орта арнаулы білім алды. Малшаруашылығында, оның ішінде қойшаруашылығында атақты шопандар отарының тәжірибесі негізінде құрылған озат тәжрибе мектептері үлкен роль атқарды. 1966-1980 жылдары Социалистік Еңбек Ерлері К.Ержановтың, Б.Ғалымовтың, С.Дәулетқалиевтің, Е.Есімовтың озат тәжірибе мектептері жұмыс жасады. Олардан жас шопандар, тұтас қой өсіруші бригадалар шаруашылықтағы қиын проблемаларды жеңудің, қой малын бағып күтудің, одан өнім көзін табудың «құпияларын» үйренді, ауыл өмірінің ыстығына күйіп, суығына тоңып шыңдалды. Әрі бұл шара ауылшаруашылығында кадрлардың тұрақтауына да игі себебін тигізді. Тұтас алғанда Батыс Қазақстан аумағында ауылшаруашылығын кадрлармен нығайту жөнінде 60-70 жылдары мәселе кешенді шешілді. Әрине, бұл орайда кездескен қиындықтар да, жұмыста орын алған кемшіліктер де аз болған жоқ. Каталог: images -> stories -> downloads -> electrresursy -> trudy pps trudy pps -> Исатай Кенжалиев trudy pps -> Батыс қазақстан ауыл шаруашылығЫ 1946-2000 жылдарда trudy pps -> Құрастырғандар trudy pps -> Бірінші тарау trudy pps -> Құрастырғандар: тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Шынтемірова Баян Ғаббасқызы trudy pps -> Мұханбетжанова Ә. Молдағалиев Б. Ерниязов О electrresursy -> Бюллетень новых поступлений (І квартал 2008 ж.) Орал, 2008 жүктеу/скачать 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|