Әож 908 (063) Қ68 Редакциялық кеңес: Техника ғылымдарының докторы, профессор
МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ
жүктеу/скачать 10,09 Mb. Pdf көрінісі
|
SBORNIK-80-leti-Nez-RK-16
19 Асанбаева
- Бұл бет үшін навигация:
- МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ
- Литература
МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 78
Большой активностью отличались комсомольцы: Шкуратов Григорий, Михайловский Илья, Гостищев Иван, Шкурко Иван, Транда Никита, Павлов Григорий. В 1938 году в районном центре открывается типография.
Три раза в неделю выпускается газета «Сталинский призыв» (с 1966 года газета «Маяк»). В 1939 году на территории района прокладывается железная дорога «Акмолинск-Карталы» и строится крупная железнодорожная станция Тобол, в дальнейшем являющаяся узлом пересечения магистралей Карталы - Целиноград и Кустанай – Джетыгара, в которой принимали участие все комсо- мольские организации района. Первый состав через Тобол прошел 14 октября 1941 года. И вели его машинист из Акмолы Малышев Иван машинист – инструктор Данилевский Иван Фѐдорович, житель посѐлка Тобол.
С улучшением жизни народа, улучшался и повышался культурный уровень. В селах строились начальные школы, избы - читальни, клубы, больница (Валерьяновская), родильный дом (Оренбург- ский), 4 фельдшерских пункта, на период полевых работ в колхозах организуются дет - ясли и педплощадки, всего-16, с примерным охватом в 1400 детей.
В районе имеется 1 раймаг, 1 сельмаг, 19 лавок, ларьков и развозок. Но активный мирный труд был прерван. Началась В. О. война. Из Тарановского района на фронт ушло 5710 человек, из них не вернулись в родные места 2216 человек. Наши земляки сражались на Воронежском, Степном, 1, 2, 4 Украинском, Ленинградском, Прибалтийском фронтах. Они отличились в сражениях под Москвой, Сталинградом и Курском. Они освобождали Польшу, Румынию, Венгрию, Чехословакию, Австрию и другие государства. Многие тарановцы сражались в 151 стрелковой бригаде, которая формировалась в г. Кустанае.
В годы войны тысячи наших земляков были награждены орденами и медалями. Василий Иванович Пипчук (Асенкритовка), после войны проживал в городе Иваново под Москвой, стал полным кавалером ордена Славы, а Сейтхану Темирбаеву было присвоено звание героя Советского Союза. Николай Ананьевич Зюков и Андрей Максимович Азуркин были награждены орденом «Александра Невского». Многие тарановцы имеют ордена Боевого Красного Знамени, ордена Красной Звезды, Отечественной войны I и II степеней и медали «За боевые заслуги», «За отвагу» и другие.
На фронт из колхозов и совхозов, МТС ушли наиболее трудоспособные и опытные хлебо- робы, животноводы, рабочие, специалисты и руководители хозяйств. Поэтому большая часть крес- тьянского труда легла на плечи женщин, подростков и стариков. И в этих условиях труженики полей и ферм проявили подлинный героизм, трудились от зари до зари. Нормы мирного времени значительно перекрывались. Особенно отличился бригадир тракторной бригады Яков Лукич Сальник, награж- дѐнный многими орденами и медалями. Большие тяготы вынесли на своих плечах женщины района. Анна Фѐдоровна Осинцева из села Варваринка, всю войну и после войны работала на тракторе, награждена орденами Трудового Красного Знамени, «Знак почѐта» и медалями.
Труженики колхоза «Жалши» Токпаева Кадиша и Жумабаева Батима, жительницы с. Таранов- ское Гиль Екатерина Васильевна, Чермошенцева Татьяна Архиповна, показывали образцы труда. Жители района собирали для фронта продукты питания, тѐплые вещи, деньги на строительство танков и самолѐтов.
Основными вопросами, рассматриваемыми в военное время наряду с сельскохозяйственным производством, социально-бытовыми, были вопросы мобилизационного характера. Возглавлял в то время райисполком Литвиненко Михаил Арсентьевич, а затем Оспанов Нигмет.
Несмотря на тяжѐлое военное время, уделялось большое внимание вопросу воспитания, оздоровления и отдыха детей, так, в 1943 году выделено 11 тысяч рублей для отдыха 100 детей.
В эти годы проводились: перепись населения, реорганизация национальных школ, организация архивного бюро. За хорошую работу трудящиеся награждались такими наградами. Например, в при- казе № 115 за 1942 г. (2 сентября) по «Аман - Карагайскому» молсовхозу написано: «За перевыпол- нение норм выработки на уборке и заготовке кормов при хорошем качестве работы премировать ценными подарками следующих рабочих: - Слободчикова Сергея Семеновича, убравшего 1 сентября комбайном «Коммунар» 210 га - премировать поросенком 2-х месячного возраста. - Гриненко Анну – трактористку агрегата Слободчикова – премировать шелковым платьем. - Литвиненко Павла – лобогрейщика – скидальщика, систематически перевыполняющего нормы на полосе хлеба – премировать костюмом. - Акбасова, Фатулаева, Назаров, Зубкова, Миллер, Хомич, Ровель премируются ценными по- дарками».
В приказе по мясосовхозу «Аман - Карагайский» от 30 июня 1944 года читаем: «В целях поощ- рения трактористов, машинистов сенокосилок, грабельщиков, волокушечников, возчиков, скирдоваль- щиков, точильщиков, проявивших себя на заготовке грубых кормов, приказываю: За выполнение и перевыполнение сезонных заданий, установить по совхозу 4 премии: первые две премии – 2 тѐлки, вторых три премии – три головы овец, третьих три премии – 3 поросѐнка, четвѐртых три премии – по 250 рублей, при этом на 50 процентов этой суммы отпускаются сельхозпродукты. Дополнительно для
МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 79
поощрения рабочих, проявивших себя на сеноуборке, выделить для премирования промтоварами на 1000 рублей».
Фронтовые треугольники крепили связь фронта и тыла. Поддерживая родных и близких, боец Никита Транда писал: «Дорогая моя Поля, дорогие мои дочки Люба и Зоя! Ой, как я за вами сильно соскучился. Я даже не могу себе представить, дорогие мои, как тяжело эту разлуку переживать и раз- луке этой не видно конца и во всем этом виновата фашистская Германия, которая хочет победить свободный Советский народ, но советский народ будет бороться до последней капли крови, не жалея своей жизни для достижения полной победы над врагом, который вероломно напал на нас. Пусть помнит гитлеровская свора, что не бывать ему хозяином над советским народом…» Письмо написано 21 августа 1941г.
Боец Никита Александрович Транда пропал без вести 20 ноября 1941 г.
В память погибшим тарановцам установлен в районе 31 памятник, 6 обелисков, 2274 тарановца занесены в областную книгу Памяти.
Закончилась война и бывшим воинам, вернувшимся домой, пришлось трудиться , не покладая рук, восстанавливая хозяйство. В 1946 г. в районе насчитывалось 44 колхоза с посевной площадью 51500 га, три машинно-тракторных станции (МТС). - Викторовская 51 трактор, 32 комбайна, 2 автомашины - Тобольская 41 трактор, 22 комбайна, 3 автомашины - Павловская 54 трактора, 29 комбайнов, 3 автомашины Общая протяженность железных дорог на территории района составляла 105 км. Важнейшие железно - дорожные узлы Апановка, Тобол, Баталы.
Закончилась война и бывшим воинам, вернувшимся с войны, пришлось трудиться, не покладая рук, помогая стране восстановить хозяйство. Создаются новые промышленные предприятия, разви- вается транспорт. В 1945 году было основано эксплуатационное автотранспортное предприятие. Ра- ботают геологоразведочные партии.
Ещѐ в 1944 году экспедиция Александра Алексеевича Краснопольского установила наличие за- лежей железных руд, Аятское месторождение. А в 1947 году к нам в район приехала правитель- ственная комиссия во главе с академиком АН СССР Бардиным, в составе которой был Президент Академии Наук Казахстана Капыш Имантаевич Сатпаев. Их участие, знакомство на месте с геологи- ческими материалами по единому железорудному месторождению помогли кустанайским геологам развернуть работы на Лисаковском оолитовом, Корженкульском и Козырѐвском магнетитовых место- рождениях. Попутно были открыты и бокситы, но в те годы спрос на бокситы был ещѐ невелик. Поэтому Краснооктябрьское и Белинское месторождения будут разрабатываться позже.
В 1954 г. началась новая битва, великая битва за большой казахстанский хлеб – годы освоения целинных и залежных земель.
Вот что вспоминает об этом времени первый секретарь райкома Компартии Казахстана Дмитрий Иванович Берлин. В район прибывало много механизаторов, специалистов и просто ря- довых людей, многие приезжали семьями, всех их надо было разместить, устроить на работу, создать необходимые условия для жизни. В район прибывало много техники, ее надо было принять и доставить в совхозы, которые только организовывались (Красносельский, Викторовский, Колос, им. Белинского). Все это было связано с большими трудностями. Но люди шли смело и уверенно на преодоление трудностей и успешно их преодолевали.
На огромных массивах освоенных земель в 1956 г. был выращен высокий урожай. Район одним из первых выполнил свои обязательства по сдаче хлеба государству и засыпал в закрома Родины свыше 25 миллионов пудов хлеба, на 5 млн. больше своего обязательства.
В 1957 г. только по Тарановскому району было награждено орденами и медалями более 350 че- ловек, трем присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда: Берлину Дмитрию Иванови- чу, первому секретарю Тарановского райкома партии Токареву Павлу Сергеевичу, директору Тоболь- ской МТС, Петренко Артѐму Анисимовичу, председателю колхоза «Новая жизнь». Многие работники сельского хозяйства и руководители премированы путѐвками ВСХВ. Только одних автомашин «Победа» было получено в порядке премий 16 штук в районе.
Тарановский район первым в области: а) начал механизацию трудоемких процессоров в животноводстве; б) начал раздельную уборку хлеба; в) осуществил сплошную радиофикацию совхозов и колхозов; г) построил механизированные тока; д) первые Дома культуры в области тоже появились в нашем районе.
Вставала задача и в культуре. Еще в октябре 1954 г. трудящиеся района выступили инициато- рами социалистического соревнования за улучшение работы культурно-просветительных учреж- дений. На первое время ставилась цель – иметь во всех колхозах, МТС, совхозные сельские очаги МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 80
культуры – клубы, избы – читальни, красные уголки. Все это из собственных средств и ресурсов, не прибегая к помощи государства. В этом ценность и важность тарановского движения.
К 1980 году наш район занимал площадь 770 тыс. га, население составляло 49,9 тыс. чел. На данной территории располагалось 13 совхозов, две строительных организации СМП -153, ПМК - 1403, две дорожные организации ДЭУ – 23, ДЭСУ – 414, одна хлебная база, 2 хлебоприемных пункта, три автобазы (АТЭП, Транссельхозхимия, Госкомсельхозтехника). Крупные предприятия ЖБК, ремонтный завод, пивзавод, хлебопищекомбинат и другие предприятия. В райцентре находился мясокомбинат и пункт по приемке и переработке молока. На территории района была расположена крупная железно- дорожная станция, Тобол, которая являлась узлом пересечения магистралей Карталы - Целиноград и Кустанай-Джетыгара. Через центр и станцию Тобол проходит асфальтированное шоссе Кустанай – Тарановское, Кустанай – Тобол, Тарановское – Лисаковск. Район подключен к системе электроснаб- жения.
На начало 90-х годов в районе действовало 52 школы , 59 детских садов и яслей. Работали 2 музыкальные школы, 54 библиотеки с книжным фондом более 800 тыс. книг, 46 клубов и Домов куль- туры и 1 музей который насчитывал более 3 тысяч экспонатов. В районе было 5 больниц, 2 поликлиники, 31 ФАП, 10 врачебных амбулаторий, а также было построено 5 стадионов, и имелось 33 спортивных зала.
В настоящее время в Тарановском районе посевная площадь 171,607 тыс. га зарегистрировано - 241 сельхозформирований, в том числе 3-АО, 62-ТОО, 1-ПК, 172- крестьянских хозяйств, СПК-3, 1048 зарегистрировано объектов малого и среднего бизнеса. Работают 35 учреждений образования, 27 здравоохранения, 23 - клубов, 28 - библиотек. Главный сектор экономики – сельское хозяйство. Главным промышленным предприятием является АО «Варваринское». АО «Варваринское» ежегодно выделяет денежные средства на развитие инфраструктуры района.
Сегодня многие сельхозформирования окрепли и стали узнаваемы: ТОО «Адлет -Т» (Утеулин А.Б.), ТОО «Актас» (Кадамбаев С.Д.), ТОО «Асар - 07» (Хамитов Ж.Ж.), ТОО «Викторовский» (Кулик И.И.), ТОО «им. Майлина» (Бушкин В.С.), ТОО «Мечта - 98» (Кравчук В.И.), ТОО «Ахметжанов С.К.» (Ахметжанов С.К.), ТОО «Сулу» (Пирог А.С.), ТОО «МСС» (Калиев А.Ж.), ТОО «Шкуратов» (Шкуратов О.Ю.), КХ «Проданец С.В.» (Проданец С.В.) и многие другие. И сегодня можно назвать десятки фамилий людей, которые вышли из Тарановского района и сейчас возглавляют ответственные участки работы, как на уровне области, так и в масштабах страны.
В условиях мирового экономического кризиса и дефицита бюджетных средств нужно отметить, что жизнь в районе не стоит на месте. Введены в эксплуатацию ряд крупных инвестиционных проек- тов. Открыта новая железнодорожная ветка протяженностью 13,6 км от производственной площадки АО «Варваринское» до железнодорожной станции Баталы, для перевозки полезных ископаемых. Введен в эксплуатацию крупный элеваторный комплекс ТОО «Olzha Storage», стоимостью 1.7 млрд. тенге. В селе Валерьяновка открыт Первомайский щебеночный завод. Главное и самое примечательное в районе – это люди. Люди, которые любят свою землю, родные просторы.
1. Районная газета «Сталинский путь», №114, от 15 мая 1942 г.
2. Копия газеты «Известия» №176 от 30 июля 1936г. статья «О разукрупнении районов Куста- найской области»
3. Материалы из музейного фонда №3 «Коллекция фотографий и документов ветеранов В.О. войны».
4. Материалы из музейного фонда №4 «Коллекция фотоматериалов и документов героев труда»
5. Архивные документы предоставлены архивом Тарановского района.
МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 81
ХІХ ғасырдың басында Орынбор бағытындағы орыс қоныстанушылары мен осы ӛңірді мекен- деп, кӛшіп-қонып жүрген қазақтардың арасындағы қарым-қатынастар аса күрделі және қарама-қайшы- лыққа толы болды. Шекаралық оқиғалар туралы мәліметтерді талдау барысында біз қақтығыстардың басты себебі жер мәселесі болған деген шешімге келдік. Орынбор желісінде бой кӛтерген құрылыс- тардың салдарынан дәстүрлі кӛші – қонынан айырылып, жері шектелген, (мысалы, 15 шақырымдайы казактарға бӛлініп берілді). Солтүстік Қазақстан аумағын тұрақ еткен жағалбайлылар, қыпшақтар, ар- ғындар және т.б. амалсыздан қақтығысқа барды. Бұл ретте кӛшпенділердің ӛзара қақтығысын Ресей патшалығының ұтымды пайдалана білгенін атап ӛткеніміз жӛн. Әсіресе башқұрттар мен қалмақтарды қазақтарға қасақана қарсы қоюы жиі кӛрініс тапты. ХІХ ғасырдың басында Орынбор желісіндегі башқұрт, қалмақ руларының басым кӛпшілігі Ресейге қызмет етті. Осындай шиеленістер екі жақты да аз шығынға ұшыратқан жоқ. Орынбор бағытында әскери бекіністердің орнауы мен олардың Қазақ даласына қарай жылжуы генерал Г.К.Эссеннің Орынбор ӛлкесін басқарған кезінде (1817 – 1830 жж.) байқалады. Тройцкіден Орскі бекінісіне дейінгі жерлерде қазақтардың қозғалысын бақылау мен барлау үшін арнайы әскери отрядтар жасақталды. Қазақ рулары туралы хабарлап отыру, кӛшпенділерге қарсы әскери командо- ваниенің қолданған шаралары туралы мұрағат мәліметтері кӛптеп саналады[1, с.15]. Ресей патшалығының Орск – Троицк даласына айрықша кӛңіл бӛлуі тегін емес еді, себебі тура осы бағыттағы Орынбор желісі қазақ кӛші – қоны мен башқұрт кӛші – қондарына тепе – тең бӛлінген болатын. Патша үкіметі бауырлас халықтардың бірігуіне, ортақ аймақта қатар бейбіт ӛмір сүруіне мүдделі емес еді, бұл оның жоспарына жатпайтын. 1811 жылы Жаңа Илецк желісінің құрылысын бастау жӛнінде шешім қабылданды. Аталған желі- ні құру сәл кейінірек, 20- сыншы жылдардың басында жүзеге асырылды. Осының нәтижесінде Илек пен Орал арасында орналасқан суға, ӛріске бай жерлер Кіші жүз қазақтарынан тартып алынды. Шекаралық шепті қайта қарау жӛніндегі сұрақ түрлі деңгейде қаралды. Троицк округінің кеңес- шісі Вязмитиннің 1804 жылдың 21 шілдесінде Орынбор генерал – губернаторы Г.С. Волконскийдің атына жолдаған қазақ даласымен шектесетін Троицк уезін қоныстандыру жобасы айтарлықтай еді. Ол шекараны бекіту мақсатында бұл жерлерге 25 мың ауып келгендерді қоныстандыруды ұсынған, «Бұл жерлер адамдардың пайдалануы мен қырғыз шапқыншылығынан қорғану үшін қажет, кеңістікті Ре- сейдің ішкі жағында жасау керек» [1, с.16]. Шепті Тобыл ӛзеніне дейін тарту жобасы да болған. Тағы да бір жоба П.П. Сухтелендікі. Ол шепті әрі қарай жылжытып, Орынбордан солтүстікке, одан әрі Қазақстанның орталығына дейін жалғас- тырып, осылайша қосылудың стратегиялық мақсаттарын орындауды кӛздеген. Осыған қарамастан, Қазақ даласымен арадағы шекараны бекітпесе болмайтыны айдан анық еді. Айрықша осал тұс Орынбор губерниясына қадалып тұрған Орскіден Троицк бекінісіне дейінгі ара- лық болатын. Аталған сұрақ жиі кӛтерілді, алайда тек қана 1835 – 1843 жж. Сухтеленнің идеясы айқынды- лыққа ие болды. Үкімет ол ұсынған шепті кӛшіру жобасын қолдады. Бірақ Сухтеленнің күтпеген қазасына байла- нысты жобаны іс жүзіне асыру В.А.Перовскийге жүктелді. Аумақ Ресей меншігіне жатқанына қара- мастан, шепті жылжыту осы мекенде кӛшіп – қонып жүрген қазақ руларына бірқатар жайсыздық әкел- ді. Жоспар шекаралық шепті Орскіден тікелей Троицк бекінісіне дейін жағалбайлы, қыпшақ т.б. рулар- дың жазғы жайлаулары арқылы тартуды қарастырған. Бұл оның ұзақтығын едәуір қысқартып, ӛз ке- зегінде сол жерде орналасқан әскерді ұстап тұруға жұмсалатын шығынды азайтуға мүмкіндік беретін. Сонымен қатар Орал ӛзені бойындағы осал тұс екі бекініс – жаңа және ескі – жалғасымен жабылатын, ал аралық кеңістікті казак отбасыларын жермен қамтамасыз ету үшін пайдалануға болатын. Бұл жағдайда Орынбор казак әскері қосымша жер алып, оның үстіне Жоғары мәртебелі Жар- лықпен 1832 жылы шептен 15 шақырым қашықтықтағы жер казак әскерінің иелігіне берілген. Әрине, жобаны жүзеге асырғанда қазақтардың тарапынан қарсылық кӛрсетілетіні есепке алынды. Шекаралық шепті кӛшіру жоспарын жасаумен әскери губернатор құрған ӛлкенің жоғары лауа- зымды құрамы айналысты. 1834 жылдың басында комитет ӛз кеңестерін ұсынды, осының негізінде Перовский І Николай үшін кең ауқымды баяндама дайындады [2, с.17]. Перовскийдің басты назарында ішкі станица казактары болды. Шекараны мемлекеттік қорғау мақсатында ол казактарды ішкі станицалардан шептік станицаларға кӛшіруді, әскери тұрақтар жасау- ды ұсынды. Бұл үшін Қазақ даласындағы Орск бекінісінен Ор мен Кумаку ӛзендерінің ұзына бойына созылып жатқан жерді кесіп алып, осы кеңістікке казактарды, Ресей губерниясынан ауып келген шаруаларды және 4 батальон солдаттарын орналастыру кӛзделді. Ұсынылып отырған шаралар Орынбор шебін күшейтуге қажет деп түсіндірген В.А. Веровский былай деп атап ӛтті: «жаңа желінің кеңдігі соншалық, оны толтыру туралы ойламау мүмкін емес, сон- дықтан бірінші кезекте алғы шепті тұрақты әскери бекіністермен толтыру керек». Осы мақсатта жобаланған желіде 5 әскери бекініс салу жоспарланды, ал олардың арасында жазғы күзет үшін 3 ре- дут пен бірнеше пикет салу жоспарланды. Жаңа бекіністерге тұрақты гарнизондарды – жаяу әскер мен казактарды әрі тұрғын, әрі қорғаушы ретінде қоныстандыру ойластырылды.
МҦРАҒАТ КӚЗДЕРІНДЕГІ ОБЛЫС ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ОБЛАСТИ В АРХИВНЫХ ИСТОЧНИКАХ 82
Бекіністер үшін комитет мына орындарды белгіледі: 1 – інші бекініс (Императорск) /12/ - Жуса ӛзенінің бойындағы Орск бекінісінен 84 шақырымда; 2 – нші (Наслединск) Бірсуат ӛзенінен 82 шақы- рымда; 3 інші (Константиновс) – екіншіден 75 шақырымда, Қымысты – Аят пен Мүке – Аят ӛзендерінің қосылатын тұсы; 4 – інші (Николаевск) – Үлкен Аятттың Қаратал – Аятпен қосылатын тұсы; 5 – інші (Михайловск) – Тоғызақ ӛзенінде, керуен жолына жақын жерде. 1835 жылдың кӛктемі мен жазында 1; 2 және 5 бекініс салып, оларды қоныстандыру қарастырылды. «Осы үш бекініс аралығында, - деп жаз- ды Перовский, - бір жағынан 6, ал екінші жағынан 3 редут, соған қоса 12 пикет салу белгіленді» [1, с.19]. В.А.Перовскийдің ұсыныстары Сыртқы істер министрлігінің Азият комитетінде, Әскери министр- лікте, Қаржы министрлігінде талқыланып, ақыр соңында ІНиколаймен бекітілді. 1835 жылдың кӛктемін- де әскери бекіністің орнын белгілеу үшін Орскіден 256 адамнан тұратын арнайы жасақталған геоде- зиялық отряд шықты, іле – шала полковник Жемчужников пен әскери старшын Симагиннің екі коман- дасы жобаға сай құрылыс жұмысын бастау мақсатымен шықты. Оларға қорғаныс ғимараттарын, шека- ра күзетіне арналған жайларды, ауып келгендерге арналған тұргын үйлерді салу міндеті жүктелді. Отряд құрамына Орынбор мен Орал казак әскерлерінің шендері, 35 – інші әскери жұмысшы ротасы, 14 – інші Орынбор гарнизоны атқыштар бригадасының әскери топографтары мен инженерлері, сон- дай-ақ башқұрттар мен мещеряктардың тұрақсыз әскерінен 2086 обер – офицер, урядник және тӛмен- гі шендер кірді. Корпус командирінің нұсқауында былай деп атап кӛрсетілді: «башқұрттар мен меще- ряктарды негізінен жер қазу жұмысына, ал казактарды ағаш кесу мен жергілікті материал дайындауға пайдалану керек. Ал күзет қызметінен бос шендер инженер–офицер мырзалардың тағайындауымен жұмысқа қатыстырылады». Орынбор әскери губернаторы Перовскийдің резолюциясы бойынша жаңа желі жасауға 250 мың рубль бӛлінді. Құрылыс отрядының шығуымен бір уақытта 1835 жылғы 23 мамырда Илинск бекінісінен Нұралиев Юсуп сұлтанның ставкасына шекара комиссиясының тӛрағасы, генерал-майор Г.Ф. Генс бет алды. Ол билеуші сұлтанмен бірге Орск бекінісі мен Зверинск бекінісі арасындағы барлық ауыл- дарды аралап, старшындар мен ақсақалдарға жаңа шеп құрылысының мақсатын түсіндірді. Әскери губернатор да шептік қонысқа таңдап алынған орындарды жеке ӛзі аралап, мұқият зерттеп шықты. Са- пар барысында ру басыларына оннан астам қылыш, тапанша, басқа да сыйлықтар, ал ең құрметті де беделді ақсақалдарға Анненск ленталы медальдар таратылды. Бұл жайында әскери губернатордың жеке қолжазбалары мен күнделігінде тартымды жазылған. Жаңа шепте бекітілген нысандар бір–бірінен 10-20 шақырым қашықтықта орналасты. Ол жерлерде тұрақсыз әскери отрядтар қызмет атқарды, жартысы алғы күзетте, қалғаны бекіністерде. Басқаруға қолайлы болу үшін Озерная бекінісінен Звериноголов бекінісіне дейінгі участок 8 аралыққа бӛлінді. Штат бойынша қысқы мезгілде, 16 қарашадан 18 мамырға дейін, 1057 адам қажет болды; оның ішінде 8 офицер, 36 урядник, 1013 башқұрт пен казак. Жазда бұл сан резервтік есептен ұлғайып, 6151-
ге дейін жетті; оның ішінде 125 офицер, 213 урядник, 5813 казак, башқұрт, мещеряк, қалмақ. Жаңа шептік бекіністердің бой кӛтеруі бірден, тұрғын үй мен қызмет кӛрсету ғимараттары аяқталмас бұрын басталды. Бұл үшін алғашқыда әскери бекіністердің Орынбор батальонынан 400 солдат кӛшіріп әкелу ойластырылған болатын. «Қоныстанған батальондар жаяу әскер солдаттарына тиесілі барлық жеңілдіктерді қолданса да, мемлекетке ешқандай пайда келтіркен жоқ, - деп атап кӛрсетті В.А. Перовский. - Олар жергілікті құрылыс әскері туралы жалпы қаулыға орай жылжи алады, соған қоса жеткілікті болатын 7-десятин жердің орнына берілетін 30-десятин жер қоныс аудару кезінде жұмсалған уақытша шығынды толықтай ӛтейді»[3]. 1936 жылдың жазы мен күзі барысында Вернеур, Пак, Магнит, Степногорск бекіністерінде орналасқан 4 шептік батальондардың тӛменгі шендері казак болып ӛзгертіліп, жаңа шепке кӛшірілді. Маусым айының басында 4-інші шептік батальонның подполковнигі Риман және 6-ншы ба- тальонның подполковнигі Линевич бірінші кезекте қоныс аударушы солдаттарды жаңа желінің 1.2 қашықтығындағы бекіністер мен станицаларға жӛнелтті. Олардың соңынан Дала бекінісінен 5 және 6 қашықтықтарға подполковник Суханов пен майор Черныхтың 8 -інші және 10- ыншы батальондарының тӛменгі шендерін кӛшіру басталды. 1837 жылдың 5 қазанында бекіністер мен отрядтарға ескі шептен 255 унтер – офицер, 1551 солдат, олардың отбасыларын (20) есепке алмағанда, кӛшірілді. Қалған- дары 1838 – 1839 жж. қоныс аударды. Кейінірек бұрынғы Жоғары Увель болысына 1628 адам, Тӛменгі Увельге-1664, Кумак станицасына, Березов отрядына 120 адам қоныстандырылды. Шептік батальон солдаттары жаңа желі станицалары мен бекіністері тұрғындарының негізгі бӛлігін құрады. Казактарға ауыстырылған шептік батальон шендері, сӛз жоқ, әскер санын кӛбейтті, алайда әскери дайындығы әлдеқайда тӛмен еді, бұл жайында олардың тұрмыс деңгейі мен мүліктік жағдайын зерттеу актілерінде анық кӛрсетілген. Жаңа шепке кӛшірілген шаруашылықты игеру туралы айтпағанның ӛзінде Орынбор батальоны солдаттарының саны 400 шақырымнан астам дала кеңістігін күзетуге жеткіліксіз еді. Шекаралық шепті кӛшіргенге дейін, ХІХ ғасырдың 20 – сыншы жылдары, ӛлке әкімшілігі Орынбор ӛлкесінде тұрақты ат- ты әскерді қоныстандырып, тептяр және башқұрт полктарындағы казактар құрамына ауыстыру жоба- сын бірнеше рет ұсынды. 30-ыншы жылдардың жартысында Орынбор ішкі әскері казактарына таңдау
|