Джуманбаева жаныл калменовна

 

24 

дамыту қажет. Платон, А.Кастлер, Ф.Гамильтон сияқты ғалымдар дарындылық 

туа  біткен қасиет деген. 

Декорт, Гообс, Локк сияқты ғалымдар дарындылық  адам баласының  даму 

барысында  тәрбиеге байланысты  дейді. Сонымен дарынды бала- ол кім? 

Дарынды  балалар  қандай?  Олар  әр  тҥрлі,  бір-біріне  ҧқсамайды.  Дарынды 

баланы байқамау мҥмкін емес, кӛпшіліктің ортасында ол  ӛзінің іс-әрекетімен, 

бейімділігімен, қабілеттілігімен бірден кӛзге тҥседі. Дарынды балаларды қалай 

тануға  болады?  Белгілі  зерттеуші  Н.С.Лейтес  қабілетті  балалардың  3 

котегориясын анықтап берді. 

Бірініші категория – ой - ӛріс қабілеті ерте жастан байқалған оқушылар. 

Екінші  категория  –  жеке  бір  іс-әрекет  тҥрі  мен  белгілі  бір  мектептегі 

ғылым тҥріне қабілеттілігімен кӛзге тҥскен оқушылар. 

Ҥшінші  категория  –  дарындылық  кҥш  –  қажырымен  ерекшеленетін 

оқушылар. 

Ой  -  ӛрістік  қабілетімен  ерте  жастан  кӛзге  тҥскен  оқушыларға  сектептегі 

оқу  кезіндегі  қарқындылық  тән.  Кейбіреулерінің  ақыл-ойы  табанды  тҥрде 

дамиды да ӛзқатарластарын басып озады. Олардың ақыл - ойының кемеңгерлігі 

сонша – оларды байқамау мҥмкін емес. Бала дарындылығының байқалмайтын 

жақтарыда  кездеседі.  Кейде  тіпті  баланың  есейген  шағында  сирек  кездесетін 

қабілеттері  кӛрініс  тауып  жатады.  Бала  бойындағы  белгілі  бір  қабілеттің 

жарқын  кӛрінісі  ой  -  ӛріс  деңгейінің  жалпы  дамуымен,  ғылымның,  ӛнердің 

арнайы бір саласын бейімделуімен сипатталады. Дарынды баланың ӛзгешелігі 

неде?  

Оқушы  пікірінің  ерекшелігі  мен  дербестігінде,  сҧрақты  әр  қырынан 

қарастыруында. Бҧл қабілеттер оқушының жоғары деңгейін кӛрсетіп тҧр, бірақ 

бҧл  қабілеттерді  мектепте  дамытуға  жағдай  жасалмаған.  Баланың 

дарындылығын  байқағанда  не  істеу  керек?  Бала  дарындылығының  ӛзіндік 

қырларын  білген  педагог  оны  оқыту  ҥрдісінде  тиімді  пайдалануына  болады. 

Қазір  ғылыми  әдебиеттерде  әлемде  дарынды  балалардың  диогностикасы 

туралы  тҥрлі  мағлҧматтар  бар.  Бала  дарындылығының  негізгі  белгілерін 

Ҥ.Б.Жексенбаева ӛз еңбектерінде былай кӛрсеткен: 

- 

арнайы психометриялық тест; 

- 

баланы  бақылаудың  тҥрлі  тәсілдері  (оқу  және  оқудан  тыс  әрекеттерінде, 

зертханалық жағдайларды) 

- 

арнайы бағдарлама аясында сынақ сабақтарын ӛткізу; 

- 

педагог  тарапынан  оқушының  іс  -  әрекеті  мен  мінез  -  қҧлқын  эксперттік 

бағалау; 

- 

әр тҥрлі зияткерлік жарыстар, байқаулар, олимпиадалар т.б. ӛткізу; 

- 

оқушы шығармасының туындыларын эксперттік бағалау; 

- 

арнай психодиогностикалық тренинг; 

Дарындылық - жеке тҧлғаның ӛте кҥрделі, кӛп аспектілі қыры. Сондықтан 

оларға  тән  ортақ  кӛрсеткіштерді  белгілеу  мҥмкін  емес.  Әйтседе, 

Ҥ.Б.Жексенбаева  ӛз  еңбекетерінде  дарындылықтың  бірнеше  кӛрсеткіштерін 

берген. Олар – психомоторлық, интеллекутуалдық, академиялық, шығармашы-

лық және әлекметтік дарындылық. 

 

25 

Дарындылықты  анықтау  сауалнамалары   балаланың  қабілеттеріне 

жасалған  ҧзақ  уақыт  бойғы  бақылаулардың  нәтижесін  растай  тҥсу  ҥшін, 

сондай-ақ  кҥшті  және  әлсіз  пстхологиялық  сапаларын  дәлірек  анықтау  мен 

қажетті  психо-педагогикалық  кӛмекті  ҧймдастыру  ҥшін  қажет.  Психоӛлшеу 

сауалнамалары  бала  бойындағы  қӛайсыбір  дарынның  байқалуы  мен  ӛзгеру  

қозғалыстарын зерделеуде септігін тигізеді. Дарындылық табиғатының ғылыми 

тҧжырымдамаларының  ішіндегі  ең  маңыздысы  динамикалық  тҧжырым  болып 

табылады.  

Ол  қабілетті  балалар  диогностикасы  туралы  қалыптасқан,  яғни  дарынды 

балаларды  «бір  сәттік»  іріктеу  сатысынан   оларды  жетілдіру  мен  оқыту 

жҧмыстарын  ҧйымдастырудың  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  ҧзақ  мерзімді 

диогностикалау  сатысына  дейінгі  кезең  туралы  бір  жақты  пікірді  тҥбегейлі 

ӛзгертеді.  Дарынды  балалар  диогностикасын  ҧйымдастырудың  маңызды 

шарттарының  бірі  –  теориялық,  ҧйымдастырушылық  және  әдістемелік 

деңгейлерден  тҧратын  диогностика  моделін  шығару  болып  табылады.  Демек, 

дарынды  балаларды  анықтау  –  арнайы  бағдарлама  мен  білікті  мамандардың 

қатысуын  қажет  ететін  ӛте  кҥрделі  мәселе  және  дарынды  балалармен  жҧмыс 

істеудегі қажетті кезең болып табылады. 

Оқушының  дамуы  мен  тәрбиелілік  деңгейін  диогностикалаудың  барлық 

тҥрлері  сияқты  бала  дарынын  анықтауда  бала  оқитын  сыныптың  сынып 

жетекшісімен  және  психологпен  ата-ана  пікірлерін  ескеріп,  мҥмкіндігінше 

педагогикалық кеңестер жҥргізген дҧрыс. 

Психологиялық педагогикалық зерттеулердің нәтижесі бойынша дарынды 

баланың  бейнесі анықталды. 

1.  Интеллектуалды  және  ақыл-ой  белсенділігі  бар  бала  сӛйлеу  белсенді-

лігінің  жоғарлығымен,  ойының,  байқағыштығымен,  ҧшқырлығымен  мәселені 

шешуде  жан-жақты  жолды  қарастырумен,  тәуелсіздігімен,  қҧрбыларының 

арасында  кӛсем  болумен,  есте  сақтауының   беріктігімен  т.с.с  қасиеттерімен 

ерекшеленеді. 

2.  Бейнелеу  ӛнері бар  бала  -  сурет  салуға  кӛп  уақыт  бӛлінуінен,  кӛргенін 

есте сақтауымен,  сурет сабағын жақсы кӛретіндігімен ерекшеленеді. 

3.  Әнге  қабілеті  бар  балалар  -  ән  сабақтарына  аса  қызығушылықпен 

қарайды,  ритмикалық  бӛліктерді  оңай  қайталайды,  таныс  әуендерді  бірінші 

дыбыстан таниды. 

4.  Қозғалыстың  белсенділігі   бар  бала   жаттығуларды  орындауда   тепе-

теңдік сақтайтын, қозғалысты жақсы кӛретін, ӛзінің жасына  дене кҥші  кҥшті 

болып келеді. 

Дарындылықты  анықтауда  сан  тҥрлі  әдістер  мен  тәсілдер  қолданылады. 

Оқушы 

бойындағы 

дарындылықты 

анықтау 

ҥшін 

психологиялық 

диагностикалар,  (әдістемелер  тесттер,  сауалнамалар,  эксперимент  зерттеуі) 

т.б.қажет. 

Дарындылық  диагностикасы  балалардың  қабілеттілігін  бағалауға  негіз 

бола  отырып,  оларды  саралауға  мҥмкіндік  беретін  қызметті  атқарады. 

Сондықтан балалар  дарындылығының диагностикасында әдістерді таңдау мен 

қолдануда педагогикалық жағынан аса мҧқият болған жӛн. Диагностика ҥрдісін 

 

26 

жҥзеге  асырушы  педагогтар  мен  психологтарға  ғылыми  принциптерді 

жетекшілікке  алып,  балалар  дарындылығын  бағалау  қҧралдарын  ӛте  мҧқият 

таңдау қажет. Біздің бала қабілеттілігін диагностикалау жҧмысымыз оның ішкі 

қабілеттілігін бағалауға арналған. Кейде біз, баланы дарынсыз дей отыра, оның 

бҥкіл психикасын мҥгедек етуімізде мҥмкін. 

 

 

жүктеу/скачать 0,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: