Пікірталас мәдениетінің талаптары

99 
ойын дҧрыс дәлелдей алуын қажет етеді. Демократиялық 
қоғамның басты белгілерінің бірі – сӛз еркіндігінің ӛріс алуы. 
Бірақ бҧл кім не айтқысы келсе, соны айта берсін деген ҧғымды 
білдірмейді. Керісінше, ӛзінің айтары бар, жеке ой-пікірлері 
ҧтымды, қоғамдық кӛзқарасы қалыптасқан адамдарға, топтарға 
ӛзін танытуға мҥмкіндік беру дегенді мінездейді.
 
Пікіралмасу – адамның ақыл-ой қабілеті дамуының басты 
тетігі. Бернард Шру бір-бір алма ҧстап тҧрған екі адам алмаларын 
алмасса екеуінде де бәрібір бір алмадан қалатынын, ал ӛздік ойы 
бар екі адам пікір алмасса, екеуінде де екі-екіден ой болатыны, 
екеуінің 
де 
ҧтатыны 
жӛнінде 
қызықты 
салыстыру 
жасайды[19,58]. Бҧл пікіралмасудың ойды байытудың бір жолы 
екенін дәлелдейді. Әйтседе, барлық адамның ойы мен кӛзқарасы 
ҥнемі бір жерден шыға бере ме? Әрине, жоқ. Егер барлық адам 
бірдей ойлап, бірдей сӛйлесе не болар еді? Ал әр тҥрлі 
пікірлердің болуы жеке адамдардың, топтардың арасында сӛз 
қақтығыстарының тууына әкеледі. Мҧндай сӛз майданында тек 
ақылдылар ғана емес, ойы алымды, сӛзі шалымды шеберлер 
жеңіс тҧғырына кӛтерілмек. Сондықтан полемикалық шеберлікке 
ҥйренудің мән маңызы ерекше. 
Полемикалық шеберлікті меңгеру арқылы жеке адам 
қоғамдық маңызы бар мәселелерді жан-жақты талқылауға қатыса 
алады. Ол ҥшін шешенге ең қажетті іскерліктер: ӛз пікірін 
дәлелдей алу, пікірінің дҧрыстығына тҥрлі амал-тәсілдер арқылы 
басқалардың кӛзін жеткізу, сӛзіне сендіру, қарсыласына тойтарыс 
бере білу. 
Пікірталас – белгілі бір қоғамдық мәні бар мәселені, болмаса 
ғылыми жҧмысты талқылау барысындағы айтыс-тартыс, дау. 
Пікірталасқа кӛзқарастар кҥресі, жарыс, бәсекелестік тән. Бҧл 
кҥресте кім білімді, сыпайы, ҧстамды болса, сол жеңеді. Ол ҥшін 
пікірталасқа қатысатын адамға тӛмендегідей мәселелерді нақты 
білу шарт. 
1.
Ӛзі қатысатын пікірталастың мәнін тҥсіну. 
2.
Пікірталастың тҥрін, оның ӛзіндік ерекшелігін нақты білу . 
3.
Қажетті полемикалық тәсілдерді меңгеру. 
4.
пікірталас тақырыбын анық білу. 
5.
Пікірталас мәдениеті талаптарын білу. 
Пікірталастың сипатын анықтайтын факторлар:

100 
-
айтыстың мақсаты (шындықты іздеудің кӛзі, қҧралы; 
қарсыластың кӛзін жеткізу) 
-
айтыстың әлеуметтік мәні (жалпыадамзаттық мҥдде; 
ҧлттықмҥдде; топтық мҥдде) 
-
қатысушылардың 
саны 
(монологтық; 
диалогтық; 
полилогтық) 
-
айтыстың ӛткізілу сипаты (ауызша; баспа сӛздігі) [18,79]. 
Пікірталасқа қатысушы адамның бойында батылдылық пен 
сипайылылық, салқынқандылық пен тапқырлық, шешендік пен 
сӛзге тоқтай білу, т.б. қасиеттер тоғысып жатуы қажет. Сӛз 
додасына қарай дәл қолдану, терминдердің мәнін дҧрыс тҥсіну, 
ауыспалы мағынадағы сӛздерді орынды жҧмсай білу, тілдік 
жағдайға сай сӛз орамдарын мол әрі жарасымды пайдалану, т.б. 
секілді біліктерді еркін меңгеруі оның жеңіске жету мҥмкіндігін 
арттырары сӛзсіз. Сондай-ақ, қарсыластың сӛзіндегі негізгі 
ойдың астарын тез ҧғып, оған жылдам жауап дайындау, 
шиелініске бастайтын сӛз қақтығысынан жол тауып шыға біл, 
ӛзінің жіберген қателігіне тез анализ жасап, шҧғыл шешім 
қабылдау, т.б. іскерліктердің де кӛмегі кӛп. 
Сӛзталасқа тҥсер алдында мынадай мәселелерге назар 
аударған тиімді. 
Бҧл мәселе айтысуға тура ма, қажеттігі қандай? 
Айтысты ҧйымдастырудағы мақсат не? Қандай міндеттер 
жҥзеге асырылады? 
Қарсыластың деңгейі қандай? 
Қарсыластың кӛзқарасы, позициясы қандай? 
Қарсыластың мықты және осыл тҧстары неде? 
Осындай сҧрақтардың жауабы қанағаттанарлық деп 
танылғанда ғана пікірталасқа қатысушылар кӛздеген межеден 
кӛрінбек. Пікірталасқа қатысушылардың ойы мен сӛзінің 
бірлігінің де жҥзеге асуында бҧл фактілердің ескерілуінің мәні 
ҥлкен. 
Айтыскердің тікелей талап етілетін нәрселері: 
Тақырыптан ауытқымау; 
Ӛзіндік айқын кӛзқарастың, позицияның болуы; 
Ӛзін-ӛзі дҧрыс ҧстай білуі; 
Сӛйлеу шеберлігі; 
Жоғары мәдениеттілік; 

101 
Қарсыласын да, аудиторияны сыйлау; 
Қара басының намысымен қатар ортақ пікірге деген 
мҥдделік; 
Қарсыласына кезек беріп отыру; 
Регламент сақтау. 
Сонымен Пікірталас – ақыл-ойды, тілдік қарым-қатынас 
жасау қабілетін жетілдіріп, тҧлға ретінде қалыптасуға әсерін 
тигізеді. Ғалым Р.Мильруд пікірталастық қатынастың маңызын 
былай деп ашып кӛрсетеді: 
«Дискуссионное общение позволяет формировать у 
учащихся аналитико – синтетические и логические свойства 
познавательной 
деятельности, 
комуникативные 
умения 
констатировать и комментировать факты, аргументировать свои 
высказывания и контраргументировать в споре». 
Пікірталас – бҧл топтық, ҧжымдық ойлау. Оған қатысу, әр 
тҥрлі, кӛпшілік алдында ӛз пікірін айтып ҥйренуге дағдыланады, 
мҧқият ойланып, ӛз кӛзқарасын орнықтыруға, мәселені ӛзінше 
тҥсінуге жетелейді. Мәселен сын тҧрғысынан қарауға, ойлануға 
итермелейді. Ғалым Л.Панов оқушылардың оқу ҥрдісіне ӛзара 
қарым-қатынасқа тҥсе отырып ӛздерінің ойын еркін айту арқылы 
ауызша тілді қатынас беру дағдысын меңгертетіндігін, ал сӛздік 
қоры тӛмен оқушылардың мҧндай жағдайда сӛз таба алмай 
қиналатындығын алға тартады. Сондай-ақ, пікірталас ҥстінде 
студенттердің жинақталған білім қоры, сонымен бірге білім 
сапасы да айқындалады. Олар пікірталаста алған білімін 
танытуға, ойлауға және материалды шығармашылықпен игеріп, 
баға беруге, сын айтуға ҥйренеді.
Мәселені талқылау ӛз кезеңінде оның алған білімін кӛрсетіп 
қана қоймайды, сонымен қатар, студенттердің ақыл-ойын 
дамытып, жаңаша ізденуге, жолдастарының, әріптестерінің 
ӛзіндік басқаша да кӛзқарастарын сыйлауға, әдеп сабыр сақтай 
білуге тәрбиелейді.
Пікірталасты ӛткізу ҥшін арнайы дидактикалық ережелерді 
сақтау талап етіледі. Олар: оқытушы мен оқушылардың алда 
болатын пікірталасқа дайындығы, пікірталас жҥргізушіні сайлау, 
оның пікірталас барысын басқаруы, жҥргізушінің соңында одан 
қорытынды шығарып сӛйлеуі т.б. Пікірталасты жҥргізуге 
кӛпшілікпен топтық әңгіме жҥргізе алатын, қарым-қатынас 
жасауға қабілетті студент сайланады. 

102 

жүктеу/скачать 0,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: