Тақырып Тұлғаның даралық-типологиялық ерекшеліктері «Темперамент»

Хиромантияның (алақантану) әйгілі және бай тарихы бар. Хиромантия дегеніміз - алақан терісінің рельефіне негізделген адамның мінез ерекшеліктерін және оның тағдырын болжау жүйесі. Хиромантия ежелгі уақыттан бері белгілі, бірақ 16 - 18 ғасырларда, Еуропаның көптеген университеттерінде хиромантия кафедралары болған кезде келеді. Хиромантия өзінің шығу тегі бойынша астрологиямен тығыз байланысты, өйткені қолдың негізгі белгілері алақандағы «жеті төбе» болып табылады, олар Күн мен планеталардың атауы деп аталады: Венера, Юпитер, Сатурн, Меркурий, Марс және Ай.

Соңғы кезге дейін ғылыми психология хиромантияны әрдайым жоққа шығарды, бірақ тұқым қуалаушылыққа байланысты саусақ үлгілерінің эмбриондық дамуын зерттеу білімнің жаңа саласы - дерматоглификаның пайда болуына жаңа серпін берді. Әр адамның алақанының қалыптасуы, мидың дамуы сияқты, жатырішілік дамудың 3-4 айында жүреді және ата-аналардың генетикалық жиынтығының әсерінен немесе солардың хромосомалық ауытқуларынан болады екен. Демек, хиромантияны организмнің анатомиялық немесе физиологиялық ерекшелігі ретінде қарау керек және оны көрнекті өкілі Э.Кречмер болған мінезтанудың конституциялық бағытымен қатар қоюға болады. Ол мінез-құлықты дененің құрылымымен байланысты адамның дене бітіміне сәйкес келетін психикалық конституциясы деп санады және мінезді, сайып келгенде, туа біткен және, ең алдымен, эндокриндік факторлармен түсіндірді.

Графология - бұл қолжазбаны жазушының және оның кейіпкерінің психологиялық қасиеттерін бейнелейтін экспрессивті қозғалыстың бір түрі ретінде қарастыратын ғылым.

Алайда, қазіргі кезде антропологияда да, анатомияда да, психологияда да адамның мінез-құлқы дененің құрылымына, тұлғаның конфигурациясына, көздің түсіне т.б. сенімді мәліметтер жоқ.

Адамның мінезі туралы ең жарқын, айқын идеяны оның іс-әрекетінің, мінез-құлқының, қызметінің ерекшеліктерін білу арқылы алуға болады.

Тұлғаның қарым-қатынастарының жиынтығынан қоршаған шындыққа дейін қарым-қатынастардың шешуші, бірінші кезектегі және жалпы адамға тиесілі объектілерге қатысты жалпы мәнді болатын формаларын бөліп көрсету қажет. Бұл қатынастар бір уақытта маңызды сипаттық белгілерді жіктеуге негіз болады. Адамның мінезі келесі қатынастар жүйесінде көрінеді:

1. басқа адамдарға қатысты (сонымен бірге мінездің ерекшеліктерін сөлескіш - тұйықтану, шындық - алдау, әдептілік - дөрекілік және т.б. ажыратуға болады);

2. іске қатысты (жауапкершілік - намыссыздық, еңбекқорлық - жалқаулық және т.б.);

3. өзіне қатысты (қарапайымдылық - нарциссизм, өзін-өзі сынау - өзіне деген сенімділік және т.б.);

4. меншікке қатысты (жомарттық - ашкөздік, үнемшілдік - ысырапшылдық, дәлдік - салақтық және т.б.).

Бастапқы дегеніміз - адамның жеке дамуы барысында басқаларға қарағанда ертерек пайда болатын және соның негізінде басқа мінез белгілері қалыптасып дамитын мінез белгілері.

Екіншілік - бұл бастапқыға қарағанда кешірек қалыптасатын және дамитын мінез-құлық белгілері, және белгілі бір адамда қалыптасқан басқа мінез белгілері негізінде. Әдетте мектеп жасында немесе одан кейінгі жаста қалыптасқан мінез ерекшеліктері екінші дәрежелі рөл атқарады.

Іскерлік белгілерді қарым-қатынаспен байланысты емес кез-келген істі жүзеге асырған кезде, жұмыста көрінетін қасиеттер деп атайды. Бұл, мысалы, еңбекқорлық, жауапкершілік, дәлдік.

Коммуникативті - бұл адамдармен қарым-қатынас кезінде көрінетін мінез ерекшеліктері. Оларға қарым-қатынас, көпшілдік, мейірімділік, адамдарға назар аудару жатады.

Мотивациялық - бұл мінез-құлық белсенділігі мен бағыты тәуелді болатын мінез белгілері. Оларға адамның мүдделері, оның мотивтері, сонымен қатар адамның іс-әрекетін бастайтын, қолдайтын және оны белгілі бір бағытқа бағыттайтын барлық нәрселер жатады.

Инструментальды - бұл адамның мінез-құлқына белгілі бір стиль беретін мінез белгілері, яғни, бір мүдделер мен қажеттіліктердің әсерінен бір өмірлік жағдайдағы адамдарды өздерін басқаша ұстауға шақыру.
Адамның мінез-құлқындағы даму және көріну дәрежесі бойынша норма мен патологияның арасында болатын көптеген мінез белгілері бар. Әдетте, бұл белгілерді акцентуацияланған сипат белгілері деп атайды.