Қына тырнақ бояйтын қызыл бояу. Осман түріктері үйлену тойынан кейінгі түнді қына гешесі деп атайды. Бұлай атайтын себебі, қалыңдық қына түнінің алдында өзінің саусақтарын қынамен бояп алады (РСл 2: 726). Менде сөзінің шығуы туралы екі түрлі жорамал бар. Біріншісі, менде сөзінің шығу тегін монғол тіліндегі мэнд (Монг. орыс. толь М. 1957: 252), бурят. мэнде (Срав. сл. тунг. мандж. язык. Л., 1975: 58) байланыстыруға болатын сияқты. Мэнд, мэндэ бұл тілдерде «здаровье, благополучие» деген мағына білдіреді. Қалыңдық қынаны тырнақ-бармағына ертеде күйеуімен алғаш рет салтанат түнінде өзінің амандығының, саулығының белгісі ретінде жаққанға ұқсайды. Екінші, М. Қашқари: Мендірі: келін мен күйеу қосылатын түні бастарына шашу шашатын, жиын той орны (шігілше) – деп аталады [230, б.550]. Енді бірде, М. Қашқари: Ертоқымның үстіне жабылатын көрпеше, жастық, төсеніш. Ердің көрпешесі (шігілше) – дейді. Демек, шігілше қыз бен жігіттің алғашқы түнгі ойын орны (төсек-орын) (Орысша айтқанда: брачная ночь сияқты ритуал). Шынында да, қынаменде күрделі атауындағы менде сөзі генеологиялық жағынан көне түріктік осы мендірі лексемасымен байланысты болуы мүмкін [228, б.14]. Л. Будагов қына және міндер единицаларына мынандай түсінік береді: тур. кир. قنا кына, قنه(вм. а حنا) краска изъ бирючины, قنه قنه хина, хинная корка, قنه جيجكيбальсаминъ (раст.), قنالمق красить этой краской; Мінхунъ منهن منهن- мінхунъ отсюда и оттуда т,е. въ об щеки (цловаться); مندر міндэръ - матрацъ, въ тат. мундаръ, тоб. мінтэръ, подушка, مندر طشي наволочка; а. منع мэн, отказъ, отвратщеніе, переграда, запретъ т.б. [210, б.65, 254, 257, 258]. В. Радлов: міндар – перина, подушка (Том. IV. часть 2. С. 2156). С. Малов: Менде – кит.: ман - дао `суетиться, спешить`; мінді – Руднев, 103, 106 (Язык желтых уйгуров, 1957:76).
Достарыңызбен бөлісу: |
