Мүмкін бе күйдің тілін байқамасқа?
Құрышына қыз құлақтың қақсай-қақсай,
Домбыра өз арманын айта алмас па?
Осындағы ұйқасып тұрған сөздердің алғашқы екеуі төрт буын да, соңғысы бес буын. Бірақ «айта» деген сөздің соңындағы «а» мен «алмас» деген сөздің басқы «а» дыбыстары бірыңғай дауысты болғандықтан да іштей қабысып, бір буын жоғалып кетеді де, алғашқы төрт буынды ұйқастарға буын жағынан дәл келе береді. Бұл жерде бір ескере кететін жай, осы үш жолдағы ұйқасқан сөздердің саны әр алуан. «Байқамасқа» деген бір сөзге «айта алмас па» деген бірнеше сөздер бірігіп бір ұйқас құрап тұр. Мұндай ұйқастар ауыз әдебиеті үлгісінде де аракідік ұшырасып отырады. Бірақ онда бұл саналы түрде емес, кездейсоқ алынады, ал Ілияста бұл саналы түрде келіп отырады. Мұндай ұйқасты Ілияс поэзиясынан әлде нешеуін кездестіруге болады.
Жұлдыз «зау» да
Жылмыңдауда.
Ән тәтті Ақан салған Арқадағы
«Үш тоты», «Ақсаусақ», «Ақмарқалары».
Осыған төртінші жолдың «тарқамады» деген сөзі ұйқасады.
Ақанның осылай деп өктегенін
«Құламнан озар жылқы жоқ», – дегенін.
Осындағы «өктегенін» жалғыз сөз, «жоқ дегенін» екі сөз болса да дыбыстың, үндестік жағынан өте жақсы жымдасып, дәл ұйқас жасап тұр.
Қазақ поэзиясында ұйқасатын сөздер негізінде төрт буыннан көп аса бермейді. Ал, Ілияс өзі тұрғылас басқа ақындарға қарағанда бес-алты буынды сөздерді жиі ұйқастырады. Және аз буынды өлеңде (5-7-8) өлең жолының ішкі ырғағын, үнділігін көп буынды сөздер онша бұза да бермейді. Мысалы:
Достарыңызбен бөлісу: |
