Дәрістер. 1 тақырып. Философия, оның пәні мен қоғамдық маңызы
Құқық және мемлекет мәселелерi
жүктеу/скачать 2,79 Mb.
|
lektsii po filosofii
- Бұл бет үшін навигация:
- Тарих философиясы
| Құқық және мемлекет мәселелерi
Егер И.Канттың моральдық философиясы адамдардың күнбе-күнгi тәжiрибесiнен аулақ болатын болса, оның құқтық көзқарастары, керiсiнше, нақтылы өмiрмен тығыз байланысты. Адамдардың табиғи құқтарының негiзгi қызметi - тұлғаның моральдық еркiндiгiн бекiту, парыздың орындалуына жағдай туғызу. Құқтың өмiр сүруiнiң ерекшелiгi - ол әр-түрлi адамның қарым-қатынастарын әдiлеттiлiктiң негiзiнде ретке келтiредi. И.Канттың ойынша, адамдардың негiзгi табиғи құқтарына жеке меншiкке деген құқ жатады, тек ол басқа адамдардың бостандығына зияндығын тигiзбесе болды. Табиғи құқтың негiзгi қағидаларының бiрi - jus talions (тең құндық,тiске-тiс, көзге-көз). Ал мемлекет мәселесiне келер болсақ , - ол адамдардың заңдардың негiзiндегi бiрiгiп қауымдасуы, оның негiзiнде әдiлеттiлiк принципi жатуы қажет. И.Канттың ойынша, республикалық басқару жүйесi король билiгiне қарағанда жақсы, өйткенi король даналық пен әдiлеттiлiктi ұзақ уақыт бойы сақтай алмай қалады, ұзақ уақыт билiктi ұстаған адам қажеттi түрде зерденiң ерiктi тұжырымын бұрмалайды. Мемлекет аясында қоғамнан ажыратуға болмайтын үш принцип бар. Олар - әр адамның ерiктiлiгi, азаматтардың теңдiгi және әрбiр азаматтың дербестiгi. Тарих философиясы И.Канттың ойынша, халықтардың дамып жетiлуi көп жағдайларда “сол елдердiң туған жерiне, еңбек салаларына, әдет-ғұрыпына, қол өнерi мен саудаға, халықтың тығыздығына байланысты². Қоғам өмiрiнде гипотетикалық және категорикалық императивтер бiр-бiрiмен қайшылыққа түседi. Адамдар өз табиғаты бойынша тойымсыз, сараң және өлшемсiз, билiкке, үстемдiкке деген iңкәрләрiмен мiнезделедi. Сонымен қатар, категорикалық императивтiң талаптарына сәйкес, олар өздерiнiң жүрiс-тұрысын моральдық тұрғыдан ақтағысы келедi. Бiр жағынан адамдар бiр-бiрiнен алшақтап, екiншi жағынан бiр-бiрiне жақындайды, өйткенi олар неше-түрлi өздерiнiң қажеттiктерiн өтеу жолында бiр-бiрiнен көмек iздеуге мәжбүр болады. “Адам сондай қисық ағаштан жасалғаннан кейiн, оны қанша сүргелесең де түп-түзу қылу мүмкiн емес,- дейдi И.Кант. Бiрақ, осыған қарамастан, жеке адамдар арасындағы қайшылықтар бүкiл қоғамдық тұрғыдан алып қарағанда, тарихты алға жылжытады. Қоғам әлеуметтiк жағынан алға жылжыған сайын қайшылықтар да өсе бастайды. Жетiлген болашақ қоғамда “оның мүшелерiне орасан зор ерiктiк берiледi, олай болса, олардың арасындағы қайшылықтар да өмiр сүредi,- деп қорытады И.Кант. И.Канттың ойынша, адамзат тарихы бүкiладамзаттың құқтық- азаматтық ақуалына қарай дамып келедi, бiрақ оған толығынан бұл дүниеде жету мүмкiн емес. Жалпы алғанда, адамзаттың сыртқы мәдениетi оның моральдық жетiлуiне қарағанда анағұрлым тез дамып келедi. Бұл адамзат алдында тұрған үлкен үрей,- деп есептейдi ұлы ойшыл. Әрине, И.Канттың заманынан кейiнгi уақыт бұл кiсiнiң ойының негiзсiз емес екенiн ашық көрсеттi - тек өткен ХХ ғ өзiнде-ақ екi дүниежүзiлiк соғыста миллиондаған адамдар соның құрбаны болған жоқ па ?!! Сондықтан, И.Кант мемлекеттер арасындағы қайшылықтарды, халықтар арасындағы алауыздықты қалайша жойу керек, адамзат өмiрiнде “мәңгiлiк бейбiтшiлiктi² қалай орнату керек деген сияқты көкейтестi сұрақтарға жауап беруге тырысты. “Бүгiнгi таңда халықаралық қатынастарда үстемдiк жасайтын құқ емес, тек қана зорлық-зомбылық²,- деп қорытады ұлы ойшыл. Соғыс - адамның өз-өзiне мақсат екенiн аяққа басады, сондықтан, “ол болмауы қажет². Соғыс болмауы үшiн мемлекеттер арасында тек қару-жарақ болып, олар өздерiн өзара қорқытып ұстауы қажет, я болмаса болашақта бүкiл адамзатын бiр ғана дүниежүзiлiк мемлекеттiң аясында бiрiктiру қажет деген кең тараған пiкiрлерге И.Кант үзiлдi-кесiлдi қарсы шығады. Оның ойынша, мемлекет арасындағы қару-жарақ, күш теңдiгi ертелi-кеш әрқашанда бұзылады, ал бүкiл дүниежүзiлiк мемлекет халықтардың бостандығын аяққа басар едi. И.Канттың ойынша, тек қана бүкiл жер бетiндегi мемлекеттердiң ерiктi федерациясы ғана халықтардың бостандығы мен саяси дербестiгiн сақтап қалуға мүмкiншiлiк бередi. “Ол халықтар одағы болар едi, бiрақ ол ешқашанда халықтардың мемлекетi болмауы керек²,- деп ойлайды И.Кант. Сонымен, ол ұлттық мемлекеттiң өмiр сүру құқын осылайша қорғайды. Бүкiл адамзаттық-азаматтық ақуалды жақындату үшiн халықаралық келiсiмдер қатаң сақталып, мемлекеттiң iшкi iстерiне басқалар араласпай, халықтар арасында сауда-саттық, мәдени байланыстарды дамыту қажет. Байқағанымыздай, И.Канттың бұл саладағы негiзгi идеялары өз заманын озып бүгiнгi уақытта да өзектiлiгiмен байқалады. И.Канттың философиясы дүниежүзiлiк философия тарихында өзiнiң өшпес iзiн қалдырды. Көп ғалымдардың айтуына қарағанда, И.Кант Х1Х ғ Немiс философиясының негiзiн ғана қалап қоймай, ХХ ғ көп философиялық толғауларға өзiнiң әсерiн тигiздi. жүктеу/скачать 2,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|