Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
| § 38. СЕПТЕУЛIК ШЫЛАУЛАР
Септеулiк шылаулар белгiлi бiр септiк тºлІадаІы толы³ маІыналы сµздермен тiркесiп келiп, оІан ³осымша (мезгiлдiк, мекендiк, амалды³, себептiк, ма³сатты³ т.б.) м±н ¼степ тºрады да, оны екiншi сµзбен байланыстырады. Бºл тºрІыдан келгенде септеулiк шылаулар септiк жалІауларыныґ бiлдiретiн маІынасы мен ат³аратын ³ызметiне º³сайды. Септеулiк шылаулар мыналар: ¼шiн, сайын, туралы, ар³ылы, жайлы, сия³ ты, т±рiздi, дейiн, шейiн, ³арай, таман, берi, бºрын, бiрге, соґ, кейiн т.б. Олар септеулiктер деп те ата лады. Септеулiк шылаулар сµйлемде екi т¼рлi ³ызмет ата³арады. Бiрiншiсi – т¼бiр я белгiлi бiр септiк (барыс, шыІыс, кµмектес) тºлІадаІы зат есiм, есiмдiк, я заттанІан сµздер мен (сын есiм, есiмше, тºйы³ етiстiк т.б.) тiркесiп келiп, оларды екiншi сµзге саба³тастыра байланыс- тырады. Сµйтiп, барып, мезгiлдiк, мекендiк, амалды³, себептiк, ма³сатты³ ³атынастаІы сµз тiркесiн тудыруІа д±некер болады. Мысалы: Мейрам ±лдекiмге телефон ар³ылы ±мiр еттi . (¢. Мºст.) Ескi а³ынша мал ¼шiн тºрман зарлап . (Абай) Бас³алар бiзден ¼лгi алсын деп жиналыс сайын ³анша ³а³садым . (Ў. Ў.) МысалдардаІы ар³ылы септеулiк шылауы телефон сµзiн ±мiр еттi дегенмен амалды³ ³атынаста, ал ¼шiн септеулiгi мал сµзiн тºрман зарлап дегенмен ма³сатты³ ³атынаста, сайын септеулiгi жиналыс сµзiн ³а³садым етiстiгiмен мезгiлдiк ³атынаста байланыс- тырып, сµз тiркестерiн ³ºрап тºр. 114 Екiншiсi – септеулiк шылаудыґ бiразы баІыныґ³ы сµйлемнiґ баяндауышы ³ºрамында келедi де, саба³тас ³ºрмаластыґ баІыныґ³ы сыґары мен басыґ³ы сµй- лемдегi мезгiлдiк, ма³сатты³, себептiк ³атынаста бай- ланыстырып тºрады. Мысалы: ЈорІанІа ж¼рерлiк к¼н±сi болмаІан соґ, кеудесiн жоІары ºстап келе жатыр. ( ў.М .) Жел ³атайІан сайын, лебi мºздаІан сайын, вагон ¼стiндегiлер бiр-бiрiне жабыса т¼стi . ( С.М .) МысалдардаІы соґ, сайын септеулiктерi мезгiл баІыныґ³ы сµйлемдi басыґ³ымен байланыстырып тºр. Септеулiктер орыс тiлiндегi «предлогтар» деп аталатын кµмекшi сµздерге жа³ын. Септеулiктер мынадай тºлІадаІы сµздердiґ шы лау- ын да айтылады: 1. Т¼бiр (кейде кµптiк, т±уелдiк) тºлІадан жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|