Ұлы дала тұЛҒалары қҰдайберген
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Жұбанов Қ.
| Протокол записан
с моих слов. Правильность записанного подтверждаю собственноручной росписью » – депжазған. Хаттаманыңсоңындатергеудіжүргізгендердіңаты- жөніжазылған. Олар: НКВД 3-бөлімібастығыныңкөмекшісі, лейтенант Гитлин мен 4-бөлімніңоперативтікуәкіліМавлютов. Тергеудіңбасында-ақсұрақ: «БізСіздітергеудіңқолында бар материалдарғасәйкесқойылғанайыптауларментолығыменәшкереленгендігіңіз діескертеміз. СондықтанСізгетергеугеашықжәнешыншылмәліметтерберебастауыңызғаұсы нысжасаймыз», – деп басталған. Іле-шала: «Сізтергеуалдындаашықайтасызба?» – дейді де, оныңжауабынкүтпестен: «Айтыңыз», – дептұқыртады. Осыдан-ақтергеудіңқалайдақаралау, істемеген әрекетін мойындаттыру мақсатында жүргізілгендігінаңғаруқиынемес. 19 желтоқсанда жүргізілген тергеу хаттамасы мәшіңкеге басылған 15 беттен тұрады. Әр беттің соңында Қ.Жұбановтың қолы қойылған. Тергеуде кеңес үкіметіне қарсы ұйымның С.В.Мрачковский, Н.И.Бухарин,Троцкий, Зиновьев, Рыковтармен қарым-қатынасын айқындау мақсат етілген. Мұнда Қазақ педагогикалық институтындағы ұйымның жұмысын әшкерелеуге тырысады. Қ.Жұбанов, Бекжанов және Ш.Әлжанов тұтастай пединституттағы ұлтшылдық ұйымға тікелей практикалық басшылық жасады делінді де, Т.Шонановтың тіл мен әдебиет факультетінде, С.Асфендияровтың тарих факультетінде, О.Б.Сарыбатыровтың жаратылыстану факультетінде, студент Ғ.Мұратбаевтың (Қ.Тәштитовтің тапсырмасы бойынша) комсомолдар мен одақта жоқ жастардың арасында жұмыс жүргізетіндігін дәлелдеу міндет саналады. Сондай-ақ Қ.Жұбановтың Т.Жүргеновпен бірлесіп, грамматика оқулығын шығару ісін тежеп, оны уақытша тоқтату ықпал еткендігін, шығарылып жатқан оқулықтардың саяси және стилистикалық жағынан іске алғысыз екендігіне көңіл бөлмегендігін, тіл жөніндегі оқулықтарды тек қана Т.Шонановқа, Әлібаевқа және А.Ысқақовқа жаздырғандығын дәлелдеу тиіс болған. Іске тігілген 7 куәгердің тергеу хаттамалары толтырылған күндеріне қарамастан, қалай болса солай тіркелген. Бәрі де мәшіңкеге басылған. Көбінесе екінші, не көбейтілген данасы. Бір қызығы – куәгерлердің хаттамалары толық тігілгенімен, Құдайберген Қуанұлына қатыстысы тым аз, көбінесе басқалардың аты-жөнін келтіргенде тізімнің арасында жүреді. 43 Тергеу хаттамаларының алғашқысы 1937 жылдың ақпанында, ал соңғысы 17 қарашада толтырылғандығын ескерсек, Қ.Жұбановты ұзақ уақыт бойы назарда ұстаған сияқты. 19 мәшіңкелік беттен тұратын 1-куәгердің тергеу хаттамасы 8 қыркүйекте толтырылған. Тергеуді II рангілі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары Залин, бөлім бастығының көмекшісі, аға лейтенант Розенфелд, 4- бөлімнің оперативтік уәкілі Оспанов жүргізген. Тергеу хаттамасының 14 мәшіңкелік бетінің соңғы жағында ғана: «Сонымен қатар ҚазПИ-дегі ұйымға мүше тарту жөніндегі тапсырма Халық ағарту комиссариаты кадрлар бөлімінің бастығы Бекжанов пен ҚазПИ-дің профессоры Қ.Жұбановқа берілді. ҚазПИ-дегі контрреволюциялық қызмет туралы маған 1934 жылы профессор Қ.Жұбанов баяндады, өзінің Бекжановпен бірге ҚазПИ-де контрреволюциялық топ ұйымдастырғандығын айтты. Кейін мұны (соңынан ҚазПИ-дің директоры болып тағайындалған) Бекжанов та растады» деген жолдар бар. Осы куәгерге 29 қарашада жүргізілген 17 мәшіңкелік беттен тұратын қосымша тергеу хаттамасында 1935 жылы Алматыда мұғалімдердің съезі өткендігі айтылады. «Мұғалімдердің осы съезінде менің тапсырмам бойынша ұйымға жаңа адамдарды профессор Қ.Жұбанов та тартты, ол сол кезде ұйымға бірнеше адамды тартты, олардың аты-жөні қазір есімде жоқ», – делінген. Құдайберген Жұбановтың ісіндегі маңыздыларының бірі – 2-куәгердің 3 беттен тұратын тергеу хаттамасы. Мұнда ҚазМУ-ді өртеу туралы сөз болады. 2-куәгер Бекжановтың (ҚазПИ-дің директоры) қазақ тіліндегі оқулықтарды дайындау мәселесін сөз еткен болып, ұйымның жасырын мәжілісін өткізгендігін айта келіп, 1936 жылдың қазанының екінші жартысында өткен бұл мәжіліске қатысқан адамдарды санамалайды: Бекжанов, Қ.Жұбанов, Т.Шонанов, Ш.Әлжанов, Есқалиев, Әбубәкіров, Берімжанов, О.Б.Сарыбатыров. Одан әрі былай жазылған: «Өртті жүзеге асыру жоспары ҚазМУ-дің химия лабораториясына оңай кіруге мүмкіндігі бар ҚазМУ мен Қаз-ПИ-дің химия факультеттері студенттерінің бір тобына жүктелді, олар әдейі өртемегендігін дәлелдейтіндей етіп жүзеге асырмақшы болады. Орындаушыларды Есқалиев бөлуге тиіс еді. Өртті бақылауды ҚазМУ-ге жақын жердегі 8 пәтерлік үйде тұратын Қ.Жұбанов, Ш.Әлжанов, С.Есқалиев және Т.Шонанов өз мойындарына алу керек болатын». Қалған куәгерлердің сөздері де осыған ұқсас. Қ.Жұбановтың есімі көбінесе ұзақ тізімнің арасында ұшырасады. «Репрессированная тюркология» кітабында Қ.Жұбанов ісіндегі ғалымға тағылған екі «нақты әрекетке» былайша тоқталады: «Во-первых, Жубанов наряду с Шонановым обвинялся в «подготовке террористического акта над Секретарем ЦК КП(б)К тов. Мирзояном» (л. 203). Речь шла о том, что будто бы в апреле 1937 г. «центр нашей антисоветской националистической организации, персонально Кулумбетов, Жургенев и Кабулов, дали задание шонановской террористической группе во время 44 первомайской демонстрации совершить террористический акт над Мирзояном выстрелом из нагана при подходе колонны КазПИ к трибуне, где должен находиться в то время Мирзоян» (л. 22).Жубанов якобы участвовал «в подготовке колонны КазПИ, которую необходимо было оформить таким образом, чтобы она не вызвала никакого подозрения и не говорила бы ничем о том, что эта колонна является колонной КазПИ» (л. 22)(14, 202-207). Ал екіншісі – жоғарыда аталған Қазақ мемлекеттік университеті ғимаратын өртеуді ұйымдастырушылардың бірі болды деген айып. «Тергеу хаттамасында» профессор Қ.Қ.Жұбановтың мына сөздерінің астарында терең ой жатқандығын аңғарамыз: « жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|